Powołanie zarządu sukcesyjnego
Zgodnie z nowymi przepisami, zarządca sukcesyjny może zostać powołany na dwa sposoby: za życia przedsiębiorcy – przez niego samego lub po śmierci przedsiębiorcy – przez wymienione w ustawie osoby uprawnione. W tym drugim przypadku powołanie zarządcy powinno nastąpić w terminie 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. Do kręgu osób, które mogą podjąć decyzję o powołaniu zarządcy sukcesyjnego po śmierci właściciela, należą: małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, spadkobiercy ustawowi, którzy przyjęli spadek, spadkobiercy testamentowi lub zapisobiercy windykacyjni, którzy przyjęli spadek.
W celu powołania zarządcy należy sporządzić oświadczenie o powołaniu i uzyskać pisemną zgodę powołanego na pełnienie tej funkcji, oraz zgłosić powołanie zarządcy do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Zgłoszenie do CEIDG jest bezpłatne i można dokonać go przez Internet lub we właściwym urzędzie, wypełniając odpowiednie formularze.
Zarządcą sukcesyjnym może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, może to być np. jeden ze spadkobierców lub prokurent. Sam zarządca nie musi być przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG. Zasadniczo ustanawia się jednego zarządcę, ale możliwe jest powołanie tzw. zarządcy rezerwowego, który zajmie się firmą, jeśli obecny zarządca nie będzie mógł pełnić tej funkcji.
Prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego
Zarządca sukcesyjny może samodzielnie zarządzać przedsiębiorstwem w sprawach bieżących. W obrocie posługuje się własnymi danymi oraz firmą zmarłego przedsiębiorcy, dodając do niej oznaczenie „w spadku”, a także numerem identyfikacji podatkowej zmarłego przedsiębiorcy. Działa w imieniu własnym, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Za zobowiązania powstałe w trakcie zarządu sukcesyjnego odpowiadają więc solidarnie właściciele przedsiębiorstwa w spadku. Jedynie jeśli przed sądem wykażą oni, że zarządca nieprawidłowo gospodaruje majątkiem firmy, mogą dochodzić od niego rekompensaty.
Zarządca dysponuje rachunkiem bankowym przedsiębiorstwa (konto firmy nie jest automatycznie zamykane przez bank z chwilą śmierci przedsiębiorcy), jest zobowiązany i uprawniony do wykonywania umów, np. realizacji zleceń, wykonywania usług, dostaw, płatności. Jeżeli zarządca został powołany jeszcze przez przedsiębiorcę, to umowy są płynnie kontynuowane, natomiast jeśli przedsiębiorca nie powołał zarządcy, każda ze stron umowy może powstrzymać się od jej wykonywania do czasu ustanowienia zarządcy przez spadkobierców, w tym czasie nie są naliczane odsetki ani kary umowne.
W zakresie rozliczeń podatkowych zarządca sukcesyjny podlega takim samym zasadom, jak zmarły przedsiębiorca, przy czym w przypadku podatku od towaru i usług powinien zaktualizować zgłoszenie rejestracyjne VAT-R. Może pozywać i być pozywany za zobowiązania przedsiębiorstwa.
Niezwłocznie po ustanowieniu zarządca powinien sporządzić przed notariuszem spis inwentarza. Nie odpowiada osobistym majątkiem za długi firmy, jednak ponosi odpowiedzialność za działanie na szkodę przedsiębiorstwa. Zarządca za swoje czynności może pobierać wynagrodzenie, natomiast właściciele przedsiębiorstwa (spadkobiercy) maja prawo do zysku, wypłacanego raz do roku.
Inne skutki śmierci przedsiębiorcy
Zarządca powołany przez przedsiębiorcę przejmuje obowiązki związane z wykonywaniem umów o pracę – umowy te wygasną dopiero wraz z wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego. Jeżeli przedsiębiorca nie powołał zarządcy, umowy o pracę wygasają w ciągu 30 dni od śmierci przedsiębiorcy – w tym okresie tzw. osoba uprawniona do czynności zachowawczych albo zarządca powołany przez spadkobierców może zawrzeć z pracownikiem porozumienie o kontynuowaniu zatrudnienia.
Śmierć przedsiębiorcy nie powoduje już automatycznego wygaśnięcia zezwoleń i koncesji, jednak aby zachować je w mocy zarządca sukcesyjny powinien w terminie 3 miesięcy od ustanowienia złożyć wniosek o potwierdzenie możliwości wykonywania tych decyzji. Zezwolenia lub koncesje mogą być również przeniesione na właściciela przedsiębiorstwa w spadku, jeżeli złoży on stosowny wniosek za zgodą pozostałych właścicieli przedsiębiorstwa w terminie 6 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy albo wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.
Śmierć przedsiębiorcy nie oznacza też wykreślenia wpisów w rejestrze działalności regulowanej, pod warunkiem, że w ciągu miesiąca od ustanowienia zarządcy sukcesyjnego zostanie złożony wniosek o zmianę wpisu (dodanie oznaczenia „w spadku”) i oświadczenie, że spełnione są warunki wymagane do wykonywania danej działalności.
Czas trwania zarządu sukcesyjnego
Zarząd sukcesyjny trwa co do zasady 2 lata od śmierci przedsiębiorcy, jednak z ważnych powodów sąd może przedłużyć ten okres do 5 lat. Zarząd sukcesyjny lub możliwość jego powołania może wygasnąć, jeżeli w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku, stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jednego spadkobiercę/ zapisobiercę, jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo (np. wniesiono je aportem do spółki), zarządca został wykreślony z CEIDG i w ciągu miesiąca nie powołano nowego, ogłoszono upadłość firmy lub nastąpił dział spadku.
Polecamy: INFORLEX Ekspert
Polecamy: INFORLEX Biznes
Czynności zachowawcze
Jeżeli przedsiębiorca nie wyznaczył zarządcy sukcesyjnego, to jego prawdopodobni spadkobiercy (następcy prawni - małżonek, dzieci) mogą w ciągu 2 miesięcy dokonywać niezbędnych czynności do przetrwania firmy. Są to tzw. czynności zachowawcze. Kontynuowanie działalności w ramach czynności zachowawczych należy zgłosić naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu ze względu na miejsce prowadzenia działalności.
Jeżeli żadna z osób uprawnionych do dokonywania czynności zachowawczych nie będzie chciała prowadzić spraw firmy lub nie będzie miała niezbędnych kwalifikacji, to wykonywanie wszelkich umów i innych czynności zostaje wstrzymane (zawieszone) na okres 2 miesięcy. Po tym czasie firma albo będzie kontynuowała swoją działalność albo zostanie zamknięta.
Nierozwiązane problemy
Ustawa nie rozwiązuje wszystkich problemów z kontynuowaniem działalności przedsiębiorcy, a jej stosowanie może być trudne szczególnie w przypadku, gdy zarządcy nie ustanowił sam przedsiębiorca, ale zadanie to spoczywa na spadkobiercach. Do powołania zarządcy wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85 procent, co w praktyce oznacza, że wszyscy spadkobiercy muszą zgodzić się na osobę zarządcy. Wydaje się jednak, że mimo to regulacja zyska uznanie przedstawicieli wielu jednoosobowych firm.
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej z 5 lipca 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1629).