Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej – nowa instytucja prawna od 2018 roku

Aktualnie trwają konsultacje publiczne i uzgodnienia międzyresortowe projektu tej ustawy przygotowanego przez Ministra Rozwoju i Finansów.

Instytucja zarządu sukcesyjnego

Zarząd sukcesyjny to tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem w spadku. Stworzenie tej instytucji stanowi alternatywne rozwiązanie dla tworzenia planów sukcesji, jak również remedium dla przypadków niepodjęcia lub niezakończenia realizacji planów sukcesyjnych przedsiębiorcy.

Jako generalne założenie przy konstruowaniu regulacji ustawowej przyjęto, że tymczasowy zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem zmarłego przedsiębiorcy powinien być powierzony jednej osobie, co upodabnia zarząd sukcesyjny do działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną.

W przeciwieństwie do prokury, zarząd sukcesyjny obejmuje nie tylko umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku, ale także zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Z funkcją zarządcy sukcesyjnego wiążą się obowiązki, m.in. w sferze prawa podatkowego czy w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Status zarządcy sukcesyjnego

Od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny będzie mógł wykonywać majątkowe prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

W projektowanej ustawie jest przewidziane, że zarządca sukcesyjny będzie działał w imieniu własnym, ale na rzecz następców prawnych przedsiębiorcy lub małżonka przedsiębiorcy, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Planowane jest Przyjęcie konstrukcji specyficznego zastępstwa pośredniego. Jak wskazuje Z. Radwański zastępstwo pośrednie polega na tym, że „[…] skutki działania zastępcy pośredniego realizują się w jego sferze prawnej. Zastępca pośredni dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu. Skutki tej czynności, polegające na nabyciu praw lub zaciągnięciu zobowiązań, dotykają jego sfery majątkowej. Działa on jednak na cudzy rachunek, co oznacza, iż w ostatecznym rozliczeniu skutki te powinny być przeniesione przez inną osobę (zastąpionego). Z osobą tą zastępca pośredni pozostaje z reguły w oddzielnym stosunku umownym (stosunku wewnętrznym), na podstawie którego zobowiązany jest przenieść na tę osobę nabyte dla niej prawa, z kolei zaś osoba ta zobowiązana jest przejąć zaciągnięte przez niego zobowiązania (zwolnić go z długu wobec osoby trzeciej)”. Różnica pomiędzy zastępstwem pośrednim a przedstawicielstwem widoczna jest w szczególności w stosunkach zewnętrznych zastępcy i przedstawiciela. Zastępca pośredni nie ujawnia bowiem osobie trzeciej (swemu kontrahentowi) osoby, w której interesie działa. W wyniku dokonanej przez niego czynności prawnej nie dochodzi do powstania stosunku pomiędzy osobą trzecią (kontrahentem) a zastąpionym.

Status zarządcy sukcesyjnego odróżnia się od opisanego wyżej, typowego zastępstwa pośredniego tym, że skutki czynności zarządcy sukcesyjnego dotykają bezpośrednio przede wszystkim majątku tworzącego przedsiębiorstwo w spadku – do niego wchodzą nabyte prawa. Zarządca sukcesyjny – działając w ramach swojej funkcji – nie będzie nabywał zatem praw ani nie zaciąga zobowiązań do swojego majątku osobistego i nie będzie konieczne dokonanie odrębnych czynności przenoszących te prawa lub zobowiązania na osoby faktycznie dysponujące prawami do przedsiębiorstwa. Z mocy ustawy skutki te będą dotyczyły masy majątkowej jaką jest przedsiębiorstwo w spadku, a w sensie podmiotowym – następców prawnych i/lub małżonka przedsiębiorcy.

