Odsetki 2016 – rewolucyjne zmiany

Zmiana dotyczy m.in. sposobu obliczania wysokości odsetek ustawowych, za opóźnienie oraz wysokości odsetek maksymalnych. Do obrotu profesjonalnego zostanie wprowadzona nowa kategoria „odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych”, a na gruncie ordynacji podatkowej zmienią się zasady naliczania odsetek za zwłokę od zobowiązań podatkowych. Niniejsza publikacja pomoże przejść bezpiecznie przez labirynt nowelizacji i odnaleźć właściwą kategorię w zmienionej, tylko z pozoru skomplikowanej rzeczywistości prawnej.

Odsetki kapitałowe

Odsetki kapitałowe stanowią przede wszystkim wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału, a także waloryzują jego wartość. Warto zaznaczyć, że odsetki kapitałowe należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej, ustawy, orzeczenia sądu albo decyzji organu. Jeżeli wysokość odsetek kapitałowych nie zostanie w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.

W umowie pożyczki sumy pieniężnej zastrzeżono, że za korzystanie z kapitału wierzycielowi należą się odsetki. Nie zastrzeżono jednak ich wysokości. Dłużnik powinien zapłacić odsetki kapitałowe w wysokości odsetek ustawowych.

Dotychczasowa regulacja przyznawała Radzie Ministrów kompetencję do ustalenia wysokości odsetek ustawowych w drodze rozporządzenia. Do końca 2015 roku obowiązują więc odsetki ustawowe określone przez Radę Ministrów w wysokości 8% w stosunku rocznym.

Od dnia 1 stycznia 2016 roku wysokość odsetek ustawowych będzie stanowiła równowartość stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, powiększonej o 3,5 punkty procentowe.

Stopa referencyjna NBP w grudniu 2015 roku wynosi 1,5%. Wysokość odsetek ustawowych (zakładając brak zmian w wysokości stopy referencyjnej od 1 stycznia 2016 r.) wyniesie zatem 5%.

Zmiany obejmą także maksymalną wysokość odsetek kapitałowych wynikających z czynności prawnej, która w stanie prawnym do końca 2015 roku wynosi czterokrotność stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, czyli 10%. Od 1 stycznia 2016 roku maksymalna wysokość odsetek kapitałowych wynikających z czynności prawnej będzie wynosiła dwukrotność wysokości odsetek ustawowych.

W przypadku gdy zastrzeżono odsetki umowne w wysokości wyższej niż maksymalna wysokość odsetek kapitałowych wynikających z czynności prawnej, czynność prawna pozostaje ważna, a zastrzeżone odsetki umowne ulegają automatycznemu zredukowaniu do wysokości odsetek maksymalnych. Zakładając brak zmian w wysokości stopy referencyjnej NBP, maksymalna wysokość odsetek kapitałowych, wynikających z czynności prawnej, od dnia 1 stycznia 2016 roku będzie wynosiła 10%.

Aktualna wysokość odsetek ustawowych będzie ogłaszana w Monitorze Polskim przez Ministra Sprawiedliwości.

Obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (M. P. z 2016 r., poz. 46), na podstawie art. 359 § 4 ustawy Kodeks cywilny ogłoszono, że poczynając od dnia 1 stycznia 2016 r. wysokość odsetek ustawowych wynosi 5% w stosunku rocznym.

PIT-Y 2015 (książka + CD)

Odsetki za opóźnienie

Odsetki za opóźnienie mają charakter sankcyjny. Zawsze wynikają bowiem z opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Ze względu na ten szczególny charakter, wierzyciel może skutecznie żądać ich zapłaty nawet w przypadku, gdy nie poniesie żadnej szkody oraz nawet wtedy, gdy opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Jeśli wysokości odsetek za opóźnienie nie oznaczono, w stanie prawnym obowiązującym do końca 2015 roku, wierzycielowi należą się odsetki w wysokości odsetek ustawowych. Jeśli wierzytelność była oprocentowana według wyższej stopy, należą się odsetki w tej wyższej wysokości.

Termin płatności faktury został ustalony na 14 dni od jej doręczenia. Wysokość odsetek za opóźnienie nie była przewidziana w umowie. Ponieważ dłużnik nie spełnił świadczenia we wskazanym terminie, wierzycielowi należą się odsetki za opóźnienie w wysokości odsetek ustawowych (w stanie prawnym do końca 2015 roku).

Od 1 stycznia 2016 r., w przypadku nieoznaczenia wysokości odsetek za opóźnienie, ich wysokość będzie wyższa od odsetek ustawowych i będzie wynosić równowartość stopy referencyjnej NBP oraz 5,5 punktów procentowych (odsetki ustawowe za opóźnienie). Utrzymana zostanie zasada, że jeśli wierzytelność była oprocentowana według wyższej stopy, należą się odsetki w tej wyższej wysokości.

Stopa referencyjna NBP w grudniu 2015 roku wynosi 1,5%. Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie (zakładając brak zmian w wysokości stopy referencyjnej od 1 stycznia 2016 r.) wyniesie zatem 7%.

