Artykuł 66 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, że pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. Wyrazem owego konstytucyjnego prawa jest z kolei przepis art. 14 Kodeksu pracy (dalej: „k.p.”) przewidujący wprost prawo pracownika do wypoczynku oraz art. 152 § 1 k.p., zgodnie z którym pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego.
Wakacje czas uznać za w pełni rozpoczęte. Przed pracodawcami masowe urlopy wypoczynkowe pracowników, mogące mniej lub bardziej wpływać na codzienne funkcjonowanie pracodawcy w okresie wakacyjnym. Pomimo ewentualnych perturbacji spowodowanych nieobecnością pracownika, pracodawca nie może zakłócać urlopu wypoczynkowego pracownika, o czym niedawno przypomniał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 marca 2017 r. (sygn. akt I PK 130/16).
Sąd Najwyższy orzekł, że „zobowiązanie pracownika przez pracodawcę do pozostawania w gotowości do pracy czy wymuszanie na nim świadczenia pracy w czasie urlopu wypoczynkowego (werbalne, pozawerbalne - przez presję psychiczną lub spowodowane wadliwą organizacją pracy powodującą konieczność wykonywania obowiązków pracowniczych w tym okresie) stanowi zaprzeczenie istoty urlopu wypoczynkowego przeznaczonego na czas niezakłóconego odpoczynku pracownika”.
Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń
Wykazanie przez pracownika, że w trakcie urlopu wypoczynkowego został zmuszony do wykonywania określonych czynności związanych z jego stosunkiem pracy na skutek polecenia czy oczekiwania pracodawcy, może zdaniem Sądu, doprowadzić w konkretnych okolicznościach sprawy, do wniosku, że formalnie udzielony urlop wypoczynkowy w istocie nie został wykorzystany w naturze (art. 152 k.p.) i z tego powodu pracownikowi należy się ekwiwalent pieniężny (art. 171 § 1 k.p.).
Udzielonego urlopu wypoczynkowego nie unicestwia lub nie przerywa natomiast fakt, że pracownik, z własnej i nieprzymuszonej woli, bez polecenia ze strony pracodawcy, wykonuje czynności zawodowe w trakcie urlopu wypoczynkowego (tak również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2017 r., sygn. akt I PK 40/16). Warto również dodać, że sam fakt zabrania przez pracownika na urlop wypoczynkowy służbowego komputera czy telefonu, dającego możliwość np. zalogowania się do określonych systemów wykorzystywanych w pracy, nie oznacza jeszcze dyspozycyjności pracownika i nie pozwala przyjąć, że pracodawca umówił się z pracownikiem na fikcyjny urlop.
To, jak ważne jest prawo pracownika do nieprzerwanego i tym samym niezakłóconego urlopu wypoczynkowego potwierdza również kolejny wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2017 r. (sygn. akt II PK 26/16). Sąd Najwyższy orzekł, że „pracownik przebywający na urlopie wypoczynkowym nie ma obowiązku kontrolowania poczty elektronicznej”.
Niezależnie od powyższych praw pracownika, ustawodawca dał pracodawcy możliwość odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego.
Zgodnie z przepisem art. 167 § 1 k.p., pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. W takiej sytuacji, na pracodawcy ciąży obowiązek pokrycia kosztów poniesionych przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu (art. 167 § 2 k.p.). Należy jednak podkreślić, że odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego nie zostało pozostawione arbitralnej decyzji pracodawcy. Jak wynika to bezpośrednio z przepisu art. 167 § 1 k.p. odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego będzie zgodne z prawem tylko w sytuacji, gdy spełnione zostaną łącznie dwie przesłanki:
- wystąpiły okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu oraz
- ww. okoliczności powodują, że obecność pracownika w zakładzie jest konieczna.
Forma oświadczenia o odwołaniu pracownika z urlopu wypoczynkowego jest dowolna (np. pisemna lub ustna). Oświadczenie to musi być jednak złożone w taki sposób, by pracownik mógł zapoznać się z jego treścią. Ponadto, treść złożonego oświadczenia nie może budzić wątpliwości, że celem pracodawcy jest odwołanie pracownika z urlopu, a nie jedynie podzielenie się uwagą, że pracownika w danym momencie brakuje w pracy.
W wyroku z dnia 8 marca 2017 r., Sąd Najwyższy orzekł, że „pracownik, który korzysta z urlopu wypoczynkowego, zwolniony jest (…) czasowo z obowiązku świadczenia pracy i pozostaje czasowo poza sferą pracowniczego podporządkowania. Co oczywiste, nie utrzymuje w tym okresie stałego, codziennego kontaktu z pracodawcą. Nie należy zatem wymagać od niego, (…), aby odczytywał intencję pracodawcy odwołania z urlopu wypoczynkowego, z faktów konkludentnych, na przykład z rozmowy telefonicznej przeprowadzonej w przedostatnim dniu urlopu, w której uzyskuje informację, że jest potrzebny w pracy”.
Niezastosowanie się do zgodnego z prawem odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego może spotkać się z nałożeniem na pracownika odpowiednich kar porządkowych, a nawet doprowadzić do rozwiązania umowy o pracę.
dr Katarzyna Pfeifer-Chomiczewska, prawnik w Lubasz i Wspólnicy – Kancelaria Radców Prawnych,
specjalizacje: LW Business i LW Property