Bezpośrednią konsekwencją powyższych założeń jest fakt, że zarządca sukcesyjny nie będzie ponosił osobistej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rzecz następców prawnych i małżonka przedsiębiorcy w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Odpowiedzialnością tą obciąży „bezpośrednich beneficjentów” działań zarządcy sukcesyjnego – właścicieli majątku przedsiębiorstwa w spadku, czyli następców prawnych i/lub małżonka przedsiębiorcy.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Zarządca sukcesyjny będzie prowadził przedsiębiorstwo w okresie istnienia zarządu sukcesyjnego na zasadach zbliżonych do zarządu majątkiem przez kuratora spadku czy tymczasowego zarządcę, z wyłączeniem innych osób

Podobnie jak syndyk czy zarządca nieruchomości, zarządca sukcesyjny będzie mógł  pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu sukcesyjnego.

Z uwagi na bezpieczeństwo osób trzecich, zarządu sukcesyjnego nie będzie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich.

Zarządcy sukcesyjnemu będzie przysługiwało wynagrodzenie z tytułu pełnionej funkcji (o ile nie zdecyduje się działać bez pobierania wynagrodzenia). Przyjęto, że do wynagrodzenia zarządcy sukcesyjnego znajdą zastosowanie odpowiednio przepisy o zleceniu tj. art. 735 k.c.

Zarząd przedsiębiorstwem w spadku będzie mogła sprawować tylko jedna osoba. Ustawa wprost wskazuje w związku z tym, że w jednym czasie może być powołany tylko jeden zarządca sukcesyjny. Oznacza to, że:

• przedsiębiorca nie będzie mógł powołać kilku zarządców sukcesyjnych w celu zarządu przedsiębiorstwem w spadku lub jego „częścią” – co jest konieczne, w celu uniknięcia wątpliwości co do zakresu umocowania każdego z nich;
• w razie woli dokonania zmiany osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego przez osobę uprawnioną, konieczne będzie zaistnienie jednego z ustawowych przypadków, w których wygasa umocowanie wcześniej powołanego zarządcy sukcesyjnego.

Zarząd sukcesyjny nie będzie mógł być przeniesiony. Zarządca sukcesyjny będzie jednak mógł ustanowić pełnomocnika. Ustawa nie wprowadza ograniczeń co do zakresu umocowania pełnomocnika czy też liczby pełnomocników.

W zamierzeniu projektodawcy wprowadzenie do systemu prawa nowej instytucji – zarządu sukcesyjnego – nie będzie wyłączać możliwości zastosowania innych instytucji prawnych przewidzianych w przepisach prawa dla zarządu spadkiem albo jego zorganizowaną częścią.

Posługiwanie się firmą przedsiębiorcy po jego śmierci

W obrocie, czyli w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny powinien posługiwać się nazwą przedsiębiorstwa, która obejmuje dotychczasową firmę przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”. W ten sposób będzie konstruowana nazwa przedsiębiorstwa w spadku.

Firma przedsiębiorcy identyfikuje i odróżnia przedsiębiorcę od innych podmiotów uczestniczących w obrocie prawnym. Skoro wprowadza się możliwość kontynuowania działalności przy użyciu przedsiębiorstwa zmarłego przedsiębiorcy, uzasadnione jest posługiwanie się w obrocie prawnym tą samą firmą uzupełnioną o dodatkowe oznaczenie jednoznacznie wskazujące na sytuację prawną przedsiębiorstwa. Jest to tym istotniejsze, że w omawianym okresie nie będzie jeszcze niejednokrotnie wiadomo, kto stanie się ostatecznie właścicielem przedsiębiorstwa w spadku oraz w jakiej formie prawnej będzie ono w przyszłości funkcjonowało.

Zarządca sukcesyjny będzie posługiwał się imieniem i nazwiskiem zmarłego przedsiębiorcy bez odrębnej zgody spadkobierców. Rezygnacja z obowiązku uzyskiwania zgody na posługiwanie się w firmie nazwiskiem zmarłego przedsiębiorcy ma przede wszystkim na celu zapewnienie niezwłocznej kontynuacji działalności przedsiębiorstwa.

