W efekcie powstaje struktura, w której udziałowcem spółek polskich są spółki pośredniczące (UE/EOG), których z kolei udziałowcem jest ten inwestor zagraniczny (podmiot spoza UE/EOG, działający z jurysdykcji o bardzo niskim poziomie opodatkowania oraz o liberalnych wymaganiach regulacyjnych, w tym zakresie transparentności, np. na Wyspie Jersey („spółka holdingowa").
W niektórych schematach optymalizacyjnych występuje także polska spółka, której działalność polega na zarządzaniu aktywami („spółka zarządzająca"). Jej zadaniem jest faktyczne zarządzanie całą strukturą, w tym dokonywanie decyzji inwestycyjnych oraz kontrolowanie bieżącej działalności spółek operacyjnych. Zazwyczaj 100% udziałowcem spółki zarządzającej jest spółka holdingowa. Ponadto, między spółką zarządzającą a spółkami operacyjnymi lub pośredniczącymi mogą występować powiązania osobowe (te same osoby fizyczne jako członkowie zarządów i rad nadzorczych lub udziałowcy).
Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry
Mechanizm agresywnej optymalizacji
W przedstawionym schemacie agresywna optymalizacja polega na nadużyciu zwolnienia podatkowego dla dywidendy wypłaconej przez spółkę operacyjną. W sytuacji bezpośredniego nabycia spółki operacyjnej przez spółkę holdingową (leżącą poza UE/EOG), spółka operacyjna byłaby zobowiązana do pobrania jako płatnik podatku „u źródła" od takiej dywidendy. Przyjmując brak umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a jurysdykcją spółki holdingowej, podatek powinien zostać pobrany według ustawowej stawki 19%.
Skutki podatkowe zmieniają się jednak dzięki „wstawieniu" spółki pośredniej pomiędzy spółkę holdingową a spółkę operacyjną. Spółka operacyjna może bowiem twierdzić, że wypłata dywidendy do spółki pośredniej (z co najmniej 10% udziałem) spełnia formalne warunki zastosowania zwolnienia podatkowego wynikającego z dyrektywy PSD. Jednocześnie, z uwagi na wewnętrzne uregulowania w państwie UE/EOG, w którym zlokalizowana jest spółka pośrednia, przekazanie otrzymanej kwoty spółce holdingowej w formie dalszej dywidendy lub innej płatności, może nastąpić bez podatku. W jurysdykcji położenia spółki holdingowej płatność otrzymana od spółki pośredniej może być nieopodatkowana lub opodatkowana jedynie w znikomym stopniu.
W rezultacie dywidenda, która w typowej sytuacji byłaby opodatkowana w Polsce CIT według stawki 19%, nie jest w ogóle opodatkowana. Dochodzi zatem do tzw. podwójnego nieopodatkowania (ang. double non-taxation) dywidendy, sprzecznego z celem dyrektywy PSD oraz polskich przepisów ustawy o CIT, które ją implementują.
Szczególna klauzula przeciwko nadużyciu zwolnienia podatkowego dla dywidend
Od 31 grudnia 2015 r. w polskiej ustawie o CIT funkcjonuje art. 22c, którego celem jest wyłączenie możliwości zastosowania zwolnienia z opodatkowania m.in. dywidend. Przepis ten stanowi, że wskazany skutek zaistnieje jeśli czynność prawna nie ma rzeczywistego charakteru, a jej głównym celem lub jednym z głównych celów było uniknięcie opodatkowania, na podstawie zwolnienia określonego w art. 22 ust. 4 ustawy o CIT, a ponadto uzyskanie tego zwolnienia nie skutkuje wyłącznie wyeliminowaniem podwójnego opodatkowania.
To czy dana czynność prawna ma rzeczywisty charakter czy też nie, wynika z tego czy jej dokonanie miało racjonalne ekonomiczne uzasadnienie, odpowiadające charakterowi prowadzonej działalności gospodarczej. Na sztuczność konstrukcji prawnej może wskazywać m.in.:
- wykorzystywanie podmiotów pośredniczących, w tym tych posiadających rezydencję podatkową w państwach o korzystnej jurysdykcji podatkowej,
- nadmierna zawiłość lub brak treści ekonomicznej,
- ukrywanie prawdziwego celu i znaczenia zdarzenia gospodarczego,
- nieadekwatność lub zbędność danej konstrukcji prawnej dla realizacji takiego zdarzenia.
Tym samym posługiwanie się schematem w ramach którego istnieje podmiot pośredniczący, któremu wypłacana jest dywidenda, może zostać uznane za strukturę, która została tworzona bez racjonalnych ekonomicznie powodów. Czynności prawne dokonane w ramach tej struktury mogą zostać uznane za niemające rzeczywistego charakteru. Z okoliczności tej wynika fakt, iż czynności prawne nie zostały dokonane w celu realizacji interesów prowadzonej działalności gospodarczej, lecz w celu uniknięcia opodatkowania. Z kolei samo uzyskane zwolnienie nie skutkuje wyłącznie wyeliminowaniem podwójnego opodatkowania wypłaconych dywidend. W rezultacie zastosowanie struktury takiej jak przedstawiona w niniejszej interpretacji, może prowadzić do niestosowania zwolnienia z opodatkowania wypłaconych dywidend.
