Jak przeprowadzić proces sukcesji przedsiębiorstwa?

Proces dziedziczenia firmy wygląda inaczej w zależności od tego, czy przedsiębiorca prowadzi mikrobiznes, jest wspólnikiem spółki cywilnej, spółki z o.o., udziałowcem w spółce akcyjnej ect. Poniżej postaramy się przybliżyć pojęcie sukcesji dla każdego rodzaju działalności gospodarczej.

Jednoosobową działalność gospodarczą najlepiej przekształcić

Obecne przepisy prawa nie regulują możliwości przejścia przedsiębiorstwa prowadzonego w formie indywidualnej działalności gospodarczej na następcę prawnego. W momencie śmierci przedsiębiorcy, działalność przez niego prowadzona zostaje wykreślona z ewidencji, co oznacza, że wygasa: numer NIP, REGON oraz wszelkie nabyte wcześniej koncesje, licencje i zezwolenia, prawa, obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych. Wygasają także pełnomocnictwa oraz większość umów, jeżeli na wypadek śmierci jednej ze stron nie przewidywały możliwości ich kontynuacji.

Wszelkie prawa i obowiązki zmarłego, z chwilą otwarcia spadku, przechodzą na jego spadkobierców –  jednak nie są oni traktowani jak przedsiębiorcy. To na spadkobiercach ciąży odpowiedzialność za długi spadkowe wynikające z zawartych za życia przedsiębiorcy umów np. opłat za media, najem itp. Dodatkowo wstępują oni w prawa i obowiązki wynikające ze stosunków pracy spadkodawcy z pracownikami.

Polecamy: Poradnik Gazety Prawnej 9/18 Firma w spadku – zarząd sukcesyjny

W celu kontynuacji działalności należy podjąć odpowiednie kroki. Na początku powinno się przystąpić do nabycia przedsiębiorstwa przez uzyskanie postanowienia o nabyciu spadku bądź poświadczenia dziedziczenia. Następnie należy nabyć wszystkie składniki tworzące całość przedsiębiorstwa –  ponieważ przedsiębiorstwo nie należy do spadku jako całość, konieczne będzie założenie nowej działalności gospodarczej. Do momentu zakończenia procedury spadkowej spadkobiercy nie mają prawnego tytułu do gospodarowania majątkiem firmy. Samo przeprowadzenie działu spadku może przynieść trudności, gdy spadkobiercami są np. małoletni, a przez przedłużenie tego procesu istnieje ryzyko, że przedsiębiorstwo spadkobiercy przestanie istnieć.

Jeżeli przedsiębiorcy zależy na zapewnieniu bezpieczeństwa następcom prawnych na obecnym etapie, najlepszym rozwiązaniem byłoby rozważenie przekształcenia prowadzonej działalności w bardziej zaawansowana strukturę, np. w spółkę prawa handlowego.

Klauzula w umowie spółki cywilnej

Członkostwo w spółce cywilnej z zasady nie podlega dziedziczeniu, co oznacza, że spadkobiercy po śmierci wspólnika nie przystępują do umowy spółki.

Sukcesję spółki cywilnej można jednak umożliwić dzięki klauzuli następstwa. W art. 872 Kodeksu cywilnego ustawodawca przewidział możliwość następstwa prawnego, zgodnie z którym w umowie spółki można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki w jego miejsce. Jednak wpisanie takiego postanowienia wprost do umowy, pozbawia przyszłych spadkobierców wyboru wejścia do spółki, ponieważ staną się oni wspólnikami z mocy prawa.

Najbezpieczniejszym wyjściem w przypadku spółki cywilnej jest zatem wprowadzenie kwalifikowanej klauzuli następstwa, dzięki której przystąpienie do spółki byłoby uzależnione od złożenia oświadczenia woli spadkobiercy o przystąpieniu. W umowie spółki cywilnej można zastrzec brak dziedziczenia udziałów po zmarłym wspólniku. W efekcie spółka utrzyma się, jeśli pozostanie w niej chociaż dwóch wspólników. Taka sytuacja umożliwia spadkobiercom zmarłego wspólnika roszczenie o rozliczenie udziału spadkodawcy.

Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry

Reguły dziedziczenia spółki jawnej wzorem dla pozostałych spółek osobowych

W związku z charakterem spółek osobowych, przyszły spadkodawca posiada ogół praw, na które składa się prawo do prowadzenia spraw spółki, reprezentacji, udziału w zyskach oraz obowiązków obejmujących np. udział w stratach, czy powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej. To właśnie wyżej opisany ogół praw i obowiązków podlega tutaj dziedziczeniu.

W kwestii dziedziczenia spółki osobowej, oprócz stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, wykorzystuje się również regulacje wprowadzone przez Kodeks spółek handlowych. Ustawodawca określił wzorcową spółkę – spółkę jawną – która stanowi swoisty schemat dla pozostałych spółek osobowych. Należy pamiętać o uwzględnianiu regulacji szczegółowej wynikającej ze specyfiki danej spółki, natomiast w zakresie nieuregulowanym odpowiednio zastosować przepisy dotyczące właśnie spółki jawnej.