W latach 2010-2015 stwierdzono 361 310 przestępstw przeciwko dokumentom, co stanowiło średnio 60 218 przestępstw rocznie. Fałszerstwa dotyczą niemal wszystkich rodzajów dokumentów. Czynnikami sprzyjającymi fałszowaniu są: rozproszona produkcja dokumentów, stosunkowo niski poziom zabezpieczeń przed fałszowaniem, brak zunifikowanych wzorów wielu dokumentów urzędowych, nasilenie ruchów migracyjnych, a także dynamiczny wzrost działalności grup przestępczych.
Do najczęściej spotykanych przestępstw związanych z wykorzystaniem fałszywych dokumentów należą: wyłudzenia kredytów i towarów, przestępstwa związane z obrotem towarowym z zagranicą, obrót kradzionymi samochodami. Zjawisku przestępczości gospodarczej bardzo często towarzyszą też przestępstwa związane z tworzeniem fikcyjnej tożsamości na podstawie sfałszowanych dokumentów. W wielu przypadkach umożliwia to zakładanie działalności gospodarczej, której celem są wyłudzenia podatku VAT, legalizacja wprowadzonych na rynek krajowy uprzednio wyłudzonych, przemyconych lub podrobionych towarów, a w konsekwencji pranie brudnych pieniędzy. Sfałszowanie dokumentu, i stworzenie na jego podstawie nowej tożsamości, jest często pierwszym etapem w działalności przestępczej. Szczególnie niebezpieczne są też fałszerstwa dokumentów umożliwiające dokonywanie przestępstw transgranicznych.
Regulacje dotyczące dokumentów publicznych znajdują się w blisko 400 aktach prawnych. Brakuje jednolitych zasad i standardów projektowania systemu zabezpieczeń dokumentów przed fałszowaniem, a wiele z nich nie ma prawnie określonych wzorów.
Nie ma również organu odpowiedzialnego za kształtowanie polityki w tym obszarze oraz dokonywanie analizy stanu bezpieczeństwa dokumentów publicznych i podejmowanie inicjatyw zapobiegających wspomnianym zagrożeniom. Konieczne jest zatem kompleksowe uregulowanie kwestii dokumentów publicznych, w tym dotyczących monitorowania tego obszaru, nadzorowania ich produkcji, a także działań prewencyjnych i edukacyjnych. Właściwe zabezpieczenie dokumentów przed fałszerstwami i niezawodne metody weryfikacji ich autentyczności mają istotne znaczenie dla każdego obywatela, a także dla pewności oraz bezpieczeństwa obrotu prawnego i ekonomiczno-finansowego. Dlatego zasadne jest stworzenie mechanizmów wsparcia dla emitentów dokumentów, dotyczącego standaryzacji procedur i tworzenia wzorów dokumentów publicznych.
Zgodnie z projektem ustawy, minister spraw wewnętrznych i administracji będzie odpowiedzialny za kształtowanie polityki bezpieczeństwa dokumentów publicznych i zapewnienie funkcjonowania systemu ich bezpieczeństwa.
Przy ministrze spraw wewnętrznych i administracji zostanie utworzona Komisja do spraw dokumentów publicznych.
Przy jej pomocy minister będzie wykonywał takie zadania jak: udział w procedurze opracowywania wzoru dokumentu publicznego; analizowanie przypadków fałszerstw dokumentów publicznych; ocena jakości wydawanych dokumentów publicznych; monitorowanie zmian zachodzących w dziedzinie zabezpieczeń dokumentów przed fałszerstwem; współpraca z międzynarodowymi instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną i zabezpieczaniem dokumentów publicznych przed fałszerstwem; podejmowanie działań mających na celu podnoszenie poziomu edukacji, jeśli chodzi o wiedzę o możliwościach i sposobach rozpoznawania fałszywych dokumentów publicznych.
Minister spraw wewnętrznych i administracji będzie zamieszczał na swojej stronie internetowej informacje o możliwościach i sposobach rozpoznawania fałszywych dokumentów publicznych.
W projekcie ustawy ustalono także hierarchię dokumentów publicznych (podzielono je na kategorie) w zależności od ich znaczenia dla bezpieczeństwa państwa oraz określono minimalne zabezpieczenia przed fałszerstwem (w rozporządzeniu do ustawy).
Do pierwszej kategorii zaliczono dokumenty najistotniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa (np. dowód osobisty; paszport; dokumenty wydawane przez urzędy stanu cywilnego; niektóre dokumenty wydawane cudzoziemcom; tytuły wykonawcze wydawane przez sądy i referendarzy sądowych; dokumenty wynikające z czynności notarialnych; Karta Polaka; prawo jazdy i dowód rejestracyjny; niektóre legitymacje służbowe, np. policjantów). W drugiej kategorii znalazły się dokumenty istotne ze względu na bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo gospodarcze i prawne, w tym m.in. dotyczące broni, międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych, potwierdzające wykształcenie wyższe i specjalistyczne oraz świadectwa dojrzałości. Trzecią kategorią objęto dokumenty mające wpływ na bezpieczeństwo obrotu gospodarczego i prawnego, w tym koncesje, pozwolenia, licencje, zaświadczenia, świadectwa i certyfikaty związane z bezpieczeństwem transportu, dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe, świadectwa ukończenia szkoły, legitymacje szkolne i studenckie oraz dokumenty uprawniające do różnego rodzaju ulg.
W projekcie ustawy określono zasady opracowywania wzoru dokumentu publicznego (wzór takiego dokumentu będzie opracowywany przez jego emitenta we współpracy z Komisją do spraw dokumentów publicznych).
Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry
Projekt ustawy określa także zasady wytwarzania blankietów dokumentów publicznych. Przyjęto, że blankiety dokumentów publicznych najistotniejszych ze względu na bezpieczeństwo państwa będą wytwarzane przez jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, której przedmiotem działalności jest wytwarzanie blankietów dokumentów i druków zabezpieczonych. Wskazano także wymagania związane z bezpieczeństwem wytwarzania dokumentów drugiej i trzeciej kategorii.
W projekcie ustawy określono obowiązki emitentów dokumentów publicznych i funkcjonariuszy publicznych, którzy wykonują czynności urzędowe z ich użyciem, a także zasady przechowywania dokumentów publicznych oraz ich blankietów.
Zgodnie z projektem ustawy, zbudowany zostanie Rejestr dokumentów publicznych, który będzie prowadzony przez ministra spraw wewnętrznych i administracji w systemie teleinformatycznym. Dzięki rejestrowi każdy obywatel będzie miał dostęp online do wzorów obowiązujących dokumentów publicznych z ich opisem, a także opisem podstawowych zabezpieczeń i sposobu weryfikacji ich autentyczności. Według projektu ustawy, osoba, która będzie wytwarzać, oferować, zbywać lub przechowywać w celu zbycia replikę dokumentu publicznego ma podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Zasadniczo przepisy ustawy mają obowiązywać po 6 miesiącach od daty ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw (dla części regulacji przewidziano inne terminy wejścia w życie).