Podatkowe prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy – zmiany od 2018 roku

Projektowana ustawa oprócz zmian w Ordynacji podatkowej obejmuje także swoim zakresem regulacje dotyczące podatku dochodowego, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, karty podatkowej, podatku tonażowego, VAT i akcyzy, a także NIP.

Sukcesja praw i obowiązków podatkowych

W proponowanym, nowym brzmieniu art. 97 Ordynacji podatkowej przyjęto zasadę, że przedsiębiorstwo w spadku będzie wstępowało w majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy jak również będzie odpowiadało całym swoim majątkiem za podatki wynikające ze zobowiązań podatkowych.

Majątkowe i niemajątkowe prawa podatkowe i obowiązki spadkodawcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, wykonywane będą przez zarządcę sukcesyjnego. Obejmować to będzie m.in. prawa wynikające z decyzji o rozłożeniu na raty albo o odroczeniu terminu płatności podatku lub zaległości podatkowej -  art. 67a § 1 pkt 1 i 2 Ordynacji podatkowej.

Trzeba wskazać, że zgodnie z projektowanymi przepisami po śmierci przedsiębiorcy zarząd przedsiębiorstwem (tzw. „przedsiębiorstwem w spadku”) obejmuje zarządca sukcesyjny, który działa w imieniu własnym, ale na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy. Sposób powoływania  zarządcy sukcesyjnego (także odwoływania i wygasania zarządu sukcesyjnego) określać będzie omawiana ustawa o zarządzie sukcesyjnym (np. może go powołać na wypadek śmierci sam przedsiębiorca albo małżonek zmarłego przedsiębiorcy za zgodą spadkobierców).

Na przedsiębiorstwo w spadku zostaną również rozciągnięte skutki zastosowania się do indywidualnej interpretacji podatkowej, wydanej przed śmiercią przedsiębiorcy - art. 14k i 14m Ordynacji podatkowej.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe przedsiębiorstwa w spadku obciąży spadkobierców przedsiębiorcy albo zapisobiercę windykacyjnego, jeżeli kontynuuje on prowadzenie przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność ta rozciągnie się także na małżoneka podatnika, jeżeli część majątku wspólnego małżonków obejmująca składniki przedsiębiorstwa stanowi przedsiębiorstwo w spadku.

W celu zapewnienia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe przedsiębiorcy i/lub przedsiębiorstwa w spadku, w związku z ustanowieniem zarządu sukcesyjnego, zasadne jest objęcie odpowiedzialnością zobowiązaniową zarządcy sukcesyjnego.

W oparciu o proponowany przepis art. 117d Ordynacji podatkowej zarządca sukcesyjny będzie odpowiadał solidarnie ze spadkobiercami albo zapisobiercą windykacyjnym lub małżonkiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe związane z działalnością przedsiębiorstwa w spadku. Odpowiedzialność zarządcy sukcesyjnego ma jednak charakter subsydiarny, co oznacza, że egzekucja z majątku zarządcy sukcesyjnego będzie mogła być prowadzona dopiero w przypadku, gdy egzekucja z majątku podatnika oraz spadkobierców czy zapisobiercy windykacyjnego lub małżonka okaże się bezskuteczna.

W związku z tym, że istnieje możliwość zmiany osoby zarządcy sukcesyjnego, odpowiedzialność zarządcy będzie obejmowała zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności będzie upływał w czasie pełnienia przez niego tej funkcji. Za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności  będzie upływał po wygaśnięciu zarządu, odpowiada osoba pełniąca obowiązki zarządcy sukcesyjnego w momencie wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Odpowiedzialność zarządcy sukcesyjnego została ukształtowana podobnie do odpowiedzialności członków zarządu spółki - por. art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej.

W okresach, w których nie ma powołanego zarządcy sukcesyjnego, w szczególności w okresie od śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, analogiczną do zarządcy sukcesyjnego, subsydiarną odpowiedzialność będzie ponosił faktyczny zarządca, czyli  osoba, która faktycznie będzie zarządzała przedsiębiorstwem w spadku lub faktycznie będzie zajmowała się sprawami gospodarczymi i finansowymi przedsiębiorstwa w spadku.

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Zarządca sukcesyjny w postępowaniu podatkowym

Tak ukształtowane zmiany w Ordynacji podatkowej umożliwią udział zarządcy sukcesyjnego w postępowaniach podatkowych. Jeżeli postępowanie dotyczyć będzie spraw objętych zarządem sukcesyjnym, organ podatkowy podejmuje zawieszone z powodu śmierci strony postępowanie z urzędu, od dnia zgłoszenia się lub ustalenia zarządcy sukcesyjnego. Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego będzie natomiast stanowiło podstawę do zawieszenia postępowania. Będzie ono podejmowane po zgłoszeniu się lub ustaleniu spadkobierców zmarłego, na rzecz których działał zarządca sukcesyjny.

Jeżeli natomiast w ciągu roku od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania nie zgłoszą się lub nie zostaną ustaleni spadkobiercy zmarłej strony albo postępowanie nie zostanie podjęte z udziałem zarządcy sukcesyjnego, organ podatkowy będzie mógł zwrócić się do sądu o ustanowienie kuratora spadku.

