Do dnia wydania przedmiotowej uchwały nierozstrzygnięta pozostawała kwestia odpowiedzialności właściciela pojazdu za ujawnienie wykroczenia drogowego za pomocą tzw. fotoradaru.
Uprawnienia funkcjonariuszy straży gminnej
Osią sporu przedstawicieli doktryny był katalog uprawnień funkcjonariuszy straży gminnej, ujęty w przepisach ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (dalej „u.s.g.”) oraz ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (dalej „Prdrg”). W odniesieniu do kontroli ruchu drogowego ściśle wynikają one z art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych., który stanowi, iż do zadań straży miejskiej należy czuwanie nad porządkiem i kontrolą ruchu drogowego w zakresie wskazanym przez przepisy ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prdrg.
Na podstawie art. 129b ust. 2 pkt 1 i 2 Prdrg strażnicy gminni uprawnieni są do wykonywania kontroli ruchu drogowego tylko wobec kierującego pojazdem oraz uczestnika ruchu drogowego, naruszającego określone przepisy ruchu drogowego, natomiast nie mają uprawnień kontrolnych w stosunku do właściciela pojazdu, jeżeli wykazano brak sprawstwa w tym zakresie.
W dniu 12 grudnia 2013 r. (sygn. akt III KK 431/13) Sąd Najwyższy uznał, iż straż gminna, będąc zarządcą urządzeń kontrolno-pomiarowych (tzw. fotoradarów), posiada uprawnienia kontrolne w zakresie ruchu drogowego wyłącznie w stosunku do właściciela pojazdu, jeżeli jego sprawstwo w tym zakresie nie zostało wykazane.
Inaczej niż w powyższych ustaleniach orzekł Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2014 r. (sygn. akt V KK 378/13). Skład sędziowski w swoim rozstrzygnięciu odwołał się do intencji ustawodawczych analizowanego przepisu, podkreślając, iż celem nowelizacji przepisów Prdrg, ze względu na kompleksowość i treść zmian, było nadanie uprawnień oskarżycielskich wobec właścicieli pojazdów za niewskazanie sprawcy wykroczenia. Jednakże, mając na uwadze hierarchię orzeczeń Sądu Najwyższego, nie należy uznawać komentowanego postanowienia za akt wyższej rangi niż wyrok z dnia 12 grudnia 2013 r.
Przedmiotowy spór rozstrzygnęła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2014 r. (sygn. I KZP 16/2014). Stwierdzono bowiem, iż „straży gminnej (miejskiej) przysługują uprawnienia oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia z art. 96 § 3 Kodeksu wykroczeń”. Wskazując podstawę rozstrzygnięcia, skład sędziowski zastosował wykładnię celowościową i uznał, że pomimo braków przepisów ustawowych, niewątpliwie intencją ustawodawcy było wyposażenie straży gminnej (miejskiej) w uprawnienia do występowania w sądzie jako oskarżyciel publiczny. Powyższa uchwała, podjęta w pełnym składzie Sądu Najwyższego, ma moc zasady prawnej, innymi słowy sądy powszechne podczas wyrokowania w sprawach o czyn z art. 96 § 3 k.w. powinny kierować się wskazanymi w orzeczeniu dyrektywami wykładni.
Wobec powyższego, w świetle najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego, straż gminna uzyskała uprawnienia do występowania w sądzie przeciwko właścicielowi pojazdu jako oskarżyciel publiczny, jeżeli nie zostało wykazane jego sprawstwo. Jednakże, uchwała z dnia 30 września 2014 r. nie przyznała funkcjonariuszom straży gminnej uprawnień do ukarania grzywną w drodze mandatu karnego właściciela pojazdu w postępowaniu mandatowym.
Nie ulega bowiem wątpliwości, iż zgodnie z art. 17 § 3 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej „k.p.w.”) w postępowaniu w sprawach o wykroczenia straż gminna (miejska) może uzyskać status oskarżyciela publicznego tylko wówczas, gdy w zakresie swego działania ujawniła wykroczenie i wystąpiła z związku z tym z wnioskiem o ukaranie.
Innymi słowy, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2014 r. nie odnosiła się do uprawnień straży gminnej (miejskiej) w postępowaniu mandatowym, co wskazuje na brak możliwości ukarania właściciela pojazdu w tym trybie, z uwagi na zakres czynności w ustawie o strażach gminnych oraz Prdrg, omówionymi na wcześniejszym etapie niniejszych rozważań.
Limity ulg i odliczeń w PIT 2014 / 2015
O przesłankach nałożenia grzywny w drodze mandatu stanowi art. 97 § 1 k.p.w. W świetle ww. przepisu, w postępowaniu mandatowym (jeżeli ustawa nie stanowi inaczej) funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może ją nałożyć, m.in., gdy stwierdzi popełnienie wykroczenia za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu.
