Ostrzeżenie MF przed agresywną optymalizacją podatkową a obowiązek podatkowy nierezydentów

Przedmiotem zainteresowania Ministerstwa Finansów są czynności polegające na „przenoszeniu [przez polskich przedsiębiorców] działalności do innego kraju” w sytuacji, gdy prowadzą oni działalność gospodarczą w Polsce i gdy osiągają dochody z terytorium Polski (jako osoby fizyczne lub prawne). Ministerstwo ostrzega, że jeśli „zagraniczne spółki kapitałowe są faktycznie zarządzane z terytorium Polski, a ich rejestracja za granicą służy jedynie stworzeniu pozoru, że działalność prowadzona za ich pośrednictwem nie podlega opodatkowaniu w Polsce”, to zostaną one w rzeczywistości uznane za spółki, które stosują agresywną optymalizację podatkową i nie unikną obowiązku uiszczenia podatku w Polsce.

Aby ustalić, którzy nierezydenci podlegają (i w jakim zakresie) obowiązkowi podatkowemu w Rzeczypospolitej Polskiej, należy podzielić ich na trzy grupy. W grupie pierwszej znajdą się te podmioty, które mają siedzibę i zarząd poza Polską i które nie uzyskują żadnych dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej na terytorium Polski. W grupie drugiej znajdą się z kolei te podmioty, które posiadają siedzibę i zarząd za granicą, przy czym prowadzą działalność gospodarczą także w Polsce przy pomocy położonego na jej terytorium zakładu/oddziału/filii. W trzeciej grupie znajdą się podmioty, które formalnie mają siedzibę lub zarząd poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jednak w rzeczywistości prowadzą faktyczną działalność gospodarczą w Polsce. Tylko tej ostatniej grupy podmiotów dotyczy najnowsze ostrzeżenie Ministerstwa Finansów.

Siedziba i miejsce faktycznego zarządu spółki

Wskazanie siedziby i miejsca faktycznego zarządu podmiotu (w szczególności działającego w formie spółki kapitałowej) to decydujące elementy służące do ustalenia czy dany podmiot, zarejestrowany za granicą, ma obowiązek odprowadzenia podatku CIT w Polsce. Jeśli chodzi o miejsce siedziby (tj. konkretna miejscowość w danym państwie) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej albo spółki komandytowo-akcyjnej, to powinna ona być każdorazowo wskazana w umowach tychże spółek (Articles of Associacion). Sprawa komplikuje się jednak, gdy weźmiemy pod uwagę miejsce faktycznego zarządu spółki. Wielu ekspertów, takich jak Agnieszka Moryc - dyrektor zarządzająca Admiral Tax, uważa, że faktyczne miejsce zarządzania spółką nie musi mieć charakteru stałego, a kluczowe dla firmy decyzje mogą być podejmowane z każdego miejsca na świecie (włącznie z tym, że mogą one być po prostu podejmowane w trakcie podróży).

Tymczasem Ministerstwo Finansów zwraca uwagę na to, że ustalenie miejsca faktycznego wykonywania zarządu spółki nie może mieć „charakteru wyłącznie formalnego”, to znaczy że nie wystarczy tutaj jedynie ustalić np. miejsca podjęcia uchwały organu zarządzającego. Jak czytamy w ostrzeżeniu „okolicznościami pomocniczymi dotyczącymi procesu decyzyjnego mogą być korespondencja e-mailowa (służbowa), miejsca spotkań z pracownikami, zleceniobiorcami, doradcami, odbiorcami lub dostawcami, dowody przebywania w innym państwie, takie jak koszty związane z przejazdami lub przelotami, wynajmem mieszkania lub posiadanie mieszkania za granicą przez członka organu zarządzającego”.

