Przedsiębiorstwo w spadku – działalność gospodarcza po śmierci przedsiębiorcy

Konsultowany obecnie projekt tej ustawy wprowadza zasadę tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną po jego śmierci oraz kontynuowania działalności gospodarczej prowadzonej przy użyciu tego przedsiębiorstwa.

Planowanie jest wprowadzenie generalnej reguły, że osoba albo osoby, które nabyły przedsiębiorstwo po śmierci przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, są – na zasadach określonych w ustawie – następcami prawnymi tego przedsiębiorcy w zakresie praw i obowiązków związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorcą – w rozumieniu ustawy, jest osoba, która we własnym imieniu wykonuje działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG. Przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, którzy nie dokonali zgłoszenia do CEIDG, nie będą mogli ustanowić zarządu sukcesyjnego. Jest to związane z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa obrotu, czemu służy wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG, pozwalający osobom trzecim zweryfikować sytuację prawną przedsiębiorstwa i umocowanie zarządcy sukcesyjnego.

Osobami, które z chwilą śmierci przedsiębiorcy stają się właścicielami przedsiębiorstwa są pierwotni następcy prawni przedsiębiorcy i/lub małżonek przedsiębiorcy.

Zgodnie z nowymi przepisami „pierwotnym następcą prawnym przedsiębiorcy” będzie osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku z chwilą otwarcia spadku, czyli spadkobierca ustawowy, testamentowy albo zapisobierca windykacyjny.

Należy podkreślić, że ustawa posługuje się pojęciem pierwotnych następców prawnych w odniesieniu do rzeczywistych następców prawnych, tj. osób, których prawa spadkowe zostaną potwierdzone w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku (przedmiotu zapisu windykacyjnego) albo akcie poświadczenia dziedziczenia. Chodzi zatem, w uproszczeniu, o osobę lub osoby, które staną się właścicielami przedsiębiorstwa na skutek śmierci przedsiębiorcy.

Za „następcę prawnego przedsiębiorcy” będzie się uznawało także osobę, która nabywa przedsiębiorstwo w spadku bezpośrednio od pierwotnego następcy prawnego. Dzięki temu, zbycie udziału w spadku nie będzie niweczyło możliwości korzystania z instytucji zarządu sukcesyjnego. Trzeba jednak zastrzec, że nabycie przedsiębiorstwa w spadku od pierwotnego następcy prawnego przez jedną osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną, która posiada zdolność prawną,  będzie powodowało wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego.

Pojęciem „małżonek przedsiębiorcy” nowa ustawa posługuje się w odniesieniu do małżonka, który dysponuje prawami do przedsiębiorstwa, nawet jeżeli nie jest spadkobiercą.

Czym będzie instytucja przedsiębiorstwa w spadku

Przedsiębiorstwo w spadku to należące do spadku po przedsiębiorcy przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część, albo udział we współwłasności przedsiębiorstwa, a ściślej – we współwłasności składników majątkowych tworzących przedsiębiorstwo, także jeżeli jest przedmiotem zapisu windykacyjnego, a w przypadku gdy przedsiębiorca w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, także część majątku wspólnego małżonków obejmująca składniki przedsiębiorstwa.

Do przedsiębiorstwa w spadku będą zaliczane także składniki niematerialne i materialne, nabyte przez zarządcę sukcesyjnego na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i małżonka przedsiębiorcy. Prawa nabyte przez zarządcę sukcesyjnego w ramach zarządu sukcesyjnego albo przez osobę uprawnioną, dokonującą czynności zabezpieczających lub zachowawczych wejdą zatem do wyodrębnionej masy majątkowej – przedsiębiorstwa w spadku, nie zaś w częściach do majątku każdego z następców prawnych czy małżonka przedsiębiorcy. Dzięki temu w okresie zarządu sukcesyjnego zachowana zostanie integralność przedsiębiorstwa.

O przedsiębiorstwie w spadku w rozumieniu ustawy będzie można mówić tylko w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego.

Projektowana ustawa, spójnie z art. 55¹ Kodeksu cywilnego, posługuje się pojęciem przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym. Przedsiębiorstwo w spadku nie będzie posiadało zdolności prawnej w sferze prawa cywilnego, a w szczególności nie będzie osobą prawną ani jednostką organizacyjną. Rozwiązania przyjęte w sferze prawa prywatnego polegają przede wszystkim na uregulowaniu zasad prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, stanowiącego od chwili śmierci przedsiębiorcy (otwarcia spadku) własność następców prawnych i/lub małżonka przedsiębiorcy, przez zarządcę sukcesyjnego, na którym spoczywają zarówno uprawnienia jak i obowiązki.

W sensie faktycznym przedsiębiorstwo w spadku stanowić będzie jednak swoistą jednostkę organizacyjną utworzoną przez następców prawnych lub małżonka przedsiębiorcy i reprezentowaną przez zarządcę sukcesyjnego. Zarządca sukcesyjny będzie działał jako zastępca pośredni następców prawnych i małżonka przedsiębiorcy. Przedsiębiorstwo w spadku zyska jednak podmiotowość w zakresie niektórych podatków – przyznany mu zostanie status podatnika, będącego jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej.

Ilekroć przepisy posługują się pojęciem „czynności w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku” należy przez to rozumieć czynności faktyczne lub prawne w zakresie odpowiadającym działalności gospodarczej, wykonywanej przy użyciu przedsiębiorstwa w spadku.

Działalność prowadzona przez zarządcę sukcesyjnego na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i/lub jego małżonka przy użyciu przedsiębiorstwa w spadku nie będzie działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, gdyż nie spełnia cechy działania „we własnym imieniu”. W zakresie nieuregulowanym w ustawie, do działalności prowadzonej przy użyciu przedsiębiorstwa w spadku będzie stosowało się odpowiednio przepisy o wykonywaniu działalności gospodarczej.

Zarządca sukcesyjny będzie mógł, ale nie musiał być przedsiębiorcą. Trzeba jednak podkreślić, że jeżeli określona osoba, która pełni funkcję zarządcy sukcesyjnego, w sposób zorganizowany i ciągły, profesjonalnie zajmuje się działalnością polegającą na zarządzaniu cudzym majątkiem, na ogólnych zasadach będzie przedsiębiorcą.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Projektowana ustawa definiuje również pojęcie „udziału w przedsiębiorstwie w spadku”. Jest to prawo wynikające ze wspólności majątku przedsiębiorstwa w spadku, przysługujące następcy prawnemu przedsiębiorcy lub małżonkowi przedsiębiorcy. Udział w przedsiębiorstwie w spadku będzie decydował m.in. o tym, na czyj rachunek zarządca sukcesyjny dokonuje określonej czynności. Od wysokości udziału będzie zaś zależało, w jakiej części zysk lub strata będzie mogła zostać wypłacona następcy prawnemu lub małżonkowi przedsiębiorcy.

Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Oprac. Wiktoria Świergolik