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego

Zarządcą sukcesyjnym będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od tego czy jest spokrewniona, czy nie, ze spadkodawcą oraz bez względu na to, czy trudni się profesjonalnie zarządem majątkiem.

Należy podkreślić, że nie ma żadnych przeszkód, by na zarządcę sukcesyjnego został powołany następca prawny przedsiębiorcy lub jego małżonek. Należy założyć, że funkcję zarządcy sukcesyjnego pełnić będzie najczęściej jeden ze spadkobierców (zapisobierca windykacyjny lub małżonek) lub osoba wskazana przez przedsiębiorcę za życia. Pozwoli to na najbardziej płynną kontynuację funkcjonowania przedsiębiorstwa mimo śmierci przedsiębiorcy.

Analogicznie jak w przypadku członków organów spółek – zarządcą sukcesyjnym nie będzie mogła być osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa przeciwko ochronie informacji, przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi. Zakaz ten ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, jednakże nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary.

Ponadto, zarządcą sukcesyjnym nie będzie mogła być osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej albo zakaz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego. Warto dodać, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzeczony na podstawie art. 373 Prawa upadłościowego będzie obejmował zakaz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego.

Ustawa nie przewiduje poza tym żadnych szczególnych kwalifikacji czy dodatkowych warunków, jakie musi spełniać zarządca sukcesyjny.

Odwołanie zarządcy sukcesyjnego

Odwołanie zarządcy sukcesyjnego będzie możliwe w każdym czasie. Może tego dokonać sam przedsiębiorca w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Po śmierci przedsiębiorcy zarządca sukcesyjny będzie mógł być odwołany przez osobę, która uczestniczyła w jego powołaniu albo była do tego uprawniona, za zgodą pozostałych z tych osób. Odwołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

Przewidziano także szczególną regulację na wypadek, gdy zarządca sukcesyjny dopuszcza się rażącego naruszenia jego obowiązków. Będzie on mógł być wówczas odwołany przez sąd. Osoba uprawniona do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy, będzie mogła przy tym wnioskować, aby odwołanie zarządcy sukcesyjnego przez sąd było połączone z powołaniem kolejnego zarządcy sukcesyjnego.

Odwołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy powinien do CEIDG zgłosić notariusz, przed którym składane jest oświadczenie o odwołaniu zarządcy.

Rezygnacja z funkcji zarządcy sukcesyjnego i inne zdarzenia powodujące wygaśnięcie funkcji zarządcy sukcesyjnego

Osoba, która zostanie powołana jako zarządca sukcesyjny będzie mogła zrezygnować z tej funkcji, składając oświadczenie odpowiednio przedsiębiorcy albo przed notariuszem. Oświadczenie zarządcy sukcesyjnego wymaga zachowania takiej formy, jaka została przewidziana dla powołania zarządcy sukcesyjnego W razie złożenia rezygnacji po śmierci przedsiębiorcy, wszyscy znani zarządcy następcy prawni oraz małżonek przedsiębiorcy powinni zostać o tym fakcie zawiadomieni przez notariusza.

Aby uniknąć negatywnych skutków dla osób, na rzecz których działał zarządca sukcesyjny i osób trzecich, po złożeniu oświadczenia o rezygnacji, zarządca sukcesyjny jest obowiązany działać jeszcze przez miesiąc, chyba że wcześniej powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego.

Rezygnację zarządcy sukcesyjnego do CEIDG powinien zgłosić przedsiębiorca, a po jego śmierci – notariusz przed którym składane jest oświadczenie o rezygnacji zarządcy.

Skutki podobne do rezygnacji zarządcy sukcesyjnego wywołuje jego śmierć, utrata pełnej zdolności do czynności prawnych, a także prawomocne orzeczenie wobec zarządcy sukcesyjnego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego. Zarządca sukcesyjny straci wówczas możliwość działania na rachunek zastępców prawnych i/lub małżonka przedsiębiorcy. W terminie miesiąca będą zobligowani powołanie kolejnego zarządcę sukcesyjnego.

