Kontynuacja umów o pracę po śmierci przedsiębiorcy od 2018 roku

Według aktualnego stanu prawnego, zgodnie z ogólną zasadą (art. 63² § 1 k.p.) wraz ze śmiercią pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają.

Rodzi to określone problemy w przypadku chęci kontynuowania prowadzenia firmy przez spadkobierców. Dlatego w projekcie  ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej znalazły się przepisy nowelizujące kodeks pracy tak, by zapewnić możliwość trwania stosunków pracy nawiązanych przez przedsiębiorcę jako pracodawcę.

Zaproponowane przez  Ministra Rozwoju i Finansów zmiany mają precyzować, kiedy śmierć przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, zatrudniającego pracowników, spowoduje wygaśnięcie umów o pracę oraz kiedy i na jakich warunkach możliwe będzie kontynowanie umów o pracę związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.

Przy czym została rozróżniona sytuacja, kiedy zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy od przypadków, gdy następuje to dopiero po śmierci przedsiębiorcy.

Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń

Kontynuacja stosunków pracy

Pełną i płynną kontynuację stosunków pracy zawartych przez przedsiębiorcę projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przewiduje dla przypadków, kiedy zarządca sukcesyjny został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

W takiej sytuacji działalność gospodarcza w związku z którą zawarto umowy o pracę może być kontynuowana bez okresu zawieszenia lub niepewności. Fakt ustanowienia zarządu sukcesyjnego wynika z CEIDG, a zatem jest informacją prostą do ustalenia i zweryfikowania, także przez pracowników.

W ustawie przewidziano, że umowy o pracę nie wygasają w razie ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy. W takim przypadku umowy o pracę z pracownikami wygasną z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹ k.p. (albo na ogólnych zasadach umowa o pracę wygaśnie wcześniej).

Rozwiązanie to stanowi gwarancję ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa z udziałem osób zatrudnionych, a przy tym pozwala na ochronę praw pracowników, których stosunki pracy pozostaną w mocy na dotychczasowych zasadach.

Serwis Kadry

Porozumienie o kontynuacji stosunku pracy na dotychczasowych zasadach oraz umożliwienie powrotu do pracy pracowników po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego

Więcej trudności powstaje w przypadku, gdy w chwili śmierci przedsiębiorcy nie jest ustanowiony zarząd sukcesyjny, a aktualizuje się dopiero możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego przez uprawnione osoby, w okresie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Tym samym, przez dwa miesiące istnieje okres przejściowy, swoisty okres zawieszenia, w którym ostateczny los przedsiębiorstwa zmarłego nie jest przesądzony. Może on zakończyć się trwałym zakończeniem działalności przedsiębiorstwa (w dotychczasowej formie) albo kontynuacją działalności z pomocą powołanego w tym czasie zarządcy sukcesyjnego.

Zachowanie ciągłości działalności przedsiębiorstwa może wymagać utrzymania w mocy (przedłużenia) stosunków pracy także w tym okresie przejściowym. Dlatego w ramach czynności zachowawczych osoba do nich uprawniona będzie mogła w terminie 14 dni od dnia śmierci przedsiębiorcy zawrzeć z pracownikiem porozumienie o kontynuacji stosunku pracy na okres do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, albo ewentualnie na krótszy czas określony. Porozumienie będzie wyrazem obustronnej zgody (brak przymusu) na przedłużenie stosunku pracy na dotychczasowych zasadach w okresie przejściowym, gdy podejmowane są decyzje co do kontynuacji albo zaprzestania działalności przedsiębiorstwa (zakładu pracy). Nagła utrata możliwości świadczenia pracy i wykonywania uprawnień pracodawcy w okresie oczekiwania na ustanowienie zarządu sukcesyjnego może być bardzo niekorzystna zarówno dla pracowników jak i dla następców prawnych lub małżonka nabywających przedsiębiorstwo.

Jeżeli stosunek pracy nie będzie kontynuowany do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego na podstawie powyższego porozumienia, ustawa wykorzystuje także znane prawu pracy rozwiązanie, jakim jest przywrócenie pracownika do pracy (zob. art. 45 i n. k.p.). Jak wskazuje się w doktrynie i w orzecznictwie, orzeczenie sądu o przywróceniu do pracy powoduje restytucję wcześniej rozwiązanej umowy o pracę, przy czym działa ono ex nunc. Nie ma potrzeby podpisania kolejnej umowy. Przywrócenie do pracy doprowadza do powstania stosunku pracy, jaki istniał przed rozwiązaniem umowy o pracę. Stosunek pracy zostaje zatem „reaktywowany” z mocy orzeczenia o przywróceniu do pracy. Przy czym jego materialna skuteczność powstaje dopiero od daty zgłoszenia przez pracownika gotowości niezwłocznego podjęcia pracy .

W okresie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy może dojść do ustanowienia zarządu sukcesyjnego. W takiej sytuacji, jeżeli doszło do wygaśnięcia stosunków pracy (art. 63² § 1 k.p.), w interesie zarówno następców prawnych zmarłego pracodawcy jak i pracowników, przewidziano prawo powrotu przez pracowników do pracy na poprzednich warunkach. Restytucja umowy o pracę, która wygasła na skutek śmierci pracodawcy, będzie także następowała ex nunc, ale na podstawie przepisu prawa i oświadczenia pracownika – zgłoszenia powrotu do pracy (a nie orzeczenia sądu). Prawo to będzie przysługiwało pracownikowi, których zgłosi swój powrót do pracy w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Brak więc w tym zakresie automatyzmu, a powrót do pracy warunkowany jest decyzją pracownika.

Do wysokości wynagrodzenia pracownika za czas pozostawania bez pracy stosuje się odpowiednio zasady obowiązujące w razie przywrócenia do pracy na skutek wyroku sądu (art. 47 k.p.).

Celem uniknięcia praktycznych problemów z bieżącą działalnością pracodawcy, doprecyzowano, że uprawnienia i obowiązki pracodawcy przechodzą na jego następców prawnych, a wykonuje je zarządca sukcesyjny.

Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Proponowana treść zmian w kodeksie pracy

W art. 63² kodeksu pracy po § 3 dodaje się § 4 - 8 w brzmieniu:

„§ 4. Przepis § 1 nie ma zastosowania w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy. W takim przypadku umowy o pracę z pracownikami wygasają z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹.

§ 5. W przypadku gdy nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, przepis § 1 nie ma zastosowania, jeżeli w terminie 14 dni od dnia śmierci pracodawcy między pracownikiem i osobą, o której mowa w art. 24 ustawy z dnia …  o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. …) zostanie zawarte porozumienie o kontynuacji stosunku pracy na dotychczasowych zasadach do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Porozumienie może być zawarte na krótszy czas określony i ma moc wsteczną od daty śmierci pracodawcy.

§ 6. W przypadkach, o których mowa w § 5, jeżeli następnie został ustanowiony zarząd sukcesyjny, a porozumienie obowiązuje do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, przepis § 4 zdanie drugie stosuje się odpowiednio. W pozostałych przypadkach umowa o pracę wygasa z dniem upływu okresu porozumienia, chyba że nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹.

§ 7. Pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z przyczyn określonych w § 1, przysługuje prawo powrotu do pracy na poprzednich warunkach w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego, jeżeli pracownik zgłosi swój powrót do pracy w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

§ 8. W przypadkach, o których mowa w § 4 - 6, uprawnienia i obowiązki pracodawcy przechodzą na jego następców prawnych. Jeżeli ustanowiono zarząd sukcesyjny, do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, wykonuje je zarządca sukcesyjny.”.