Przesłanki, jakie Ministerstwo Finansów będzie brało pod uwagę przy ustalaniu miejsca faktycznego zarządu spółki, są dosyć liczne. Po lekturze ostrzeżenia wiemy, że kontrolerzy przyjrzą się m.in.:

• czy członkowie zarządu spółki zagranicznej to osoby fizyczne (lub inne podmioty, w tym osoby prawne), które pełnią funkcje zarządcze w sposób usługowy, np. w formie outsourcingu;
• czy członkowie zarządu spółki zagranicznej pełnią tożsame funkcje zarządcze także w organach kierujących działalnością innych spółek;
• czy członkowie zarządu spółki zagranicznej mają polską rezydencję podatkową, tzn. czy przebywają oni na terytorium Polski przynajmniej 183 dni w danym roku podatkowym;
• czy uchwały, umowy lub sprawozdania z posiedzeń organów spółki zagranicznej są podpisywane przede wszystkim przez pełnomocników (zazwyczaj wysyłanych przez kancelarię prawną), w ramach wsparcia zwanego „corporate services”;
• czy operacje bankowe spółki są zlecane w Polsce, a członkowie zarządu nie tylko posiadają dostęp do zagranicznego konta bankowego, ale też wyjmują pieniądze z bankomatów w Polsce za pomocą firmowej karty płatniczej;
• czy spółka zagraniczna konsultuje się przede wszystkim z doradcami działającymi w Polsce, w tym także z polskimi doradcami podatkowymi oraz
• czy w siedzibie spółki zagranicznej rzeczywiście zgromadzona jest jej pełna dokumentacja księgowa i prawna.

Udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania będzie wyznaczało ewentualny dalszy kierunek kontroli ze strony organów podatkowych, w tym miejsce osiągania dochodów z prowadzonej działalności operacyjnej.

Brak obowiązku podatkowego

Biorąc pod uwagę wytyczne Ministerstwa Finansów, a w szczególności ustawę o CIT, należy stwierdzić, że z brakiem obowiązku podatkowego w Rzeczypospolitej mamy do czynienia w przypadku, gdy dany podmiot ma siedzibę i zarząd (faktyczny i formalny) poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie osiąga żadnych dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej na terenie Polski. Z kolei podatnicy, którzy mają siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania. Na marginesie warto wskazać, że definicje siedziby oraz zarządu nie zostały autonomicznie uregulowane w ustawie o CIT.

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Tytułem przykładu, umowa z dnia 14 maja 2003 r. między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku (dalej umowa polsko – niemiecka) precyzuje, że od dochodów osiąganych w Polsce ze sprzedaży bezpośredniej, spółka zagraniczna nie jest zmuszona odprowadzać podatku (o ile oczywiście sprzedaż ta nie jest związana z działalnością zakładu spółki zlokalizowanego w Polsce).

Ograniczony obowiązek podatkowy

Z ograniczonym obowiązkiem podatkowym mamy do czynienia wtedy, gdy spółka zagraniczna osiąga jakiekolwiek dochody na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez usytuowany na jej terytorium zakład/oddział/filię.

W art. 3 ust. 3 ustawy o CIT wskazano otwarty katalog tych kategorii dochodów, które są osiągane na terytorium Rzeczpospolitej, a zatem w Polsce powinny być opodatkowane. Są to m.in.: dochody osiągane przez zakład zagranicznej spółki położony w Polsce, dochody z papierów wartościowych oraz pochodnych instrumentów finansowych niebędących papierami wartościowymi, dopuszczonych do publicznego obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach regulowanego rynku giełdowego, w tym uzyskanych ze zbycia tych papierów, albo instrumentów oraz z realizacji praw z nich wynikających, z tytułu należności regulowanych, w tym stawianych do dyspozycji, wypłacanych lub potrącanych, przez osoby fizyczne, osoby prawne albo jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, mające miejsce zamieszkania, siedzibę lub zarząd na terytorium Polski, niezależnie od miejsca zawarcia umowy i wykonania świadczenia.