Informacja o śmierci zarządcy sukcesyjnego, utracie przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych lub o prawomocnym orzeczeniu wobec zarządcy sukcesyjnego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego wymaga wpisu do CEIDG. Obowiązek zgłoszenia tych informacji spoczywa na przedsiębiorcy, a po jego śmierci – zobowiązany będzie to zrobić notariusz albo sąd właściwy w sprawach wskazanych powyżej, przy czym o śmierci zarządcy sukcesyjnego CEIDG poweźmie wiadomość automatycznie z systemu PESEL.

Czas trwania zarządu sukcesyjnego 

Zarząd sukcesyjny będzie miał charakter tymczasowy. Zgodnie z podstawową zasadą, zarządca sukcesyjny będzie mógł prowadzić przedsiębiorstwo do czasu działu spadku, nie dłużej jednak niż przez okres dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Z ważnych przyczyn sąd, przed wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego, będzie mógł – na wniosek osoby, na rzecz której działa zarządca sukcesyjny, przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego o określony czas, nie dłuższy jednak niż okres pięciu lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Uprawnienia małżonka przedsiębiorcy

W praktyce przedsiębiorcy często budują swoje przedsiębiorstwa pozostając w związku małżeńskim, w sytuacji, gdy składniki przedsiębiorstwa pozostają w majątku wspólnym małżonków. Nie zawsze małżonek przedsiębiorcy jest jednocześnie spadkobiercą. Z tego powodu, przy konstruowaniu zasad sprawowania zarządu sukcesyjnego, należało uwzględnić rolę małżonka pozostającego współwłaścicielem przedsiębiorstwa wraz z następcami prawnymi przedsiębiorcy.

Po pierwsze, wobec objęcia udziału małżonka w przedsiębiorstwie swoistą masą majątkową jaką jest przedsiębiorstwo w spadku i ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, małżonek utraci możliwość bezpośredniego zarządzania swoim udziałem we współwłasności składników przedsiębiorstwa. Uzyska natomiast uprawnienia analogiczne do następców prawnych przedsiębiorcy.

Małżonek będzie miał prawo powołania zarządcy sukcesyjnego, za zgodą znanych mu spadkobierców lub zapisobiercy windykacyjnego. W przypadku powoływania zarządcy sukcesyjnego przez spadkobiercę albo przez zapisobiercę windykacyjnego, małżonek będzie musiał wyrazić na to zgodę.

W okresie trwania zarządu sukcesyjnego małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, będzie jedną z osób, których zgody wymaga dokonanie przez zarządcę sukcesyjnego czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Dodatkowo małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku będzie mógł samodzielnie odwołać zarządcę sukcesyjnego (niezależnie od tego, czy uczestniczył w jego powołaniu).

Wreszcie, małżonek przedsiębiorcy będzie miał, podobnie jak następca prawny, prawo do zażądania – w okresie dwóch miesięcy od dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – pisemnego sprawozdania z działalności przedsiębiorstwa w spadku wraz ze wskazaniem stanu przedsiębiorstwa w spadku na chwilę ustanowienia i wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Zarządca sukcesyjny a zapis windykacyjny obejmujący przedsiębiorstwo

Odrębnego omówienia wymaga sytuacja, w której przedsiębiorca przewidział w testamencie zapis windykacyjny mający za przedmiot przedsiębiorstwo. A priori można byłoby założyć, że w takim przypadku nie będzie potrzebny zarząd sukcesyjny. Zapisobierca windykacyjny zostaje bowiem wskazany przez przedsiębiorcę jako osoba powołana do kontynuowania działalności przy użyciu przedsiębiorstwa i nabywa jego własność z chwilą otwarcia spadku.

