Definicja ustawowa
Zgodnie z art. 11a ust. 1 pkt 4) ustawy o CIT oraz analogicznym art. 23m ust. 1 pkt 4) ustawy o PIT podmioty powiązane są charakteryzowane przez jedno z czterech kryteriów:
- znaczący wpływ – jeden podmiot wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden inny podmiot;
- podmioty, na które wywiera znaczący wpływ ten sam podmiot, lub członek rodziny do drugiego stopnia wywiera znaczący wpływ;
- spółka niemająca osobowości prawnej i jej wspólnik;
- podatnik i jego zagraniczny zakład.
Z powyższego katalogu wynika, że zakres kryteriów decydujących o podmiotach powiązanych jest bardzo szeroki i nie odnosi się wyłącznie do relacji kapitałowych.
Wywieranie znaczącego wpływu
Istotną rolę odgrywa wywieranie znaczącego wpływu, które może być rozumiane w różny sposób. W tym zakresie ustawodawca określił w ustawie przypadki, kiedy występuje wywieranie znaczącego wpływu. W pierwszej kolejności istotne są powiązania kapitałowe, ale nie tylko one determinują stopień powiązania pomiędzy podmiotami. O podmiotach powiązanych można mówić w sytuacji, gdy jeden z nich spełnia jedno z kryteriów: udziałów (posiada bezpośrednio lub pośrednio co najmniej 25% udziałów w kapitale), praw głosu (25% głosów w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających) lub zysku (25% udziału w zyskach lub ekspektatywę takiego prawa).
W efekcie, aby zweryfikować powiązania pomiędzy podmiotami, należy znać nie tylko szczegółową strukturę właścicielską, ale także sposób podziału zysku czy prawa głosu. Dodatkowo poziom trudności podnosi możliwość wystąpienia takiego wpływu nie tylko w sposób bezpośredni, lecz także w sposób pośredni. Oznacza to więc, że w sytuacji, gdy podmiot posiada w jednym podmiocie 27% udziałów bezpośrednio oraz 30% praw głosu w innym podmiocie, to te dwa podmioty są powiązane, pomimo iż nie łączą ich bezpośrednie relacje.
Wpływ na decyzje gospodarcze
Kolejne kryterium powiązań pomiędzy podmiotami przewiduje możliwość wpływania osoby fizycznej na decyzje gospodarcze podmiotu. Osoby te nie muszą występować jako członkowie organów zarządzających, nadzorczych lub stanowiących. Jedynym kryterium jest wpływ na podejmowanie kluczowych decyzji gospodarczych przez osobę prawną lub jednostkę nieposiadającą osobowości prawnej. Ustalenie tego kryterium jest bardzo ciężkie w szczególności w przypadku, jeżeli podmiot nie został ujawniony w oficjalnych rejestrach. Można wyobrazić sobie sytuację, gdy podmiot będący członkiem zarządu jednego podmiotu bierze udział formalnie w podejmowaniu kluczowych decyzji przez inny podmiot np. jako doradca. W takiej sytuacji w przypadku transakcji pomiędzy podmiotami może pojawić się ryzyko występowania powiązań i konieczność odpowiedniego dostosowania transakcji i przygotowania dokumentacji cen transferowych. Brak definicji w tym zakresie prowadzić może do sporów wynikających z uznaniowości decyzji. Przykładowo jedną z oznak wywierania znaczącego wpływu może być wpływ na wybór podmiotów zarządzających, nadzorujących, wpływ na strukturę podmiotu czy zmuszanie członków organów do rezygnacji. Istotne jest jednak, że w porównywalnym przypadku dotyczącym podmiotów niepowiązanych takie zachowania nie miałyby miejsca.
Powiązania rodzinne
O powiązaniach pomiędzy podmiotami może świadczyć pozostawanie w stosunku małżeństwa lub pokrewieństwa lub powinowactwa do drugiego stopnia. Nie ma tu żadnego dodatkowego kryterium. Wystarczy jedynie sam fakt wystąpienia związków o charakterze rodzinnym pomiędzy dwoma podmiotami. Powiązania te dotyczą także podmiotów transgranicznych.
Oznacza to, że jeżeli jeden małżonek jest członkiem zarządu jednej spółki, a drugi małżonek członkiem zarządu innej spółki, to pomimo braku istnienia powiązań kapitałowych, spółki te są powiązane i jeżeli będą ze sobą realizowały transakcje, należy zastosować przepisy o cenach transferowych. Ustalenie stosunków rodzinnych może być trudne, ponieważ wymaga znajomości sytuacji rodzinnej pracowników podmiotu.
Sztuczna struktura właścicielska
Zgodnie z brzemieniem przepisów o podmiotach powiązanych w sytuacji, gdy pomiędzy podmiotami wystąpią relacje ustanawiane lub utrzymywane, które nie wynikają z potrzeb ekonomicznych, dochodzi do manipulowania strukturą właścicielską. Wówczas takie podmioty uznaje się za powiązane (por. interpretacja indywidualna z 18 kwietnia 2019 r., sygn. 0114-KDIP2-2.4010.97.2019.2.SJ). W szczególności należy zwrócić uwagę na podmioty, których przychody są osiągane w większości od jednego klienta, gdyż właśnie te podmioty są pod szczególnym nadzorem fiskusa.
Polecamy: CIT 2020. Komentarz
Kontrahent z raju podatkowego
Na zakończenie warto wskazać, że w przypadku zapłaty na rzecz podmiotu z raju podatkowego na łączną kwotę powyżej 100 tys. zł lub zawierania umowy wspólnego przedsięwzięcia na taką kwotę występują powiązania z mocy ustawy, bez występowania szczególnych relacji określonych powyżej. Wprowadzenie stosunkowo niskiego progu takich transakcji powoduje, że bardzo duża część transakcji z takimi kontrahentami będzie podlegała raportowaniu z uwagi na powiązania kapitałowe. Można więc uznać, że w przypadku kontrahenta z raju podatkowego każdorazowo należy rozważyć przepisy o cenach transferowych pod kątem występowania powiązań.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec