Sukcesja a ogłoszenie upadłości

Autopromocja

Po ogłoszeniu upadłości wszystkie przysporzenia trafiające do dłużnika, w tym spadek, wchodzą do masy upadłości podlegającej podziałowi między wierzycieli. Skutkiem tego majątek podlegający dziedziczeniu trafia do innych osób wbrew woli spadkodawcy.

Ochrona majątku

Z pewnością osoby planujące rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci zainteresowane są doprowadzeniem do skutecznej sukcesji. W ten sposób chcą zapewnić przyszłość swoim najbliższym, a gdy przedmiotem spadku miałoby być przedsiębiorstwo lub inny ogół praw majątkowych i niemajątkowych – umożliwić kontynuowanie działalności gospodarczej.

Wbrew obiegowej opinii samo sporządzenie testamentu przed notariuszem wcale nie jest gwarancją, że po śmierci spadkodawcy majątek trafi do rąk osób wskazanych w treści dokumentu.

Autopromocja

Nowelizacja VAT 2025.
Praktyczny webinar INFORAKADEMII

Sprawdź

Polecamy: Poradnik Gazety Prawnej 9/18 Firma w spadku – zarząd sukcesyjny

Wobec licznych przepisów prawa regulujących szczegółowo wyjątki od ogólnych zasad dziedziczenia, ochrona majątku i jego sukcesja wymaga szerokiego przenalizowania własnej sytuacji prawno-finansowej oraz sytuacji osób, do których miałby trafić majątek w drodze spadku.

O spadkobraniu słów kilka

Zgodnie z zasadami spadkobrania, spadek otwiera się w chwili śmierci spadkodawcy. Jednocześnie spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Dla potencjalnego spadkobiercy ma to znaczenie o tyle, że nie istnieje wymóg wydania określonego wyroku bądź decyzji w przedmiocie przyznania praw ze spadku, ponieważ sama śmierć spadkodawcy powoduje nabycie spadku z mocy prawa. Powołanie do spadku może nastąpić w oparciu o przepisy ustawy lub w oparciu o testament. Dziedziczenie ustawowe polega na tym, że to przepisy prawa regulują, którzy krewni i w jakiej kolejności powoływani są do spadku. Natomiast testament w swojej treści określa sposób rozrządzenia majątkiem po śmierci spadkodawcy, który może być odmienny od regulacji ustawowej.

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Pomimo tego, że nabycie spadku następuje z mocy prawa, potencjalni spadkobiercy nie muszą obawiać się, że zostaną przymuszeni przepisami prawa do przyjmowania każdego spadku, w szczególności spadku z długami. Potencjalni spadkobiercy mają prawo do podjęcia decyzji, czy zamierzają nabyć spadek albo w jaki sposób nabędą spadek (z tym że termin na podjęcie decyzji ograniczony jest przepisami prawa). W myśl przepisu art. 1015 § 1 kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Niezłożenie odpowiedniego oświadczenia w tym terminie powoduje automatyczne przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Różnica pomiędzy przyjęciem spadku wprost a przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza dotyczy odpowiedzialności za długi spadkowe. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem bez ograniczenia, natomiast przy drugim modelu odpowiada do wysokości stanu czynnego spadku, tj. do wartości odziedziczonych w ten sposób aktywów. Warto odnotować, że przed nowelizacją przepisów kodeksu cywilnego, która weszła w życie 18 października 2015 r., brak złożenia oświadczenia woli w ustawowym terminie 6 miesięcy skutkował nabyciem spadku wprost.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry

Oświadczenie odnośnie do przyjęcia bądź odrzucenia spadku składane jest przed sądem bądź przed notariuszem.

Dłużnik w upadłości ograniczony w podejmowaniu decyzji

Przywołane powyżej zasady spadkobrania nie będą obowiązywać, jeśli względem spadkobiercy ogłoszono upadłość. Przepisy prawa upadłościowego znacznie modyfikują ogólne zasady spadkobrania. Wynika to z przyjętej w prawie upadłościowym zasady, iż z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu mieniem wchodzącym do masy upadłości, korzystania z niego i rozporządzania nim (art. 75 ust. 1 prawa upadłościowego). Przepisy ustawy wprowadzają bardzo wąski krąg składników nie wchodzących do masy upadłości. Co istotne, w tym wąskim katalogu czynności nie ujęto majątku nabytego w drodze spadkobrania.