W praktyce jednak może zaistnieć potrzeba zapewnienia ciągłości działalności przedsiębiorstwa w spadku w okresie od dnia otwarcia spadku do czasu formalnego potwierdzenia praw zapisobiercy windykacyjnego do przedsiębiorstwa. Dodatkowo, przedsiębiorstwo często stanowi przedmiot wspólności majątkowej przedsiębiorcy i jego małżonka, wobec czego zapisobierca windykacyjny nie może natychmiast samodzielnie przejąć przedsiębiorstwa i kontynuować w nim działalności w sposób niezakłócony.

Dlatego projektowana ustawa przyznaje osobie, która przyjęła zapis windykacyjny uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego za zgodą małżonka przedsiębiorcy. Zarządca sukcesyjny będzie mógł być odwołany przez zapisobiercę windykacyjnego.

Czynności zabezpieczające i zachowawcze

W ustawie przyjmuje się, że w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, osoby uprawnione do powołania zarządcy sukcesyjnego mogą dokonywać czynności koniecznych do zachowania lub zabezpieczenia majątku przedsiębiorstwa w spadku lub możliwości prowadzenia tego przedsiębiorstwa.

Regulacja ta formułuje zatem uprawnienie małżonka przedsiębiorcy lub osób, które mogą zasadnie przypuszczać, że są zapisobiercą windykacyjnym albo spadkobiercą do dokonywania tzw. czynności zabezpieczających i zachowawczych. Po prawomocnym stwierdzeniu nabycia spadku albo poświadczeniu dziedziczenia czynności tych będzie mógł dokonywać wyłącznie następca prawny przedsiębiorcy lub małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. W każdym wypadku regulacja będzie miała zastosowanie tylko do osób, które mają pełną zdolność do czynności prawnych i wobec których nie orzeczono zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Omawiana regulacja dotyczy zarówno czynności faktycznych jak i prawnych, które zmierzają do zachowania wspólnych praw następców prawnych i/lub małżonka przedsiębiorcy związanych z przedsiębiorstwem w spadku. 

Kontynuacja stosunków umownych

Niezwykle ważnym elementem działalności gospodarczej są umowy zawarte przez przedsiębiorcę. Rozwiązanie problemu sukcesji wymaga zatem uregulowania zasad, na jakich stosunki umowne nawiązane w zakresie działalności przedsiębiorstwa za życia przedsiębiorcy mogą być kontynuowane po jego śmierci.

 Kontynuacja umów zawartych przez przedsiębiorcę w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa będzie możliwa w przypadkach, gdy zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy. W takich sytuacjach, umowa której wykonanie nie zależy od osobistych przymiotów zmarłego przedsiębiorcy nie wygaśnie z powodu jego śmierci, przy czym możliwe jest odmienne zastrzeżenie w umowie. Jeśli strony umowy inaczej nie postanowią, stosunek umowny będzie trwał po śmierci przedsiębiorcy bez zmiany treści uprawnień i obowiązków stron. Te uprawnienia i obowiązki przejdą z mocy prawa na pierwotnych następców prawnych przedsiębiorcy, a wykonywał je będzie zarządca sukcesyjny. Takie rozwiązanie będzie korzystne dla obu stron. W szczególności, druga strona umowy nie będzie zaskoczona nagłym wygaśnięciem umowy powodu wypadku losowego. Będzie mogła być nadal płynnie wykonywana, skoro nie zależy od osobistych przymiotów przedsiębiorcy.

Kontynuacja umów może rodzić więcej problemów w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie powołał zarządcy sukcesyjnego ani nie zastrzegł, że stanie się nim wskazany prokurent. Przyjęto jednak, że również wówczas należy zapewnić możliwość utrzymana w mocy umów zawartych przez przedsiębiorcę w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa.

