Przepis art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej jako ustawa o CIT) zawiera otwarty katalog przychodów, które kreują dochód podatnika stanowiący podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym. Zgodnie z regulacją art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT, przychodem jest m.in. wartość innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń. Przez nieodpłatne świadczenia należy rozumieć te zdarzenia prawne i gospodarcze w działalności osób prawnych, których skutkiem jest niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu przysporzenie w majątku podatnika mające konkretny wymiar finansowy. W tym zakresie należy przeanalizować, czy umorzenie zobowiązania (odsetek od podatku) będzie jako nieodpłatne świadczenie podlegało opodatkowaniu jako przychód.
Umorzeniem zobowiązania w rozumieniu przepisów podatkowych jest zwolnienie dłużnika z obowiązku wykonania zobowiązania, tj. zwolnienie go z długu. Instytucję zwolnienia z długu reguluje art. 508 ustawy - Kodeks cywilny (dalej jako K.c.). Zgodnie z przywołanym przepisem zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Umorzenie odsetek od podatku ma jednak inny charakter.
Zasady umarzania zaległości podatkowych reguluje art. 67a Ordynacji podatkowej. Stosownie do ww. regulacji, organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną (art. 67a § 1 pkt 3 o.p.). Na gruncie podatkowym, umorzenie odsetek jest konsekwencją jednostronnego władczego rozstrzygnięcia organu podatkowego w formie aktu administracyjnego (decyzji). Jest to więc sytuacja odmienna od cywilnoprawnego zwolnienia z długu, które następuje na podstawie oświadczenia woli (umowy) wierzyciela o zwolnieniu i dłużnika o przyjęciu tego zwolnienia.
Zobowiązania publicznoprawne z tytułu podatków i opłat ze swej istoty, w odróżnieniu od zobowiązań wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, są świadczeniami nieekwiwalentnymi. Nie sposób zatem rozpatrywać umorzenia zaległości podatkowej (w tym odsetek od zaległości podatkowej) w kategoriach przysporzenia majątkowego i traktować je jako otrzymanie nieodpłatnego świadczenia w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT generującego powstanie przychodu.
W tym miejscu należy zauważyć, że ustawa o CIT w art. 12 ust. 4 wylicza zamknięty katalog wyłączeń z przychodu podatkowego. Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 6 tej ustawy, do przychodów nie zalicza się zwróconych, umorzonych lub zaniechanych podatków i opłat stanowiących dochody budżetu państwa albo budżetów jednostek samorządu terytorialnego, niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów.
Wskazać zatem należy, iż nie powstaje przychód, jeżeli podatek (odsetki) spełnia łącznie warunki określone w cyt. przepisie art. 12 ust. 4 pkt 6 ustawy o CIT, tj.:
- stanowił dochód budżetu państwa albo budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
- został zwrócony, umorzony lub zaniechany;
- nie został zaliczony do kosztów uzyskania przychodów.
Szczególną uwagę należy zwrócić, iż warunkiem wyłączenia z opodatkowania zwróconych, umorzonych lub zaniechanych podatków i opłat jest niezaliczenie ich do kosztów uzyskania przychodów. Wskazać należy, iż co do zasady uiszczone przez podatnika podatki i opłaty, jeżeli spełniają ogólne warunki definicji z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, mogą stanowić koszt podatkowy, z wyjątkiem tych przypadków, gdy przepis szczególny zawarty w art. 16 ust. 1 wyłącza taką możliwość. Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 21 ustawy o CIT, nie stanowią kosztów uzyskania przychodów odsetki za zwłokę z tytułu nieterminowych wpłat należności budżetowych i innych należności, do których stosuje się przepisy Ordynacji podatkowej.
Dlatego też umorzone odsetki od zaległości podatkowych, jako nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów – w momencie umorzenia - nie stanowią przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych. W konsekwencji, spełniona zostanie omawiana przesłanka zastosowania art. 12 ust. 4 pkt 6 ustawy o CIT, tj. niezaliczenie podatku (odsetek) do kosztów uzyskania przychodów.
Podsumowując należy wskazać, że umorzenie odsetek od zaległości podatkowych nie będzie na gruncie ustawy o CIT stanowić dla podatnika przychodu.
Tomasz Musialski, Kierownik Zespołu Podatków Bezpośrednich w ECDDP Sp. z o.o.