Zobacz także: Moja firma

Nabycie spadku po dniu ogłoszenia upadłości powoduje, że spadek ten automatycznie znajduje się w masie upadłości. Syndyk nawet nie składa oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Podobnie wygląda sytuacja, gdy otwarcie spadku nastąpiło przed ogłoszeniem upadłości, a do chwili jej ogłoszenia nie upłynął jeszcze termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i powołany spadkobierca takiego oświadczenia nie złożył. W takiej sytuacji dłużnik nie dość, że traci kontrolę nad swoim majątkiem, to dodatkowo wszelkie czynności, które upadły wykonuje na majątku spadkowym dotknięte są sankcją nieważności. Umowa zbycia całości lub części spadku albo całości lub części udziału spadkowego zawarta przez upadłego po ogłoszeniu upadłości jest nieważna. Dodatkowo nieważna jest też dokonana przez niego czynność rozporządzająca udziałem w przedmiocie należącym do spadku, jak i jego zgoda na rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku przez innego spadkobiercę (art. 120 ustawy prawo upadłościowe). Natomiast gdyby dłużnik próbował zataić fakt nabycia spadku, to jego wszelkie oświadczenia o odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego będą bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, jeżeli zostały złożone po ogłoszeniu upadłości, co wynika z przepisu art. 123 ustawy prawo upadłościowe.

Wyjątek tylko dla wątpliwych wierzytelności

Ustawodawca, prawdopodobnie mając na uwadze to, że częstokroć samo spadkobranie niektórych składników majątku wywołuje bardzo dużą liczbę problemów prawnych, doszedł do wniosku, że lepiej jest wyłączyć określone wierzytelności z masy upadłościowej i jednocześnie doprowadzić do szybkiej likwidacji majątku upadłego. Zgodnie z tą dyrektywą wprowadzono przepis art. 121 ustawy prawo upadłościowe, dopuszczający możliwość wyłączenia całego spadku z upadłości, jeżeli wierzytelności wchodzące w skład spadku są wątpliwe co do istnienia lub możliwości ich wykonania. Natomiast w przypadku, gdy składniki majątkowe wchodzące w skład spadku są trudno zbywalne albo z innych przyczyn wejście spadku do masy upadłości nie byłoby korzystne dla postępowania upadłościowego, wprowadzono obligatoryjne wyłączenie spadku z masy upadłości. Decyzję o wyłączeniu spadku z masy upadłości podejmuje sędzia komisarz w drodze postanowienia, na które służy zażalenie upadłemu bądź wierzycielowi.

Planowanie sukcesji – Succession care

Odpowiednie spojrzenie na majątek, zarówno w kontekście dziedziczenia, jak również innej formy przekazywania dóbr materialnych pozwala spadkodawcy kompleksowo zabezpieczyć przyszłość swoich najbliższych, szczególnie w razie nagłej i nieprzewidzianej śmierci. Przeprowadzeniem zaplanowanej sukcesji zainteresowani będą w szczególności przedsiębiorcy prowadzący „firmy rodzinne”. Zapewnienie skutecznej sukcesji nie ogranicza się wyłącznie do sporządzenia testamentu, lecz polega również na dokonaniu analizy prawnej przedsiębiorstwa, w tym jego ładu korporacyjnego, sposobu uregulowania spraw gospodarczych, pracowniczych i podatkowych pod kątem zabezpieczenia przyszłości sukcesorów. Może okazać się, że skuteczna sukcesja będzie możliwa dopiero przy zastosowaniu innych środków, jak na przykład założenie fundacji rodzinnej, trustu albo zagranicznej spółki holdingowej. Dla zapewnienia skutecznej sukcesji, w szczególności dużego i wartościowego majątku, niezbędna jest dokładna analiza jego struktury, a następnie takie ukształtowanie lub przemodelowanie jej, które wyeliminuje ryzyko, że dorobek życia spadkodawcy stanie się źródłem spłaty zobowiązań, na których powstanie spadkodawca nie miał najmniejszego wpływu.

Autorzy: Radca prawny Adam Klęczar, radca prawny Robert Nogacki

Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców.