Czym są zasady współżycia społecznego?
Zasady współżycia społecznego to normy obyczajowe obowiązujące w określonym czasie i miejscu w stosunkach między ludźmi. Określają akceptowane przez daną społeczność reguły zachowania. Przepis art. 100 § 2 pkt 6 Kodeksu pracy (k.p.) nakłada na pracowników obowiązek stosowania się do zasad współżycia społecznego, które obowiązują współcześnie w polskim społeczeństwie, jak również do norm zachowania akceptowanych przez społeczność zakładową, bez względu na to, czy odnoszą się bezpośrednio, czy pośrednio do organizacji pracy (tak A. Świątkowski, Kodeks pracy. Komentarz, C. H. Beck 2016). Są to więc zarówno normy etyczne, moralne, jak i obyczajowe. Warto jednak zauważyć, że ustawodawca nie określił wyraźnie, co rozumie przez naruszenie, bądź przestrzeganie zasad współżycia społecznego. Katalog tych zasad jest więc otwarty. Warto jednak zauważyć, że przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego to jeden ze wskazanych przepisami prawa obowiązków zarówno pracodawcy, jak i pracownika.
Obowiązki pracodawcy w zakresie zasad współżycia społecznego
Pracodawca powinien wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego, zaś swoim przykładnym zachowaniem oddziaływać na ich kształtowanie (art. 92 pkt 10 k.p.), zwłaszcza przez stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy (art. 92 pkt 9 k.p.) (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 października 2003 r., I PK 534/02, Legalis nr 217846). Głównym zadaniem pracodawcy w tym zakresie jest więc bieżące monitorowanie sytuacji i dbanie o to, aby w przypadku konfliktu pomiędzy pracownikami wypracować właściwe stanowisko oraz doprowadzić do poprawy sytuacji unikając jednocześnie obniżenia efektywności pracy. Mając na uwadze powyższe, pracodawca powinien nie tylko sam przestrzegać zasad współżycia społecznego, ale zobowiązany jest także do podjęcia takich działań, które położą kres niepożądanym zjawiskom w procesie pracy, włącznie z niezwłocznym rozwiązaniem umowy o pracę pracownikiem, który zakłóca prawidłowy proces pracy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca 2005, I PKN 290/04, Legalis nr 68812).
Pracodawca powinien więc informować pracowników o tym, co w jego zakładzie pracy nie jest akceptowane i przestrzegać przed konsekwencjami, a także przeciwdziałać różnym niepokojącym zachowaniom, które noszą znamiona mobbingu czy naruszania godności pozostałych zatrudnionych w zakładzie pracy. Jeśli bowiem którykolwiek z pracowników ubliża pozostałym, czy też kieruje wobec nich wyzwiska, to pracodawca nie powinien tolerować takiego zachowania i wyciągnąć odpowiednie konsekwencje.
Wskazane działania w tym zakresie są niezwykle istotne, ponieważ ich niedopełnienie może narazić pracodawcę na konsekwencje zarówno o charakterze osobowym, jak i finansowym. Oczywiście należy mieć na uwadze, że w pierwszej kolejności pracodawca może zastosować karę porządkową wobec pracownika, który narusza zasady współżycia społecznego, jednak gdy działania takie nie przynoszą oczekiwanych skutków, albo też naruszenie jest istotne, nie pozostaje mu nic innego jak podjąć decyzję o zakończeniu stosunku pracy.
Naruszenie zasad współżycia społecznego jako przyczyna rozwiązania umowy o pracę
Naruszenie zasad współżycia społecznego, aby mogło zostać uznane za przyczynę wypowiedzenia powinno nastąpić w zakładzie pracy. Nie stoi jednak na przeszkodzie uznanie, iż naruszanie dobrego imienia pracodawcy poza miejscem wykonywania pracy stanowi podstawę do rozważenia przez pracodawcę zakończenia współpracy z pracownikiem, który się tego dopuszcza.
Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM
Należy mieć na uwadze, że nie tylko poważne i naganne moralnie zachowania pracownika może zostać uznane za naruszenie zasad współżycia społecznego. Otóż obrażanie innych pracowników, kierowanie w stosunku do nich wyzwisk, pomówień czy oskarżanie o niemoralne prowadzenie się, może stanowić podstawę do rozważenia ukarania pracownika czy wypowiedzenia mu umowy. Nawet jednak z pozoru niewielkie przewinienia mogą zostać uznane za naruszenie zasad współżycia społecznego panujących w zakładzie pracy, jeżeli tylko będą odpowiednio uzasadnione i oparte na solidnej podstawie faktycznej. W związku z tym już sam brak życzliwości, czy uprzejmości wobec pozostałych współpracowników czy też wprowadzanie nerwowej atmosfery może zostać uznane za podstawę wypowiedzenia, jeśli tylko spełnione zostaną wszystkie kryteria omówione powyżej.