Najczęstszym przypadkiem w praktyce obrotu gospodarczego będzie osiągnie dochodów przez oddział/zakład faktycznie położony w Polsce. Zgodnie z art. 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przez oddział należy rozumieć wyodrębnioną i samodzielną organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywaną przez przedsiębiorcę poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym miejscem wykonywania działalności. Z kolei zgodnie z art. 5 przytoczonej powyżej umowy polsko – niemieckiej o unikaniu podwójnego opodatkowania, „określenie zakład oznacza stałą placówkę, przez którą całkowicie lub częściowo prowadzona jest działalność przedsiębiorstwa”. W myśl tych przepisów zakładem może być zatem m.in. miejsce zarządu, filia spółki, fabryka, biuro lub warsztat. Jednak w przypadku przedsiębiorstw, które mają siedzibę albo zarząd poza granicami Polski (ale w kraju, z którym Polska ma podpisaną umowę w sprawie unikania podwójnego opodatkowania), ograniczony obowiązek podatkowy występuje tylko od tych dochodów, które przedsiębiorstwo zagraniczne osiąga na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W tym wypadku mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tzw. ustawa o CIT), w tym zwłaszcza art. 3 ust. 2, który mówi iż „podatnicy, jeżeli nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów, które osiągają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.

Nieograniczony obowiązek podatkowy

Z nieograniczonym obowiązkiem podatkowym mamy do czynienia w sytuacji, gdy podatnik posiada siedzibę lub zarząd na terytorium Polski. Na nieograniczony obowiązek podatkowy jasno wskazuje w tym względzie art. 3 ust. 1 ustawy o CIT, zgodnie z którym „podatnicy, jeżeli mają siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania”. Warto zwrócić uwagę na to, że ustawodawca nie dał tu podatnikowi możliwości wyboru i zastrzegł, że nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu będzie podlegał każdy podatnik, który spełni przesłanki tejże alternatywy. Stąd tak ważne jest określenie nie tylko samej formalnej siedziby, ale i faktycznego zarządu spółki prawa handlowego zarejestrowanej poza granicami Rzeczypospolitej.

Ostrzeżenie Ministerstwa Finansów należy traktować poważnie - jak każde tego typu oświadczenie, niemniej należy pamiętać, że dotyczy ono, z punktu widzenia celu jakiemu ma służyć, identyfikacji działań pozornych, a nie realnie wykonywanej działalności gospodarczej. Nie można przecież zakładać, że każdy z kilkudziesięciu tysięcy polskich obywateli, którzy w ostatnich latach przenieśli biznes za granicę (przede wszystkim do Wielkiej Brytanii, Irlandii lub Czech), ma powody do zmartwień. Istotne w ustaleniu obowiązku podatkowego w Polsce dla nierezydentów będzie określenie miejsca faktycznego sprawowania zarządu spółki, a to, biorąc pod uwagę płynność podejmowania decyzji gospodarczych (m.in. za pomocą wyszczególnionych w ostrzeżeniu „środków komunikacji elektronicznej”), może być bardzo trudne. Dodatkowo Ministerstwo Finansów nie posiada jak na razie narzędzi, które pozwoliłyby zweryfikować, które spośród zagranicznych spółek są własnością polskich obywateli. Większość państw UE nie prowadzi rejestrów firm pod kątem narodowości jej właścicieli i nie należy się spodziewać, aby informacje takie zaczęły być dostępne na podstawie ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami, co oczywiście nie wyklucza wyrywkowych kontroli w stosunku do podmiotów wpisanych do rejestrów działalności gospodarczej za granicą, po wcześniejszym zidentyfikowaniu jakichkolwiek związków danego podmiotu z Polską. “Ostrzeżenie to raczej uprzejma prośba niż zapowiedź skutecznych działań. Brak bowiem polskim organom państwowym podstawowych narzędzi prawnych, aby faktycznie robić coś tak dalece sprzecznego z podstawowym prawem wolności gospodarczej” - podsumowuje Agnieszka Moryc.

Autor: Agnieszka Nowicka de Poraj