W przypadku gdy z chwilą jego śmierci nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Takie umowy mogą być potwierdzone przez zarządcę sukcesyjnego. W przypadku potwierdzenia umowy, uprawnienia i obowiązki z niej wynikające przechodzą na następców prawnych przedsiębiorcy (z mocą wsteczną – od dnia śmierci przedsiębiorcy), a w okresie zarządu sukcesyjnego wykonuje je zarządca sukcesyjny.

Odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku i odpowiedzialność zarządcy sukcesyjnego

Szeroki zakres uprawnień zarządcy sukcesyjnego, działającego we własnym imieniu w ramach prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, powoduje konieczność określenia zakresu jego odpowiedzialności.

Zarządca sukcesyjny nie będzie, zasadniczo, odpowiadał osobiście za zobowiązania istniejące i zaciągnięte w ramach prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny działa na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku w momencie dokonania czynności, z której wynikają określone zobowiązania. Ponoszą oni odpowiedzialność za te zobowiązania na takich samych zasadach, jakie wiązałyby się z osobistym prowadzeniem działalności gospodarczej.

Tytułem wyjątku przyjęto, że odpowiedzialność za zobowiązania związane z kontynuacją prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku w części obciążającej pierwotnych następców prawnych lub małżonka, którzy nie uczestniczyli w powołaniu zarządcy sukcesyjnego, będzie ograniczona, podobnie jak odpowiedzialność spadkobierców przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza, tj. do wartości stanu czynnego przedsiębiorstwa na dzień śmierci przedsiębiorcy. Jednakże ograniczenie to nie będzie dotyczyło zobowiązań powstałych po dniu, w którym pierwotny następca prawny przedsiębiorcy lub małżonek przedsiębiorcy dowiedział się o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, chyba że niezwłocznie odwołał zarządcę sukcesyjnego, a w przypadku gdy nie był uprawniony do odwołania zarządcy sukcesyjnego – zażądał jego odwołania przez osobę uprawnioną.

Zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych za szkodę wyrządzoną spadkobiercom, zapisobiercy windykacyjnemu, małżonkowi przedsiębiorcy lub osobom trzecim na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.

Jednocześnie, ustawa wprowadza podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej osób, które w złej wierze powołały zarządcę sukcesyjnego lub wyraziły na to zgodę, mimo że nie były do tego uprawnione. Osoby te ponoszą solidarnie z zarządcą sukcesyjnym, powołanym z naruszeniem przepisów ustawy, odpowiedzialność za szkodę przez niego wyrządzoną. Podobnie, odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną dokonaniem czynności zachowawczych lub zabezpieczających ponosi osoba, która dokonała takiej czynności w złej wierze.

---

Zarządca sukcesyjny a wykonawca testamentu

Jeżeli przedsiębiorca powołał zarządcę sukcesyjnego, prawo wykonawcy testamentu do zarządzania spadkiem powinno być ograniczone, tj. nie powinno obejmować przedsiębiorstwa w spadku. Skoro wolą przedsiębiorcy było skorzystanie z instytucji zarządu sukcesyjnego, to instytucja ta powinna chronić integralność przedsiębiorstwa w spadku. Umocowanie wykonawcy testamentu istotnie różni się od zakresu praw i obowiązków zarządcy sukcesyjnego. Te dwie funkcje powinny zatem zostać „rozdzielone” na przedsiębiorstwo i pozostałą część spadku.

Inaczej będzie wyglądała sytuacja, gdy przedsiębiorca nie powołał zarządcy sukcesyjnego, ale ustanowił wykonawcę testamentu. W takim przypadku projektowana ustawa przyznaje wykonawcy testamentu prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego. Warunkiem wykonywania tej funkcji przez wykonawcę testamentu jest jego zgoda, wyrażona w oświadczeniu złożonym przed sądem albo notariuszem. Przyjmuje się bowiem, że osoba obdarzona zaufaniem przez przedsiębiorcę może wykonywać funkcję zarządcy sukcesyjnego, nie jest to jednak jej obowiązkiem.