Proponowana treść zmian w Ordynacji podatkowej:

Art. 52. W ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2017 r. poz. 201, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:

1)        w art. 3 w pkt 15 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 16 i 17 w brzmieniu:

„16)    przedsiębiorstwie w spadku – rozumie się przez to przedsiębiorstwo w spadku w rozumieniu ustawy z dnia … o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. poz. …);

17)      zarządca sukcesyjny – rozumie się przez to zarządcę sukcesyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia … o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.”;

2)        po art. 7 dodaje się art. 7a w brzmieniu:

 „Art. 7a. Prawa i obowiązki podatnika będącego przedsiębiorstwem w spadku, w przypadku gdy na mocy ustaw podatkowych podlega obowiązkowi podatkowemu, wykonuje zarządca sukcesyjny w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

3)        w art. 14n w § 1 w pkt 2 kropkę zastępuje się średniakiem i dodaje się pkt 3 w brzmieniu:

„3)      zastosowania się przez przedsiębiorstwo w spadku do interpretacji indywidualnej wydanej przed śmiercią przedsiębiorcy.”;

4)        w art. 97:

a)       § 1 otrzymuje brzmienie:

„§ 1. Spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 1a, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.”,

b)       po § 1 dodaje się § 1a i 1b w brzmieniu:

„§ 1a. Przedsiębiorstwo w spadku, w przypadku gdy ustanowiono zarząd sukcesyjny, wstępuje w przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem tych praw, które nie mogą być kontynuowane na podstawie odrębnych ustaw. Przepis art. 26 stosuje się odpowiednio.

§ 1b. Do czasu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe i niemajątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym również prawa nabyte przez przedsiębiorcę wynikające z decyzji wydanych na podstawie art. 67a § 1 pkt 1 i 2, są wykonywane przez zarządcę sukcesyjnego.”,

c)        po § 2 dodaje się § 2a w brzmieniu:

„§ 2a. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w przypadku dalszego prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo w spadku i ustanowienia zarządu sukcesyjnego.”,

d)       dodaje się § 5 - 8 w brzmieniu:

 „§ 5. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku ponoszą: zapisobierca windykacyjny kontynuujący prowadzenie tego przedsiębiorstwa, spadkobiercy podatnika prowadzącego działalność gospodarczą, jeżeli nie został uczyniony zapis windykacyjny obejmujący przedsiębiorstwo w spadku, a także małżonek podatnika, jeżeli część majątku wspólnego małżonków obejmująca składniki przedsiębiorstwa stanowi przedsiębiorstwo w spadku. Przepis art. 98 stosuje się odpowiednio.

§ 6. Przepis § 5 stosuje się także do osób, które uczestniczyły w powołaniu zarządcy sukcesyjnego a następnie odrzuciły spadek albo okazało się, że nie są spadkobiercami.

 § 7. Organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności osób, o których mowa w § 5 i 6.

§ 8. Jeżeli deklaracja jest nieprawidłowa lub deklaracji nie złożono orzekając o zakresie odpowiedzialności organ podatkowy jednoznacznie ustala lub określa kwoty, o których mowa w art. 21 § 3 i 3a, art. 24 lub art. 74a.”;

5)        w art. 106 § 3 otrzymuje brzmienie:

„§ 3. Do odpowiedzialności zapisobiercy stosuje się odpowiednio art. 97 § 1-1b i § 5-8 oraz art. 98-103.”;

6)        po art. 117c dodaje się art. 117d w brzmieniu:

„Art. 117d. § 1. Zarządca sukcesyjny odpowiada solidarnie z podatnikiem, zapisobiercą windykacyjnym, spadkobiercą lub małżonkiem podatnika, jeżeli część majątku wspólnego małżonków obejmująca składniki przedsiębiorstwa stanowi przedsiębiorstwo w spadku, całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe związane z działalnością przedsiębiorstwa w spadku, z zastrzeżeniem § 4. Egzekucja z majątku zarządcy sukcesyjnego może być prowadzona w przypadku, gdy egzekucja z majątku podatnika, zapisobiercy windykacyjnego i spadkobiercy oraz małżonka podatnika okaże się bezskuteczna.

§ 2. Zakres odpowiedzialności zarządcy sukcesyjnego ograniczony jest do zaległości z tytułu zobowiązań podatkowych, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez niego tej funkcji, oraz zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a powstałe w czasie pełnienia funkcji przez zarządcę sukcesyjnego.

§ 4. Za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, które powstały od otwarcia spadku do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego i od dnia odwołania zarządcy sukcesyjnego, rezygnacji z tej funkcji, śmierci zarządcy sukcesyjnego, utraty przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych albo prawomocnego orzeczenia w stosunku do zarządcy sukcesyjnego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego do dnia powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego oraz zaległości wymienione w art. 52 oraz 52a powstałe w tych okresach, odpowiada zarządca faktyczny. Zarządcami faktycznymi są osoby, które faktycznie zarządzają przedsiębiorstwem w spadku lub faktycznie zajmują się sprawami gospodarczymi i finansowymi przedsiębiorstwa w spadku. Przepis art. 115 § 4 oraz art. 117d § 1 zdanie drugie stosuje się odpowiednio.”;

Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Oprac. Wiktoria Świergolik