Typy przestępstw
Na gruncie prawa karnego wyróżnia się w szczególności dwa przestępstwa: znieważenie i zniesławienie.
Znieważenie (art. 216 k.k.) polega na obrażeniu innej osoby lub na ubliżającym wobec danej osoby zachowaniu. Jak uznał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 7 maja 2008 r. (III KK 234/2007): „Przestępstwo zniewagi polega na użyciu słów obelżywych lub sformułowanie zarzutów obelżywych lub ośmieszających, postawionych w formie niezracjonalizowanej. O uznaniu określonych sformułowań za »znieważające« decydują w pierwszym rzędzie ogólnie przyjęte normy obyczajowe”.
Z kolei zniesławienie (art. 212 k.k.) polega na pomawianiu innych, czyli stawianiu im bezpodstawnych zarzutów, oskarżaniu o takie postępowanie lub właściwości, które mogą doprowadzić do poniżenia pomawianego w opinii publicznej lub może narazić go na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.
Zarówno znieważenie, jak i zniesławienie dokonane za pomocą środków masowego komunikowania, a więc także na przykład na dostępnym publicznie internetowym forum, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub nawet pozbawienia wolności do roku.
Ściganie
Zniesławienie i znieważenie są przestępstwami ściganymi z oskarżenia prywatnego. Oznacza to, że aktu oskarżenia przeciwko osobie, która dopuściła się przestępstwa, nie wnosi prokurator, ale tzw. oskarżyciel prywatny, którym zostaje pokrzywdzony.
Ustalenie tożsamości sprawcy
Najtrudniejszym aspektem przy sporządzaniu prywatnego aktu oskarżenia przeciwko użytkownikowi Internetu, który dopuścił się znieważenia lub zniesławienia, jest konieczność wskazania w akcie oskarżenia danych takiego użytkownika. O ile autor artykułu prasowego czy nawet blogu zwykle nie jest anonimowy, o tyle na przykład komentatorzy artykułów i wpisów zwykle używają tzw. nicków. W takim przypadku do ustalenia danych osoby, która dopuściła się naruszenia czci, konieczna jest znajomość adresu IP urządzenia, z którego taka osoba korzystała.
Ten, kto poczuł się dotknięty cudzą uwagą, może na własną rękę próbować ustalić tożsamość naruszyciela, zwracając się do administratora strony o podanie danych użytkownika, a jeżeli administrator odmówi, zasłaniając się przepisami o ochronie danych osobowych, można zwrócić się o pomoc do GIODO.
Łatwiejszą metodą wydaje się jednak zwrócenie się na policję. Należy bowiem pamiętać, że istnieją trzy możliwości przeprowadzenia postępowania z oskarżenia prywatnego. Po pierwsze, pokrzywdzony może skierować uproszczony akt oskarżenia bezpośrednio do właściwego sądu. Po drugie, pokrzywdzony może skierować ustną lub pisemną skargę bezpośrednio do Policji, która w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przekazuje tę skargę do właściwego sądu. Trzecią, w praktyce najrzadziej spotykaną, drogą ścigania przestępstw z oskarżenia prywatnego jest przejęcie sprawy przez prokuratora, który może wszcząć postępowanie lub wstąpić do już wszczętego postępowania, jeżeli wymaga tego interes społeczny.
Kasy fiskalne 2015 / 2016 – zwolnienia
Trzy drogi ścigania
W pierwszym przypadku oskarżyciel powinien oznaczyć sąd, do którego jest skierowany akt oskarżenia, wskazać swoje imię i nazwisko (albo nazwę) i adres, oznaczyć osobę oskarżonego, opisać zarzucany czyn oraz wskazać dowody, na których opiera się oskarżenie, a także umieścić datę i podpis. Oznaczenie osoby oskarżonego powinno być na tyle precyzyjne, aby sąd mógł zindywidualizować tę osobę i doręczyć jej wezwanie na rozprawę, co bez podania adresu, imienia i nazwiska może być niemożliwe.