Zarządca sukcesyjny a kurator spadku

W przeciwieństwie do wykonawcy testamentu i zapisobiercy windykacyjnego, ustanowionych z woli spadkodawcy, kurator spadku ustanawiany jest przez sąd. Przyznanie mu uprawnień zarządcy sukcesyjnego wykraczałoby poza założenie, że decyzja o kontynuowaniu działalności gospodarczej powinna wynikać z decyzji samego przedsiębiorcy, względnie jego następców prawnych i/lub małżonka. Dodatkowo, w praktyce, skorzystanie przez sąd z instytucji kuratora spadku będzie miało miejsce już po okresie dwóch miesięcy, w których można byłoby powołać zarządcę sukcesyjnego. Tym samym, kuratorowi spadku nie powinny przysługiwać uprawnienia zarządcy sukcesyjnego. Ustawa nie wprowadza żadnych zmian co do statusu kuratora spadku, z zastrzeżeniem, że przedsiębiorstwo zostanie wyłączone spod zarządu majątkiem spadkowym sprawowanego przez kuratora spadku, w sytuacji gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo, dla którego ustanowiono zarządcę sukcesyjnego.

Zarządca sukcesyjny a spółka cywilna

Spółka cywilna jest bardzo popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Śmierć przedsiębiorcy będącego wspólnikiem spółki cywilnej może utrudniać płynną kontynuację działalności w formie spółki cywilnej, zwłaszcza w przypadku najczęściej spotykanych w praktyce spółek dwuosobowych. Ustawa zawiera w związku z tym rozwiązania, które umożliwią skorzystanie także w takim przypadku z instytucji zarządu sukcesyjnego.

Kodeks cywilny zawiera w art. 872 - regulację pozwalającą spadkobiercom wspólnika na wejście do spółki. Wymaga to jednak odpowiedniego zastrzeżenia w umowie oraz wskazania przez spadkobierców jednej osoby, która będzie wykonywała ich prawa. W praktyce, w przypadku jakiegokolwiek sporu spadkobierców lub trudności w ustaleniu kręgu spadkobierców, trudno jest skorzystać z opisanej możliwości.

W projekcie Ministra Rozwoju i Finansów przewidziano zatem, że kontynuację funkcjonowania spółki cywilnej na dotychczasowych zasadach może zapewnić ustanowienie zarządu sukcesyjnego na ogólnych zasadach przewidzianych w ustawie (przez przedsiębiorcę za życia albo po jego śmierci przez osoby uprawnione do tego).

Sprawozdanie z działalności przy użyciu przedsiębiorstwa w spadku

Następcom prawnym i małżonkowi przedsiębiorcy, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku w dniu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego będzie przysługiwało uprawnienie do żądania przedstawienia im sprawozdania z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Sprawozdanie takie powinno zawierać wskazanie stanu przedsiębiorstwa w spadku na chwilę ustanowienia i wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Uzasadnieniem takiego obowiązku jest potrzeba zapewnienia następcom prawnym informacji o stanie przejmowanego przedsiębiorstwa oraz umożliwienie im dalszego prowadzenia działalności gospodarczej przy użyciu tego przedsiębiorstwa.

Ustawa przyznaje prawo do żądania informacji, nie nakłada jednak na zarządcę obowiązku automatycznego przedstawienia sprawozdania. Co do zasady, otwarcie, prowadzenie i wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego powodować będzie stosowne zmiany w księgach rachunkowych, co może w wielu przypadkach wystarczyć następcom do podjęcia i kontynuowania działalności. Trzeba też założyć, że zasadniczo zarządca sukcesyjny będzie miał bieżący kontakt z osobami, na rzecz których działa, a relacja między tymi osobami będzie oparta na stosunku zaufania. W związku z tym uznano, że nie należy obciążać zarządcy sukcesyjnego bezwzględnym obowiązkiem sprawozdawczym.

Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Oprac. Wiktoria Świergolik