W praktyce straż gminna (a także Główny Inspektorat Transportu Drogowego, o którym w dalszej części artykułu), prowadząc postępowanie wyjaśniające doręcza właścicielowi pojazdu druki trzech oświadczeń, wymagając jednocześnie, aby jeden z nich został wypełniony zgodnie ze stanem faktycznym:
- oświadczenie, część A – kierujący pojazdem,
- oświadczenie, część B – kierujący lub posiadacz, jeżeli pojazd został powierzony do kierowania lub użytkowania ,
- oświadczenie C – właściciel lub posiadacz, w przypadku niewskazania osoby kierującej
Powyższe wynika z konstrukcji przepisów k.p.w (art. 97 § 1 pkt 3 k.p.w.). oraz ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (dalej: „k.w.”). Podstawą materialno-prawną ukarania sprawcy wykroczenia jest przede wszystkim art. 5 k.w., w myśl którego, wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za wykroczenie umyślne.
Brak możliwości przypisania winy wyklucza możliwość ukarania właściciela lub kierującego autem za niewskazanie sprawcy, tj. o czyn z art. 96 § 3 k.w.
Kwestią bezsporną jest, iż przedmiotowe wykroczenie można popełnić wyłącznie umyślnie (M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz., Warszawa 2013, Legalis). Nie sposób zatem ukarać właściciela pojazdu za niewskazanie sprawcy, jeżeli z uwagi na upływ czasu, stało się to niemożliwe. Co więcej, błędna informacja zwrotna w tym zakresie może przyczynić się do powstania odpowiedzialności karnej za fałszywe oskarżenie, tj. o czyn z art. 234 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny.
Szczególnie istotnym orzeczeniem dotyczącym prowadzonego postępowania wyjaśniającego na podstawie art. 54 § 1 zd. 1 k.p.w. był wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 marca 2014 r. (sygn. akt P 27/13). Skład sędziowski zauważył, iż „nie ma podstaw prawnych adresowanie do właściciela lub posiadacza pojazdu przez uprawniony organ alternatywnego żądania wskazania, komu został powierzony pojazd do kierowania lub używania
w oznaczonym czasie albo przyjęcia mandatu karnego za popełnione wykroczenie drogowe”. Innymi słowy, organ prowadzący postępowanie w sprawie ustalenia i ukarania sprawcy wykroczenia drogowego nie może jednocześnie podejmować czynności zmierzających w kierunku ujawnienia innego sprawcy tego wykroczenia.
Kasy fiskalne 2015 / 2016 – zwolnienia
Wątpliwości natury prawnej budzi również kwestia doręczenia właścicielowi pojazdu zdjęcia z fotoradaru zawierającego wizerunek sprawcy wykroczenia. Jednakże, obecnie w związku z uchylonym § 7 ust. 6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2000 r. w sprawie nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, uprawniony organ nie posiada uprawnień do wysyłania zarejestrowanego obrazu, ujawniającego wizerunek sprawcy wykroczenia drogowego. Nie wyklucza to jednak możliwości, aby osoba podejrzana o popełnienie czynu zabronionego mogła uzyskać wgląd do akt sprawy również na etapie postępowania wyjaśniającego.
Mianowicie, wyrokiem z dnia 3 czerwca 2014 r. (sygn. akt K 19/11) Trybunał Konstytucyjny uznał art. 38 § 1 k.p.w. za niezgodny z konstytucyjną zasadą domniemania niewinności i prawem do obrony, w zakresie, w jakim nie przewiduje na etapie czynności wyjaśniających prawa dostępu do akt sprawy dla osoby, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie.
Wspomnieć należy również, iż na każdym etapie postępowania w sprawach o wykroczenia obwinionemu przysługuje uprawnienie do odmowy składania wyjaśnień oraz dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 20 § 3 k.p.w. w zw. z art. 74 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego). Ponadto, wskazywany w korespondencji, skierowanej do właściciela pojazdu, obowiązek stawiennictwa we właściwej komendzie straży gminnej w oznaczonym terminie nie ma charakteru ustawowego i nie wynika z powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Częstokroć pojawiają się także wątpliwości co do charakteru wezwania. W rezultacie organ prowadzący postępowanie wzywa właściciela pojazdu lub osobę wskazaną w oświadczeniu (A, B albo C) również w charakterze świadka, pouczając przy tym o karach porządkowych za brak stawiennictwa.
Niniejsze ustalenia w równym stopniu dotyczą również postępowania prowadzonego przez Generalny Inspektorat Transportu Drogowego (dalej „GITD”). Podobnie jak w przypadku straży gminnej, uprawnienia GITD ograniczone zostały w postępowaniu mandatowym do prowadzenia postępowania przeciwko kierującemu lub posiadaczowi pojazdu (art. 129 ust. 2 pkt 2 w zw. z ust. 1 Prdrg). Pomimo braku stosownej wzmianki w uchwale Sądu Najwyższego, wydaje się również, że z uwagi na uprawnienia w zakresie ruchu drogowego obydwu organów, GITD może zostać uznany za oskarżyciela publicznego na zasadach k.p.w.
Podyskutuj o tym na naszym FORUM