Alternatywnym rozwiązaniem jest złożenie skargi nie bezpośrednio do sądu, ale na policję. Zgodnie z art. 488 k.p.k., na żądanie pokrzywdzonego policja ma obowiązek przyjąć ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpieczyć dowody. Taka skarga, w przeciwieństwie do aktu oskarżenia, nie musi zawierać danych sprawcy czynu zabronionego – jego ustalenie jest zadaniem policji. Policja nie wszczyna jednak sformalizowanego postępowania przygotowawczego (dochodzenia lub śledztwa) – podejmuje jedynie czynności procesowe, które zmierzają do zabezpieczenia dowodów, przy czym takie zabezpieczenie może być połączone z czynnościami zmierzającymi do wykrycia sprawcy przestępstwa. Po dokonaniu tych czynności policja przekazuje skargę do właściwego sądu.
Warto zauważyć, że organy ścigania posiadają dużo szersze możliwości, finansowe i prawne, ustalenia, do kogo konkretnie należy dany numer IP, dlatego skorzystanie z ich pomocy przy określaniu osoby oskarżonego może znacznie przyspieszyć postępowanie.
Trzeba pamiętać, że wniesienie prywatnego aktu oskarżenia wiąże się z uiszczeniem opłaty w wysokości 300 zł (przy czym jest ona zwracana, jeżeli na przykład pokrzywdzony i oskarżony dojdą do porozumienia i pogodzą się).
W sprawach, w których ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego, prokurator może niekiedy sam wszcząć postępowanie albo wstąpić do postępowania już wszczętego. Dzieje się tak, jeżeli wymaga tego interes społeczny. O tym, że interes społeczny wymaga interwencji prokuratora, decyduje fakt, czy przy naruszeniu interesu indywidualnego pokrzywdzonego jednocześnie dochodzi do naruszenia interesu ogółu.
Dzieje się tak m.in. wówczas, gdy czyn wywołał ogólne oburzenie, ofiarę przestępstwa cechuje bezradność lub szczególnie trudna sytuacja życiowa (niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa, zaawansowany wiek), czyn wywołuje poważne szkody moralne i materialne, szczególnie grubiańskich i drastycznych wyzwisk użyto wobec nieletnich. Mimo że w przypadku przestępstw popełnionych w Internecie interes społeczny w publicznym ściganiu danego czynu wydaje się dość częsty, w praktyce rzadko prokuratura podejmuje się interwencji w tego typu sprawach.
Nowe umowy zlecenia i inne umowy cywilnoprawne – PDF
Krótkie terminy przedawnienia
Należy pamiętać, że karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia. Oznacza to, że oskarżyciel po samodzielnym ustaleniu danych sprawcy przestępstwa ma tylko rok na podjęcie przeciwko niemu kroków prawnych, nie może się to jednak odbyć później, niż 3 lata od popełnienia czynu.
Podsumowanie
Ściganie osób, które dopuściły się naruszenia czci w Internecie często daje pokrzywdzonemu większą satysfakcję, niż postępowanie cywilne – zwłaszcza w przypadku naruszeń o szczególnie negatywnym charakterze, cechujących się wyjątkowym ładunkiem złych emocji, w których sankcje przewidziane przez prawo cywilne (np. przeprosiny lub odszkodowanie) nie wystarczają. Trzeba jednak jeszcze raz podkreślić, że droga karna, tak samo jak droga cywilna, wymaga zaangażowania i samodzielnego działania pokrzywdzonego, ponieważ w postępowaniach dotyczących ochrony czci obowiązki organów ścigania są bardzo ograniczone.
Podyskutuj o tym na naszym FORUM
Natalia Zawadzka
Artykuł pochodzi z serwisu www.PortalPrawaIT.com prowadzonego przez Kancelarię Lubasz i Wspólnicy.