Zmianie ulegnie także wysokość maksymalnych odsetek za opóźnienie. Z dniem 1 stycznia 2016 roku zostanie wyraźnie zaznaczone, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać w stosunku rocznym dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. Należy zatem zwrócić uwagę, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie będzie wyższa aniżeli maksymalna wysokość odsetek ustawowych (kapitałowych).

W przypadku gdy zastrzeżono odsetki za opóźnienie w wysokości wyższej niż maksymalna, czynność prawna pozostaje ważna, a zastrzeżone odsetki ulegają automatycznemu zredukowaniu do wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie. Zakładając brak zmian w wysokości stopy referencyjnej NBP, maksymalna wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku będzie wynosiła 14%.

Aktualna wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie będzie ogłaszana w Monitorze Polskim przez Ministra Sprawiedliwości.

Obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (M. P. z 2016 r., poz. 47), na podstawie art. 481 § 2⁴ ustawy Kodeks cywilny ogłoszono, że poczynając od dnia 1 stycznia 2016 r. wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie wynosi 7% w stosunku rocznym.

Biuletyn VAT

Monitor Księgowego – prenumerata

---

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych

Szczególny reżim dotyczący odsetek został ustanowiony na gruncie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, mającej zastosowanie co do zasady do odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług pomiędzy szeroko rozumianymi przedsiębiorcami. Aby nie zaciemniać istoty zmian, problematyka nowelizacji zostanie zaprezentowana w kontekście dotychczasowego, zarysowanego na dużym poziomie ogólności stanu prawnego.

Na gruncie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych należy przede wszystkim wyróżnić dwie sytuacje: gdy w umowie określono termin zapłaty oraz gdy takiego terminu nie ustalono.

Jeśli termin zapłaty nie został określony w umowie, a wierzyciel spełnił swoje świadczenie oraz nie otrzymał zapłaty, wierzycielowi bez wezwania przysługują odsetki ustawowe po upływie 30 dni od dnia spełnienia swojego świadczenia do dnia wymagalności (dnia określonego w wezwaniu bądź na fakturze).

Jeśli termin zapłaty został określony, a wierzyciel spełnił swoje świadczenie oraz nie otrzymał zapłaty w terminie wymagalności (przeważnie termin zapłaty określony na fakturze), wierzycielowi przysługują bez wezwania odsetki w wysokości odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki. Odsetki te są naliczane także w wypadku gdy termin zapłaty został co prawda dochowany, ale w sposób nieuzasadniony wynosił więcej niż 60 dni. Analogiczne regulacje obowiązują w odniesieniu do stanów faktycznych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, z tym zastrzeżeniem, że termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać co do zasady 30 dni od dnia doręczenia faktury lub rachunku.

Od 1 stycznia 2016 roku ustawa o terminach zapłaty nie będzie odwoływała się do ordynacji podatkowej. We wszystkich wskazanych wyżej przypadkach wierzycielowi będą należały się „odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych”.

Wysokość „odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych” została zdefiniowana autonomicznie i będzie wynosiła równowartość stopy referencyjnej NBP powiększonej o osiem punktów procentowych. Co stanowi szczególe novum, wysokość omawianych odsetek będzie obliczana dwa razy do roku:

1. na podstawie stopy referencyjnej NBP obowiązującej w dniu 1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca,
2. na podstawie stopy referencyjnej NBP obowiązującej w dniu 1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Stopa referencyjna NBP w grudniu 2015 roku wynosi 1,5%. Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (zakładając brak zmian w wysokości stopy referencyjnej na dzień 1 stycznia 2016 roku) wyniesie zatem 9,5%.

Obwieszczeniem Ministra Rozwoju z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (M. P. z 2016 r., poz. 43) ogłoszona została wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 30 czerwca 2016 r. - wynosi 9,50% w stosunku rocznym.

Warto podkreślić, że regulacja dotycząca roszczenia wierzyciela o rekompensatę za koszty odzyskiwania należności w wysokości 40 euro bądź wyższej nie ulega zmianom. Wskazane roszczenie będzie nadal przysługiwało wierzycielowi w przypadku nabycia uprawnień do odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, z tym zastrzeżeniem, że uprawnienie to nie powstanie w przypadku spełnienia świadczenia pieniężnego przez dłużnika przed dniem jego wymagalności (przeważnie zatem nie później niż w terminie określonym na fakturze – co do zasady nie dłuższym niż 30/60 dni od spełnienia świadczenia przez wierzyciela).

Polecamy: 500 pytań o VAT odpowiedzi na trudne pytania z interpretacjami Ministerstwa Finansów (PDF)

Polecamy: Przewodnik po zmianach w ustawie o rachunkowości 2015/2016 (PDF)

---

Odsetki od zaległości podatkowych 2016

Wysokość odsetek za zwłokę na gruncie ordynacji podatkowej nie ulegnie zmianie i nadal będzie wynosiła równowartość dwukrotności podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego NBP oraz dwóch punktów procentowych, nie mniej jednak niż 8%.

