Sankcje w prawie celnym
Sankcje na przykładzie prawa celnego są skomplikowanym zagadnieniem, ponieważ nie można ich ograniczyć jedynie do sankcji karnych lub pieniężnych. Możliwa jest również sankcja, skutkująca brakiem pewnych możliwości, jak przykładowo cofnięcie pozwolenia na prowadzenie składu celnego z uwagi na brak zabezpieczenia. Najczęściej spotykane łamanie przepisów prawa celnego zagrożone jest sankcjami, zawartymi w kodeksie karnym skarbowym. Kodeks karny skarbowy dzieli przewinienia na przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. Przestępstwo jest czynem zabronionym pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, ograniczeniem wolności oraz kary pozbawienia wolności, natomiast wykroczenie zagrożone jest karą grzywny określonej kwotowo.
Kara grzywny
Kara grzywny to najłagodniejsza forma sankcji za przewinienia w obrocie towarowym z krajami trzecimi i może być wymierzona w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, chyba że kodeks karny skarbowy stanowi inaczej. Mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Wymierzając karę grzywny, sąd określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki dziennej. Jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa natomiast – 720. Minimalna stawka dzienna wynosi 93,34 zł, a maksymalna 37 333,33 zł, więc najniższa wysokość grzywny w 2021 roku wyniesie 933,33 zł, a najwyższa 26,88 mln zł. Przy ustalaniu stawki dziennej, sąd winien wziąć pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.
Ograniczenie wolności
Ograniczenie wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej – 12 miesięcy. Tę karę wymierza się z reguły w pełnych miesiącach. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne oraz ma obowiązek udzielania wyjaśnień, dotyczących przebiegu odbywania kary. Kara pozbawienia wolności może trwać najkrócej 5 dni, a najdłużej 5 lat. Najwyższą karą może być pozbawienie wolności nawet do 10 lat przy ustawowym podwyższeniu górnej granicy kary. Również jednym ze środków karnych, wynikających z przepisów Kodeksu karnego skarbowego jest orzeczenie przez sąd przepadku mienia, pochodzącego z przestępstwa skarbowego, narzędzi lub innych przedmiotów, które posłużyły do popełnienia tegoż przestępstwa oraz przedmiotu, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
Przestrzeganie przepisów celnych
Służba celno-skarbowa stoi na straży zarówno dochodów budżetowych, jak i przestrzegania przepisów, które są związane z obrotem towarowym z zagranicą. Administracja ta stoi na straży przestrzegania przepisów w odniesieniu do ograniczeń, jakie ustanowiono w handlu – zarówno w przywozie, jak i wywozie towarów. Sankcje wynikające z łamania ograniczeń pozataryfowych w obrocie towarami z krajami trzecimi, jak i nieprawidłowe taryfikowanie towarów, podlegają karom z kodeksu karnego, bądź sankcje te zawarte są w przepisach odrębnych.
Niezbędne do poprawnego wypełnienia wszystkich obowiązków prawnych jest wypełnienie zgłoszenia celnego, które powinno odzwierciedlać stan rzeczywisty transakcji handlowej. Na podstawie poprawnego zgłoszenia celnego powstaje dług celny, czyli nałożony na osobę obowiązek uiszczenia należności przywozowych lub wywozowych. Należności przywozowe to cła i inne opłaty o podobnych skutkach, należne przy przywozie towarów oraz opłaty przywozowe, ustanowione w ramach wspólnej polityki rolnej lub odrębnych przepisów, które mają zastosowanie w odniesieniu do niektórych towarów, uzyskanych w wyniku przetworzenia produktów rolnych (tj. cła odwetowe, antydumpingowe czy wynikające z polityki rolnej). Na tej podstawie powstaje obowiązek zgłoszenia towarów do jednej z procedur celnych. Objęcie towaru procedurą celną odbywa się na zasadzie samodzielnego obliczenia długu celnego i powinno odbyć się to w prawidłowej kwocie. Do tego celu ważna jest znajomość elementów kalkulacyjnych, które bezpośrednio wpływają na dług celny, do których zaliczamy pochodzenie towaru, wartość celną oraz kod taryfy celnej. Pośrednio na dług celny oddziaływają istotne elementy zgłoszenia, które wyróżniają kurs waluty oraz INCOTERMS 2020. Złożoność zgłoszenia celnego wymaga znajomości przepisów prawa z całego zakresu celnego, gdyż zgłoszenie celne jest odzwierciedleniem posiadanej znajomości, a jego poprawne wypełnienie jest kluczowe.
