Sukcesja przedsiębiorstwa

W zależności od okoliczności i preferencji stron transakcji planując sprzedaż firmy przedsiębiorcy decydują się na sprzedaż udziałów lub konkretnego składnika majątku służącego do prowadzenia biznesu, np. nieruchomości czy infrastruktury przemysłowej. Skutki podatkowe zastosowania jednego z wymienionych rozwiązań będą odmienne, a sytuacja dodatkowo skomplikuje się w zależności od tego, czy przedmiot transakcji stanowi przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część. Kwestie podatkowe należy także przeanalizować planując sukcesję firmy prowadzonej przez zmarłego przedsiębiorcę.

Spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy i podatnika VAT nie mają obowiązku sporządzenia remanentu i zapłaty VAT od towarów i majątku firmowego pozostawionego przez zmarłego - jeżeli kontynuują jego biznes. Taki precedensowy wyrok wydał 2 stycznia 2020 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, uchylając niekorzystne dla spadkobierców stanowisko fiskusa.

Dzięki nowym regulacjom, funkcjonującym w systemie prawnym od końca ubiegłego roku, możliwe jest też bezpieczne i płynne przeprowadzenie sukcesji podatkowej. Na mocy tych przepisów możliwe jest kontynuowanie działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym.

Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii poinformowało, że prowadzone są prace nad przygotowaniem kolejnych przepisów ułatwiających sukcesję przedsiębiorstwa. Koncentrują się one w głównej mierze na trudnościach związanych z sukcesją za życia właściciela firmy oraz z prowadzeniem przedsiębiorstwa rodzinnego w formie spółki handlowej.

Wiele przedsiębiorstw w Polsce prowadzonych jest w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Do tej pory, po śmierci właściciela takiej działalności podmiot kończył swoją działalność, a przedsiębiorstwo powiązane z zmarłym przedsiębiorcą formalnie znikało. Ustawodawca zauważył, że takie uregulowania często stoją w sprzeczności z praktyką prowadzenia firm rodzinnych oraz nie mają uzasadnienia w zakresie dobra podatników, ich kontrahentów, a także często konsumentów. Wprowadzono nowe przepisy dotyczące sukcesji przedsiębiorstwa. Czym się charakteryzują? Jakie skutki podatkowe odnoszą, w szczególności w zakresie VAT?

W dniu 25 listopada 2018 r. wchodzi w życie ustawa o sukcesji przedsiębiorstw rodzinnych, która ułatwi kontynuowanie działalności firmy po śmierci jego właściciela. Minister przedsiębiorczości i technologii Jadwiga Emilewicz uważa, że ta ustawa ułatwi zmianę pokoleniową w polskich przedsiębiorstwach i stworzy dobry grunt do budowania wielopokoleniowych firm rodzinnych.

Wchodzi w życie nowe rozwiązanie wspierające sukcesję przedsiębiorstwa, czyli instytucja zarządu sukcesyjnego. Trzeba jednak pamiętać, jak zauważa Grant Thornton, że instytucja zarządu sukcesyjnego ma z założenia charakter tymczasowy i nie daje gwarancji trwałości firmy.

Jeszcze w tym roku wejdą w życie przepisy ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Ustawa wprowadza nową instytucję prawną – zarządcę sukcesyjnego. Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, jak zaznacza ekspert Grant Thornton, w każdym przypadku wymagać będzie aktywnego działania spadkobierców, którzy na mocy działu spadku przejmą określone części majątku przedsiębiorstwa.

Doradcy podatkowi to jedyny zawód przygotowujący się do nowej roli zarządcy sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej - stwierdził prof. dr hab. Adam Mariański, Przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych. Już kilkadziesiąt osób przeszkoliło się w tej tematyce, uzyskując certyfikaty doradcy firm rodzinnych.

W ubiegłym roku uchwalono 207 ustaw, co daje średnią ponad 17 zmian na miesiąc. Ustawodawca nie poświęcił jednak uwagi tak istotnemu problemowi jak sukcesja majątku po śmierci przedsiębiorcy. Natomiast planowane od ponad roku wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej wymaga zmian 25 ustaw, co napotyka trudne do ominięcia przeszkody legislacyjne.

W dniu 6 lutego rząd przyjął projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, wraz ze śmiercią przedsiębiorcy, kończy się byt przedsiębiorstwa. Koncesje, pozwolenia wygasają. Następcy nie mogą posługiwać się dotychczasowym numerem NIP i REGON, do czasu, aż postępowanie spadkowe nie zostanie prawomocnie zakończone. Sukcesorzy nie mają także dostępu do firmowego rachunku bankowego. Zdaniem przedsiębiorców, rozwiązania proponowane w projekcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym są zatem niezbędne i należy niezwłocznie wprowadzić je do porządku prawnego.

6 lutego 2018 r. Rada Ministrów rozpatrzy projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Celem tych nowych przepisów jest umożliwienie kontynuacji działalności firmy po śmierci przedsiębiorcy.

Sporządzenie testamentu nie zawsze zapewni ochronę zgromadzonego majątku czy skuteczną sukcesję przedsiębiorstwa. Jednym z takich przypadków, gdy pomimo sporządzenia testamentu zainteresowani tracą kontrolę nad tym, do kogo trafi spadek jest sytuacja, gdy względem spadkobiercy ogłaszana jest upadłość.

Śmierć przedsiębiorcy, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, skutkuje tym, że jego firma formalnie „umiera” razem z nim. Ministerstwo Rozwoju chce, żeby w takim przypadku przedsiębiorstwo mogła kontynuować działalność, z pożytkiem dla spadkobierców zmarłego i krajowej gospodarki. Ma to umożliwić ustawa o sukcesji, której projekt jest opiniowany. Nowe przepisy wprowadzą zwolnienia od podatku spadkowego i funkcję zarządcy sukcesyjnego, którego zadaniem będzie dalej poprowadzić firmę. Pewnym utrudnieniem mogą być potencjalne konflikty między spadkobiercami.

Z dniem 1 stycznia 2018 r. planowane jest wejście w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego ma na celu ułatwienie kontynuacji działalności gospodarczej przedsiębiorstwa zmarłego przedsiębiorcy.

Minister Rozwoju i Finansów proponuje, aby przedsiębiorstwo osoby fizycznej po śmierci przedsiębiorcy mogło posługiwać się tym samym numerem NIP co zmarły przedsiębiorca w okresie od otwarcia spadku do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Przy czym jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony, posługiwanie się tym samym NIP-em będzie możliwe tylko do upływu terminu do powołania zarządcy sukcesyjnego. Takie zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2018 r.

Ministerstwo Rozwoju zwróciło się do Business Centre Club z prośbą o konsultację projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Planowany czas wejścia w życie nowych regulacji to 1 stycznia 2018 roku. BCC pozytywnie ocenia fakt podjęcia przez ustawodawcę próby rozwiązania problemu sukcesji przedsiębiorstw jednoosobowych, w tym dostrzeżenia jego istotności dla obrotu gospodarczego. Ustawa przewiduje wiele rozwiązań, które będą stanowiły znaczne ułatwienie dla działalności przedsiębiorców jednoosobowych, m.in.: nadanie podmiotowości podatkowej przedsiębiorstwu w spadku, czy zapewnienie możliwości wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego praw i obowiązków zmarłego.

Minister Rozwoju i Finansów w swoim projekcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przewiduje m.in. zmiany w zakresie prawa administracyjnego materialnego i procesowego. Jedną z propozycji jest wprowadzenie zasady utrzymania w mocy decyzji administracyjnych po śmierci zmarłego przedsiębiorcy. Zasadę tę wprowadzić ma od 1 stycznia 2018 roku art. 30 ustawy o zarządzie sukcesyjnym, który ma stanowić lex specialis do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.

Celem projektowanej ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, która ma wejść w życie 1 stycznia 2018 roku, jest wprowadzenie możliwości dziedziczenia jednoosobowych działalności gospodarczych. Takie rozwiązanie jest obce polskiemu systemowi prawnemu, a brak regulacji umożliwiających dziedziczenie jednoosobowych działalności gospodarczych przysparzał spadkobiercom wiele problemów.

Minister Rozwoju Finansów przedstawił projekt nowej ustawy kompleksowo regulującej zasady sukcesji przedsiębiorstw osób fizycznych. Ustawa ta ma m.in. objąć zwolnieniem z podatku od spadków w zakresie nabycia przedsiębiorstwa także osoby spoza najbliższej rodziny, które będą kontynuować prowadzenie odziedziczonego (lub nabytego w drodze zapisu windykacyjnego) przedsiębiorstwa zmarłej osoby fizycznej. Nowe przepisy mają wejść w życie 1 stycznia 2018 roku.

Minister Rozwoju i Finansów przygotował projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, której wejście w życie jest planowane na pierwszy kwartał 2018 r. Zdaniem wicepremiera Mateusza Morawieckiego ustawa ta zwiększa szanse na to, że polskie firmy będą budowane przez pokolenia, powiększając swą wartość i gospodarczy potencjał. Ustawa zawiera też zwolnienie z podatku od spadków nabycia firmy przez osoby, które będą ją prowadziły, niezależnie od pokrewieństwa.