Jakie zmiany zachodzą obecnie w przepisach regulujących pobyt Ukraińcy w Polsce? Co te zmiany oznaczają dla firm (pracodawców) zatrudniających obywateli Ukrainy?
Ukraińcy na polskim rynku pracy
Według danych Straży Granicznej od 24 lutego 2022 r. granicę polsko-ukraińską przekroczyło ponad 11 mln uchodźców z Ukrainy. Mimo że większość z nich to kobiety i dzieci, duży odsetek osób w wieku produkcyjnym znajduje pracę w dość krótkim terminie.
Zmiany w specustawie. Obowiązki pracodawcy zatrudniającego obywatela Ukrainy - powiadomienie
W ciągu ostatniego roku, ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (zwana też specustawą wojenną), zmieniła się kilkukrotnie. Mimo że część artykułów została dodana, a część uchylona jeszcze przed jej wejściem w życie, poza doprecyzowaniem poprzednio pominiętych warunków, prawie bez zmian pozostał obowiązek nakładany na podmiot powierzający wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy.
Pracodawca lub pełnomocnik powinien powiadomić powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy o powierzeniu wykonywania pracy w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez:
- osobę ze statusem UKR (Status UKR jest nadawany na mocy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwakażdej osobie, która w okresie od 24 lutego 2022 r. przybyła do Polski z terytorium Ukrainy lub przez inne państwa w związku z działaniami wojennymi na Ukrainie i posiada obywatelstwo Ukrainy lub jest mężem/żoną obywatela Ukrainy, ale nie posiada obywatelstwa Ukrainy ani Polski) przebywającą legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, również
- obywatela Ukrainy przebywającego na podstawie wizy, ruchu bezwizowego albo zezwolenia na pobyt czasowy.
Powiadomienie jest zwolnione od opłat i może być złożone online.
W powiadomieniu należy uzupełnić wymagane dane pracownika. Choć posiadanie numeru PESEL przez obywateli Ukrainy nie jest obowiązkowe do zgłoszenia, warto uzyskać skan zaświadczenia o nadaniu numeru PESEL i uwzględnić go w zgłoszeniu. Procedura uzyskania numeru PESEL jest dostępna „od ręki” w najbliższym urzędzie miasta lub gminy i zajmuje do kilkunastu minut - szczegółowe informacje są dostępne na dedykowanej stronie internetowej.
Powiadomienie zawiera również podstawowe informacje dotyczące zatrudnienia. Niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia (umowa o pracę czy umowa cywilnoprawna), na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia warunków pracy i płacy (w tym rodzaj podpisywanej umowy), jakie zostały określone w dokumencie uprawniającym do wykonywania pracy.
Każdorazowo zmiana warunków zatrudnienia wymaga złożenia nowego powiadomienia. Wyjątkiem jest podwyżka wynagrodzenia, czyli zmiana „korzystniejsza” dla cudzoziemca.
W odróżnieniu od obowiązku powiadomienia o zakończeniu pracy na podstawie zezwolenia o pracę lub oświadczenia o powierzeniu pracy cudzoziemcowi, taki obowiązek nie występuje w przypadku powiadomienia.
Niezłożenie powiadomienia o powierzeniu pracy uchodźcy z Ukrainy w terminie będzie oznaczać nielegalne zatrudnienie.
Kary dla firm za nieprzestrzegania prawa pracy
Każda firma, która nie przestrzega lokalnych przepisów prawa pracy, może ponieść liczne konsekwencje: od grzywien do odmów wydania zezwoleń na pracę dla nowych cudzoziemców. Dla pracownika konsekwencje mogą z kolei polegać na zobowiązaniu do opuszczenia Polski oraz zakazie ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i innych państw obszaru Schengen.
Kto nie może korzystać ze specustawy musi uzyskać prawo pobytu w Polsce
W sytuacji, gdy cudzoziemiec nie korzysta z przepisów specustawy, musi koniecznie uzyskać i posiadać prawo do legalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – zezwolenie na pobyt czasowy, wizę z prawem do wykonywania pracy albo prawo do pracy na podstawie innego dokumentu, zezwolenia na pracę, oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy lub zezwolenia na pracę sezonową. Pracodawca jest zobowiązany do otrzymania kopii tych dokumentów oraz ich przechowania w aktach osobowych pracownika na takich samych zasadach, jak w przypadku dokumentacji polskich pracowników.
Zmiany od 1 kwietnia 2023 r. Zezwolenie na pobyt czasowy dla każdego?
Od 1 kwietnia 2023 r. nowelizacja specustawy wprowadziła możliwość składania wniosków o zezwolenia na pobyt czasowy przez obywateli Ukrainy świadczących pracę lub prowadzących działalność gospodarczą w Polsce. Warunkiem jest posiadanie numeru PESEL ze statusem UKR, spełnienie wymogów udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na deklarowany cel pobytu oraz uznawanie pobytu na terytorium Polski za legalny.
Co więcej, ustawa przewiduje dość mocne zabezpieczenie dla osób, których wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy nie będzie spełniać przesłanek udzielenia tego zezwolenia. W takich przypadkach będzie udzielane zezwolenie na pobyt czasowy na okres 1 roku, licząc od dnia wydania decyzji.
Zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce będą wydawane na okres nie dłuższy niż 3 lata.
Obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski od dnia 24 lutego 2022 r. będą mogli nadal legalnie przebywać w kraju na podstawie ochrony tymczasowej nawet w sytuacji, jeśli nie złożą wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy lub stały.
Aktualnie okres legalnego pobytu osób objętych ochroną tymczasową w Polsce kończy się 24 sierpnia 2023 r. Chociaż oficjalnie nie ma dodatkowych informacji o zmianie, można spodziewać się wydłużenia tego terminu również w Polsce co najmniej do marca 2024 r., bazując na decyzji Rady Unii Europejskiej o wprowadzeniu ochrony czasowej.
Warto pamiętać, że tzw. przepisy covidowe i stan zagrożenia epidemicznego zostały wydłużone do 30 kwietnia 2023 r.
Specustawa pozwala Polskim pracodawcom na warunkowe, legalne zatrudnianie cudzoziemców, którzy przyjechali do Polski nawet po wygaśnięciu ich zezwolenia na pobyt i pracę. W tym przypadku, wbrew powszechnemu błędnemu rozumieniu, warunkiem przedłużenia legalnego pobytu i pracy w Polsce jest fakt złożenia wniosku o zezwolenie na pobyt w przedłużonym terminie. Biorąc pod uwagę czas procesowania wniosków w niektórych województwach, zaleca się niezwłoczne złożenie takiego wniosku przez pracownika.
Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego w Polsce przestaną obowiązywać specjalne rozwiązania nie tylko dotyczące przedłużenia dokumentów pobytowych, ale i regulacji dotyczących obowiązku kierowania pracowników na okresowe badania lekarskie.
Choć uzyskanie dokumentów pobytowych po przybyciu do Polski leży po stronie cudzoziemca, warto pamiętać, że proces jest bardzo skomplikowany i każde wsparcie dla cudzoziemców w tym temacie będzie cenne i ważne. Warto pamiętać o tym, że większość z nich znalazło się z obcym kraju i procedury, które wydają się proste dla Polaków, niekoniecznie są tak samo zrozumiałe dla cudzoziemców.
Jeśli firma zatrudnia cudzoziemców, warto co jakiś czas dokonywać przeglądu dokumentacji pracowniczej pod kątem zgodności z obecnymi wymaganiami, gdyż najlepszym sposobem na uniknięcie negatywnych konsekwencji jest dokładne zrozumienie polityki imigracyjnej i upewnienie się, że firma przestrzega litery prawa.
Anastasia Leonova, Senior Consultant, Human Advisory Services w CRIDO