Zgodnie z ustawą covidową ZUS nie musi wypłacać odsetek ustawowych za opóźnienie w razie przekroczenia terminu wypłaty świadczeń jeżeli termin wydania decyzji lub wypłaty świadczeń następuje w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu. Czy w obecnej sytuacji nie jest to nadużyciem prawa? Jakie skutki w tym zakresie wywoła zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego?
ZUS nie musi wypłacać odsetek - podstawa prawna
Zgodnie z art. 31zd ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej zwaną „Specustawą”, „Ustawą” lub „Ustawą Covidową”) Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma obowiązku wypłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w razie przekroczenia terminu wypłaty świadczeń, jeżeli termin wydania decyzji lub wypłaty świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych następuje w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu. Przywołany przepis miał na celu ochronę ZUS przed konsekwencjami finansowymi opóźnień w rozpatrywaniu spraw, co związane było ze zwiększoną liczbą napływających wniosków o świadczenia chorobowe oraz o sprawy związane z pomocą przyznaną płatnikom w okresie epidemii.
Bez odsetek od ZUS nawet przy błędnej decyzji?
Problematyka przepisu art. 31 zd Ustawy Covidowej dotyczy tego, że przedstawiciele organu rentowego uznają, iż pozwala on nie wypłacać odsetek także w przypadku wydania błędnej decyzji odmawiającej świadczenia lub zaniżającej jego wysokość. Oznacza to, że ZUS odmawia wypłaty odsetek od zaległego świadczenia, nawet jeśli sąd uwzględni to odwołanie i zmieni decyzję na korzyść odwołującego. W związku z tym ZUS nie ponosi odpowiedzialności za zaistniałe opóźnienie w spełnieniu świadczenia, które było spowodowane wydaniem wadliwej decyzji. Co za tym idzie, jeśli opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności, to wówczas ZUS jest zwolniony od zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie, określonych przepisami prawa cywilnego.
W związku z zaistniałą sytuacją, pojawiają się wątpliwości dotyczące tego czy aby przewidziane rozwiązanie nie zaczyna spełniać przesłanek nadużycia prawa. Ponadto wskazuje się, że przepis nie stanowi już uzasadnionej ochrony organu rentownego związanej z jego chwilowo nadmiernym obciążeniem, które miało miejsce głównie w pierwszych miesiącach trwania epidemii COVID-19.
Organy publiczne mają obowiązek załatwiania sprawa przy uwzględnieniu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli. Wobec powyższego poszkodowanymi w ramach regulacji pozostają przede wszystkim obywatele.
Co z odsetkami za zwłokę ZUS po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego?
Na początku maja 2023 r. został opublikowany projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia dotyczący odwołania stanu zagrożenia epidemicznego związanego z COVID-19, który ma wejść w życie z dniem ogłoszenia i przewiduje odwołanie z dniem 1 lipca 2023 r. na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2.
Istotną konsekwencją tego będzie zmiana obowiązywania niektórych przepisów, w tym art. 31zd Ustawy Covidowej zgodnie z którym jeżeli termin wydania decyzji lub wypłaty świadczeń przez ZUS przypada w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, lub w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu, to w razie jego przekroczenia organ rentowy nie musi wypłacać odsetek ustawowych za opóźnienie.
W praktyce oznacza to zakończenie okresu, w którym Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie miał obowiązku wypłacać odsetek za zwłokę, gdy świadczenie wypłacał ubezpieczonym z opóźnieniem. Powyższa regulacja została wprowadzona z uwagi zwiększony napływ wniosków o świadczenia realizowane przez ZUS w okresie pandemii COVID-19.
Wnioski dotyczyły m.in. świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, tj. zasiłków chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, a także świadczeń rehabilitacyjnych. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w uzasadnieniu do projektu nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw napisało, że opóźnienia w wypłacie świadczeń były spowodowane wywołanym pandemią zwiększeniem się wniosków o zasiłki, w związku z czym ZUS został zwolniony z wypłacania odsetek z tytułu opóźnienia.
Projekt ministerstwa przewiduje ograniczenie przepisu umożliwiającego ZUS niewypłacanie odsetek z tytułu opóźnień w wypłacie świadczeń. Przewiduje się, że problematyka związana z regulacją dotyczyć będzie osób, którym decyzja została wydana w okresie obowiązywania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, a rozstrzygnięcie nastąpi dopiero po ich odwołaniu lub gdy wydano decyzje przed epidemią, a wypłata miała nastąpić podczas trwania stanów epidemii albo zagrożenia epidemicznego.
Dotychczasowa linia orzecznicza wskazywała na to, że sądy brały pod uwagę datę, w której prawo do świadczenia miało być zrealizowane.
Podsumowanie
Podsumowując nadal obowiązuje art. 31zd Ustawy, który zwalnia organ rentowy z obowiązku zapłaty odsetek z tytułu opóźnień w wypłacie świadczeń, jeżeli termin wydania decyzji lub wypłaty świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przypada w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu. Przepis miał na celu ochronę ZUS przed konsekwencjami finansowymi opóźnień w rozpatrywaniu spraw z uwagi na epidemię jednak z czasem problem ten stracił na znaczeniu, a regulacje prawne pozostały. Mimo tego, iż ustały okoliczności, które uzasadniały obowiązywanie przepisu, to przedstawiciele organu rentowego nadal go stosują przez co skutecznie zwalniają się z obowiązku zapłaty odsetek za wadliwie wydane decyzje bądź też opóźnienie w wypłacie świadczeń.
Prawo do odsetek powinno być kompensatą dla obywateli i nie powinno być nadużywane, w związku z czym należy czekać na rozwiązania i konsekwencje prawne jakie przyniesienie zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego na terenie Rzeczypospolitej.
Eksperci podkreślają, że problem, który się pojawi będzie dotyczył sytuacji, w której pomimo, że stan warunkujący stosowanie przepisu zostanie zniesiony, to przepis będzie dalej obowiązywał. To zaś rodzi wątpliwość odnośnie tego jakie stanowisko po zniesieniu stanu epidemii przyjmą sądy w sprawach dotyczących wypłaty odsetek za zwłokę w stosunku do osób, dla których decyzja została wydana w okresie obowiązywania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, a rozstrzygnięcie nastąpi dopiero po ich odwołaniu. Niejednoznaczna może być także sytuacja osób, dla których decyzja została wydana przed epidemią, a wypłata świadczenia miała nastąpić już podczas trwania stanów epidemii albo zagrożenia epidemicznego.