Odpowiadając na pismo z dnia 12 marca br., w sprawie poboru podatków i opłat lokalnych, podatku rolnego oraz podatku leśnego w drodze inkasa, Ministerstwo Finansów uprzejmie wyjaśnia:
Rada gminy może zarządzić pobór podatku od nieruchomości, podatku od posiadania psów, opłat lokalnych: targowej, miejscowej i administracyjnej, a także podatku rolnego oraz podatku leśnego od osób fizycznych w drodze inkasa oraz określić inkasentów i wysokość wynagrodzenia za inkaso – o czym stanowią przepisy art. 6 ust. 12, art. 14 pkt 3 oraz art. 19 pkt 2 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 84 ze zm.), art. 6b ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz.U. z 1993 r. Nr 94, poz. 431 ze zm.) oraz art. 6 ust. 8 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym (Dz.U. Nr 200, poz. 1682 ze zm.). Realizacja powyższych uprawnień powinna nastąpić poprzez określenie inkasentów w formie uchwał, wskazujących cechy indywidualizujące inkasentów, w sposób na tyle precyzyjny, aby nie budziły wątpliwości, na kogo obowiązek ten został nałożony, oraz poprzez określenie wysokości wynagrodzenia za inkaso.
Uchwała rady gminy określająca inkasentów oraz wysokość wynagrodzenia za inkaso jest aktem prawa miejscowego o charakterze wykonawczym, zgodnie bowiem z art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) na podstawie upoważnień ustawowych gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących na obszarze gminy.
Przepisy Konstytucji RP nadają aktom prawa miejscowego charakter konstytucyjnego źródła prawa. Artykuł 87 ust. 2 Konstytucji stanowi, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Natomiast, zgodnie z art. 94 Konstytucji, organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Oznacza to, że uchwały rady gminy stanowione zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym na obszarze gminy mają taką samą moc obowiązującą jak ustawy.
Z powyższego wynika, że poprzez określenie uchwałą rady gminy osoby inkasenta pomiędzy gminą i inkasentem zostaje nawiązany stosunek administracyjno-prawny niewymagający dla swej skuteczności wyrażenia woli przez adresata normy prawa miejscowego. Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie m.in. w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 lutego 1992 r., sygn. akt SA/Po 1130/91 (zachowującym aktualność w obowiązującym stanie prawnym), w którym NSA stwierdził, że rada gminy wyznaczając inkasentów (w tym przypadku) podatku od posiadania psów nie jest zobowiązana ani do wcześniejszego uzyskania zgody zainteresowanych podmiotów, ani do zawarcia z nimi umów cywilnoprawnych.
Biorąc jednak pod uwagę specyficzny status osoby inkasenta jako podmiotu prawa publicznego, w stosunku do którego mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.), w tym dotyczące odpowiedzialności za pobrane przez inkasenta, a niewpłacone w terminie podatki, rada gminy określając uchwałą inkasentów powinna powiązać wykonywanie inkasa z innymi pełnionymi przez osobę inkasenta funkcjami lub rodzajem prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Stąd też wybór osoby inkasenta powinien być ograniczony do sołtysów, zarządców nieruchomości czy też osób prowadzących działalność gospodarczą w zakresie świadczenia np. usług hotelarskich czy prowadzenia targowisk.
W przypadku sołtysów będących radnymi należy rozważyć jednakże, czy powierzenie takim osobom funkcji inkasenta nie spowoduje swoistego konfliktu interesów.
Organem podatkowym – w przypadku wyżej wymienionych podatków i opłat – jest bowiem wójt, burmistrz, prezydent miasta. Organ podatkowy zgodnie z art. 30 ustawy – Ordynacja podatkowa jest obowiązany, w razie niedopełnienia przez inkasenta obowiązków polegających na pobraniu od podatnika podatku i wpłaceniu go we właściwym terminie organowi podatkowemu, wydać decyzję o odpowiedzialności podatkowej inkasenta, w której określa wysokość pobranego, a niewpłaconego podatku. Organ podatkowy w takim przypadku określa również wysokość odsetek za zwłokę. Ponadto organ podatkowy, na podstawie art. 272 oraz art. 281 Ordynacji podatkowej, jest uprawniony do dokonywania czynności sprawdzających oraz kontroli podatkowej wobec inkasentów.
Z drugiej strony działalność wójta, stosownie do art. 18a ustawy o samorządzie gminnym, podlega kontroli rady gminy. W tym celu rada powołuje komisję rewizyjną, w skład której wchodzą radni. Do zadań komisji należy opiniowanie wykonania budżetu gminy i występowanie z wnioskiem do rady gminy w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium wójtowi.
Jednocześnie, stojąc na stanowisku, że połączenie funkcji radnego, sołtysa i inkasenta jest możliwe, należy zwrócić uwagę, że rada gminy w uchwale nie tylko określa osobę inkasenta, lecz także wysokość przysługującego mu wynagrodzenia. W takim przypadku zastosowanie znajdzie art. 25a ustawy o samorządzie gminnym, zgodnie z którym radny nie może brać udziału w głosowaniu w radzie ani w komisji, jeżeli dotyczy ono jego interesu prawnego.
Pismo Dyrektora Departamentu Podatków Lokalnych i Katastru z 29 marca 2004 r. do urzędu gminy (...) (nr LK-291/LP/04/AM/KM)
Pismo Dyrektora Departamentu Podatków Lokalnych i Katastru z 29 marca 2004 r. do urzędu gminy (...) (nr LK-291/LP/04/AM/KM)