Z zaprezentowanego schematu nie skorzystałby rozsądnie działający podmiot kierujący się w swych wyborach celami i charakterystyką prowadzonej działalności gospodarczej. Motywem dokonywania czynności niemających rzeczywistego charakteru jest bowiem uniknięcie opodatkowania, a nie realizacja interesów biznesowych.
Ministerstwo Finansów ostrzega, że stosowanie przedstawionej struktury może zostać uznane za przejaw agresywnej optymalizacji podatkowej.
Konsekwencje
Możliwość zastosowania art. 22c ustawy o CIT podlega każdorazowo indywidualnej ocenie organów kontrolnych, które mogą dokonywać ustaleń z wykorzystaniem wszelkich dostępnych środków dowodowych. Ustalenie, czy czynność nie miała rzeczywistego charakteru opiera się nie tylko na badaniu treści odpowiednich dokumentów prawnych (umowy, akty organów zarządczych) i zapisów księgowych ale również na innych dostępnych dowodach np. korespondencji, zeznaniach świadków złożonych pod rygorem odpowiedzialności karnej itp.
Należy zwrócić uwagę, że konsekwencją zaistnienia przesłanek powodujących niestosowanie zwolnienia podatkowego do wypłaconej dywidendy jest naruszenie przez płatnika obowiązków dotyczących obliczenia, pobrania i wpłaty podatku na konto właściwego organu podatkowego. W takiej sytuacji organ kontroli może wydać decyzję o odpowiedzialności płatnika, w której określi wysokość należności z tytułu niepobranego podatku wraz z odsetkami za zwłokę w związku z wypłaconą dywidendą. Za powstałą zaległość podatkową płatnik odpowiada całym swoim majątkiem.
Ministerstwo Finansów informuje, że skorygowanie rozliczeń podatkowych we właściwym terminie wraz z uiszczeniem zaległości podatkowej przed wszczęciem postępowania kontrolnego pozwala na zastosowanie art. 56a § 1 Ordynacji podatkowej przewidującego możliwość zastosowania obniżonej stawki odsetek za zwłokę.
Inne przepisy wyłączające możliwość zastosowania optymalizacji
Ministerstwo Finansów ostrzega, że z uwagi na przepisy dotyczące tzw. miejsca zarządu, organy kontrolne mają możliwość zakwestionowania przedstawionej struktury optymalizacyjnej. Podatnicy bowiem jeżeli mają siedzibę lub zarząd na terytorium Polski, podlegają obowiązkowi podatkowemu od wszystkich swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania (nieograniczony obowiązek podatkowy). Wystarczające jest spełnienie tylko jednego z dwóch wskazanych warunków. Jeżeli więc spółka formalnie zarejestrowana jest za granicą, natomiast w rzeczywistości posiada zarząd w Polsce, to i tak podlega w Polsce opodatkowaniu od całości jej dochodów, niezależnie od tego w jakim kraju zostały one uzyskane.
Warunek posiadania zarządu należy odczytywać nie tylko w znaczeniu formalnym (tj. siedziby organu zarządzającego), ale także w znaczeniu sprawowania na terytorium Polski zespołu czynności, które funkcjonalnie składają się na całokształt procesu zarządzania jego działalnością i majątkiem.
W związku z powyższym gdy decyzje dotyczące działalności spółki pośredniczącej podejmowane są przez spółkę zarządzającą, która faktyczne zarządza całą strukturą, w tym dokonuje decyzji inwestycyjnych oraz kontroluje bieżącą działalności spółek pośredniczących oraz operacyjnych, to należy uznać, że spółki pośredniczące mają zarząd na terytorium Polski. W konsekwencji ich dochody (przychody) podlegają opodatkowaniu w Polsce.
Należy zauważyć, że kwestia określenia faktycznego miejsca sprawowania zarządu wyjaśniona została w opublikowanym w dniu 12 czerwca 2017 r., Nr 003/17 ostrzeżeniu Ministerstwa Finansów przed optymalizacją podatkową z wykorzystaniem spółek zagranicznych.
Jednocześnie powyżej opisane transakcje mogą podlegać ocenie z punktu widzenia przepisów o klauzuli generalnej przeciwko unikaniu opodatkowania (art. 119a Ordynacji podatkowej). Sekwencja operacji, przeprowadzonych w krótkim okresie czasu (np. kilku miesięcy), transfer środków finansowych do korzystnych podatkowo jurysdykcji podatkowych, ukształtowanie struktury w sposób zaprezentowany w niniejszej interpretacji, może wskazywać że czynności zostały dokonane przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, sprzecznej z przedmiotem i celem ustawy podatkowej, a sposób działania uczestniczących w niej podmiotów był sztuczny.