Zobacz także: Kadry
W związku jednak z tym, iż katalog omawianych zachowań nie jest zamknięty, także inne postawy moralnie naganne mogą zostać uznane za naruszenie zasad współżycia społecznego. Ciągłe podejrzewanie innych pracowników, kontrolowanie ich czy też notoryczne składanie nieuzasadnionych doniesień stanowi bowiem nie tylko przekroczenie pewnych standardów przyjmowanych w ramach stosunku pracy, ale także naruszenie obowiązków pracowniczych. Kryteria te spełniać może również złośliwe wytykanie błędów, wywoływanie konfliktów w zakładzie pracy czy pojawienie się w pracy w stanie wskazującym na spożycie alkoholu. Nawet stawianie się w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych pracowników poprzez wskazywanie przewagi kompetencji czy faktu pozostawania na wyższym stanowisku może naruszać zasady współżycia społecznego. Należy więc brać pod uwagę różne aspekty zachowania się pracowników, nie tylko te, które na pierwszy rzut oka wydają się oczywistym przekroczeniem obowiązujących w zakładzie pracy zasad.
Warto zwrócić uwagę na niektóre sytuacje wymieniane przez Sąd Najwyższy jako naruszenie zasad współżycia społecznego:
Zeznanie przez pracownika nieprawdy, co do faktów powszechnie znanych załodze w toczącym się na terenie zakładu pracy postępowaniu powypadkowym, narusza pracowniczy obowiązek przestrzegania zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy (art. 100 § 2 pkt 6 KP) oraz pracowniczy obowiązek dbałości o dobro pracodawcy (art. 100 § 2 pkt 4 KP) i uzasadnia wypowiedzenie mu umowy o pracę (art. 45 § 1 KP).
(Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1998 r., I PKN 458/97, OSNP 1998/22/655)
Pracodawca może poinformować pracownika o jego obowiązkach w zakresie przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego (art. 100 § 2 pkt 6 k.p.) przez zapoznanie go na piśmie z obowiązującymi zasadami etyki. Odmowa podpisania przez pracownika takiego pisma nie stanowi naruszenia obowiązku pracowniczego.
(Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2007 r., I PK 288/06, OSNP 2008/7-8/100)
Wynikający z art. 100 § 2 pkt 6 k.p. obowiązek przestrzegania zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy obejmuje również powstrzymywanie się poza miejscem i czasem pracy od takich zachowań, które wywołują lub potęgują wzajemnie negatywny stosunek współpracowników i konflikty w środowisku pracy na tle przynależności do różnych działających u pracodawcy organizacji związkowych. (OSNP 2009/23-24/311).
Naruszenie zasad współżycia społecznego może stanowić samoistną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi szczególnie chronionemu ze względu na pełnione funkcje związkowe. (LEX nr 531844).
(Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2008 r., I PK 2/08)
Sąd Najwyższy podzielił pogląd, że w sprawie, w której czyni się pracownikowi zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy, wskutek jego postępowania stwarzającego napięcia, konflikty i zagrożenia spokoju, istotne jest przede wszystkim to, czy przypisywane pracownikowi postępowanie miało miejsce i jakie wywołało skutki; nie mają natomiast większego znaczenia intencje pracownika.
(Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1999 r., I PKN 603/98, Legalis nr 46131)
Przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę jest utrata zaufania związana z nabyciem przez pracodawcę podejrzeń o naruszeniu przez pracownika zasad współżycia społecznego, godności zawodu lekarza oraz „pozostawanie w świetle podejrzeń” o popełnienie przestępstwa związanego z wykonywaniem czynności służbowych. (…)
(Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2006 r., I PK 299/05, M. P. Pr. 2006/12/665)
Podsumowanie
Przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego oddziałuje na nie tylko na efektywność pracy załogi, ale także na atmosferę jaka panuje w zakładzie pracy. Brak współpracy pomiędzy pracownikami, negatywne emocje w zespole prowadzą do braku motywacji do dalszej pracy. Dlatego też naruszenie zasad współżycia społecznego jest uznawane za dopuszczalną przyczynę rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem. Pracodawca musi jednak pamiętać, że wypowiedzenie to musi zostać odpowiednio uzasadnione i opierać się na faktach – nie każde bowiem zachowanie pracownika mimo, iż wydaje się być moralnie naganne, zostanie przez sąd uznane za naruszenie zasad współżycia społecznego.
Naruszenie zasad współżycia społecznego jako przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę
Autor: Katarzyna Grygo
Źródło: Kancelaria Nowicki i Ziemczyk