Dotychczasowa regulacja przewidywała możliwość zastosowania stawki odsetek za zwłokę w wysokości 75% stawki podstawowej, w przypadku łącznego spełnienia następujących warunków:

• złożenia prawnie skutecznej korekty deklaracji wraz z uzasadnieniem przyczyn korekty,
• zapłaty zaległości podatkowej w całości, w ciągu 7 dni od dnia złożenia korekty,
• korekta nie została złożona po doręczeniu zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej bądź zakończeniu kontroli podatkowej (jeśli zawiadomienie nie jest doręczane)
• korekta nie została dokonana w wyniku czynności sprawdzających.

Od 1 stycznia 2016 roku obniżona stawka będzie wynosiła 50% stawki podstawowej. Skorzystanie ze stawki preferencyjnej będzie jednak możliwe wyłącznie jeśli:

• prawnie skuteczna korekta deklaracji zostanie złożona nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia upływu terminu do złożenia deklaracji,
• zaległość podatkowa zostanie zapłacona w ciągu 7 dni od dnia złożenia korekty,
• korekta nie została złożona po doręczeniu zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, a w przypadkach gdy nie stosuje się zawiadomienia – po zakończeniu kontroli podatkowej,
• korekta nie została dokonana w wyniku czynności sprawdzających.

Przepisy o stawce obniżonej będzie stosowało się nie tylko w przypadku wygaśnięcia zaległości podatkowej przez zapłatę, ale także w razie zaliczenia nadpłaty lub zwrotu podatku, potrącenia oraz przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych w trybie określonym w art. 66 o.p., jeśli tylko wniosek zostanie złożony w terminie 7 dni od dnia złożenia korekty deklaracji.

Od 1 stycznia 2016 roku nastąpi wprowadzenie nowej kategorii do ordynacji podatkowej –podwyższonej stawki odsetek za zwłokę w wysokości 150% stawki podstawowej. Stawkę tę będzie stosowało się jedynie do zaległości w podatku od towarów i usług oraz w podatku akcyzowym w przypadku:

• zaniżenia zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku ujawnionych przez organ podatkowy w toku kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego,
• ujawnienia przez organ podatkowy w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego niezłożenia deklaracji, mimo ciążącego obowiązku oraz braku zapłaty podatku,
• korekty deklaracji
  • złożonej po doręczeniu zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, a w przypadkach gdy nie stosuje się zawiadomienia – po zakończeniu kontroli podatkowej,
  • dokonanej w wyniku czynności sprawdzających

W tym ostatnim przypadku stawkę podwyższoną będzie stosowało się jedynie jeżeli:

• kwota zaniżenia zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku przekroczy 25% kwoty należnej oraz
• będzie wyższa niż pięciokrotna wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu następującym po dniu upływu terminu płatności zobowiązania lub terminu zwrotu.

Wysokość odsetek za zwłokę będzie nadal ogłaszana w Monitorze Polskim przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

Obwieszczeniem Ministra Finansów z 4 stycznia 2016 r. w sprawie stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych, obniżonej stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz podwyższonej stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych (M.P. z 2016 r., poz. 20), na podstawie art. 56d ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613, z późn.zm.) ogłoszono:

1. stawkę odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych – wynosi ona 8% kwoty zaległości w stosunku rocznym;
2. obniżoną stawkę odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych – wynosi ona:
- 4% kwoty zaległości w stosunku rocznym,
- 6% kwoty zaległości w stosunku rocznym, w przypadku, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1649, 2183 i 2184);
3. podwyższoną stawkę odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych - wynosi ona 12% kwoty zaległości w stosunku rocznym.

Wskaźniki i stawki

Kalkulatory

Odsetki 2016 - tabela poglądowa

Kategoria	Sposób obliczania	Przewidywana wysokość w 2016 roku
Odsetki ustawowe	Stopa referencyjna NBP + 3,5 pkt. Proc.	5%
Maksymalne odsetki kapitałowe wynikające z czynności prawnej	2 x odsetki ustawowe	10%
Odsetki ustawowe za opóźnienie	Stopa referencyjna NBP + 5,5 pkt. Proc.	7%
Maksymalne odsetki za opóźnienie	2 x odsetki ustawowe za opóźnienie	14%
Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych	Stopa referencyjna NBP + 8 pkt. Proc.	9,5%
Odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych	200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego + 2 punkty procentowe; Nie mniej niż 8%	8%
Wartość podwyższona odsetek od zaległości podatkowych	150% stawki odsetek za zwłokę	12%
Wartość obniżona odsetek od zaległości podatkowych = stawka opłaty prolongacyjnej	50% stawki odsetek za zwłokę	4 %

Artur Tim – Prawnik w Departamencie Doradztwa Podatkowego i Prawnego Mariański Group