Moment powstawania długu celnego
Warto zwrócić uwagę na czas, w którym powstaje dług celny, ponieważ w bezpośredni sposób można przełożyć to na sankcje karne. Pierwszym takim okresem jest dopuszczenie do swobodnego obrotu towaru, podlegającego należnościom celnym przywozowym oraz umieszczenie tego samego towaru pod procedurą odprawy czasowej z częściowym zwolnieniem od cła. Kolejnym momentem jest nielegalne wprowadzenie na obszar celny Unii Europejskiej oraz nielegalne wprowadzenie towaru, podlegającego należnościom celnym przywozowym z Wolnego Obszaru Celnego, na pozostałą część unijnego obszaru celnego. Usunięcie spod dozoru celnego towaru podlegającego należnościom przywozowym (cła i podatki) stanowi czyn zabroniony, podlegający karze. Do kolejnych przewinień zaliczyć należy niewykonanie jednego z obowiązków, wynikających z czasowego składowania towarów. Dług celny powstaje w wypadku zużycia lub użycia w Wolnym Obszarze Celnym towaru, podlegającego należnościom przywozowym na warunkach innych, niż określone w przepisach. Organ celny może uznać, że towary zostały zużyte lub użyte w Wolnym Obszarze Celnym w momencie, kiedy brakuje towaru, a jego braku nie można wyjaśnić.
Preferencje taryfowe w Unii Europejskiej
Istnieje możliwość zastosowania w przywozie do Unii Europejskiej preferencji taryfowych dla towarów pochodzących z UE, na podstawie umowy zawartych pomiędzy Unią Europejską a niektórymi krajami trzecimi (jest ich 49). Jeżeli warunki zastosowania preferencji nie zostaną spełnione, a zostaną zastosowane, to powstanie dług celny w przywozie. Może się tak zdarzyć, kiedy towar zostanie niesłusznie objęty świadectwem pochodzenia lub nie zachowano bezpośredniego transportu z kraju pochodzącego i przez to towary podlegają należnościom przywozowym. Podatek od towarów i usług (VAT) w imporcie jest bezpośrednio powiązany z długiem celnym. Oznacza to, że uszczuplenie lub nie zapłata długu celnego pociąga za sobą brak uiszczenia wymaganego podatku VAT. Podatek ten jest również bezpośrednio powiązany z objęciem towaru procedurą celną wywozu. Poświadczone przez organ celny zgłoszenie celne daje uprawnienia do ubiegania się o zwrot należnego podatku VAT. Wobec powyższego, każde naruszenie prawidłowości zgłoszenia celnego, tj. zawyżenie wartości transakcyjnej towaru, zgłoszenie nieprawidłowego towaru oraz sfałszowanie zgłoszenia celnego w procedurze wywozu, pociąga za sobą sankcje karne.
Przy podatku akcyzowym, sankcjom wynikającym z kodeksu karnego skarbowego podlegać będą wszystkie istotne czynniki, mające wpływ na uszczuplenie należności wpływających do budżetu. Zaliczyć do nich możemy obrót towarem akcyzowym bez uiszczenia należnego podatku, obrót towarem bez oznakowania znakami akcyzy (np. banderolami), ale również wszystkie czynności, które mają na celu uniknięcie zapłaty należnego podatku (jak przykładowo przerobienie samochodu osobowego na ciężarowy). Kontrole dokonywane przez funkcjonariuszy celnych mają na celu ujawnienie nadużyć względem przepisów prawa. Jednym z najczęściej spotykanych procederów nadużyć podatku akcyzowego jest przemyt papierosów.
Ograniczenia wynikające z Unijnego Kodeksu Celnego
Unijny Kodeks Celny wprowadza możliwość stosowania zakazów lub ograniczeń, związanych ze spełnieniem określonych wymogów, wynikających z racji konieczności poszanowania moralności publicznej, porządku publicznego, czy bezpieczeństwa publicznego. Konieczne jest również poszanowanie ochrony zdrowia, życia osób i zwierząt oraz ochrony roślin, ochrony dóbr narodowych mających wartość artystyczną, historyczną lub archeologiczną, a także ochrony własności przemysłowej i handlowej. Przepisy wprowadzające Unijny Kodeks Celny natomiast definiują środki polityki handlowej, tj. oznaczają środki pozataryfowe, przyjęte w ramach wspólnej polityki handlowej, w formie unijnych przepisów, regulujących międzynarodową wymianę towarową. Niektóre ograniczenia wywodzą się z międzynarodowych konwencji lub porozumień. Do przykładowych dziedzin i towarów, objętych ograniczeniami pozataryfowymi, zaliczyć możemy następujące: weterynaria, ochrona roślin, bezpieczeństwo żywności, gatunki chronionych roślin i zwierząt, farmaceutyki, dobra kultury, wyroby medyczne, ozon, odpady, azbest, broń, organizmy genetycznie modyfikowane, własność intelektualna oraz towary strategiczne. Nie wszystkie jednak ograniczenia podlegają sankcjom karnym.
Słowo podsumowania
Sankcje karno-skarbowe za czyny takiej, jak usunięcie towaru spod dozoru celnego, uszczuplenie budżetu państwa, poświadczenie nieprawdy czy niedopełnienie obowiązków uzyskanego pozwolenia, kształtują się od mandatu, przez grzywnę, aż po karę pozbawienia wolności. Najwyższa grożąca nam kara to 720 stawek dziennych grzywny lub 8 lat pozbawienia wolności. Niestety w przepisach prawa celnego nie można się bronić nieumyślnością czynu, ponieważ kodeks celny Unii Europejskiej daje wszystkie narzędzia do weryfikacji transakcji, jak i czynności wykonywanych w zakresie obrotu towarowego z zagranicą przez dostawców.
Autor: dr Izabella Tymińska, ekspert celny