Jak wynika z art. 396 Kodeksu cywilnego, jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego. Należy podkreślić, że zgodnie z przywołanym powyżej przepisem, prawo do odstąpienia od umowy za zapłatą odstępnego, przysługuje tylko wówczas, gdy wynika to z zapisów umowy.
Przechodząc do analizy możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kwoty odstępnego należy wskazać, że jak wynika z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej jako ustawa o PDOP), decydującym czynnikiem pozwalającym zaliczyć dany wydatek do kosztów uzyskania przychodów jest poniesienie go w celu osiągnięcia przychodu bądź zabezpieczenia albo zachowania źródła przychodu. Nie każdy wydatek spełniający powyższe warunki może jednakże pomniejszać podstawę opodatkowania. Ustawodawca w art. 16 ust. 1 ustawy o PDOP przewidział bowiem katalog kosztów niestanowiących kosztów podatkowych.
Polecamy: 11 kluczowych zmian 2019 – PODATKI I KADRY
Polecamy: Jak przygotować się do zmian 2019. Podatki, rachunkowość, prawo pracy i ZUS
Wydatki związane z zapłatą odstępnego nie zostały wymienione w art. 16 ust. 1 ustawy o PDOP. W związku z powyższym, aby uznać ww. wydatki za koszt podatkowy należy zbadać czy spełniają one ogólne przesłanki wynikające z art. 15 ust. 1 ustawy o PDOP. Oznacza to, że przy ocenie dopuszczalności kwalifikowania do kosztów uzyskania przychodów wydatków z tytułu odstępnego, należy każdorazowo odnosić je do stanu faktycznego sprawy.
Mając powyższe na uwadze należy wskazać, że do kosztów uzyskania przychodów będzie można zaliczyć sumę zapłaconego odstępnego, w przypadku gdy dalsza realizacja umowy stała się niecelowa i skrajnie niekorzystna dla spółki. W takim przypadku bowiem realizacja umowy mogłaby zagrozić stabilności finansowej spółki, a w dalszej perspektywie jej przychodom, a także utrzymaniu źródła przychodów.
Podobne stanowisko w zakresie możliwości zaliczenia kwoty odstępnego do kosztów uzyskania przychodów zostało zaprezentowane m.in. w wyroku NSA z 4.10.2018 r., (sygn. akt: II FSK 2840/16), w którym Sąd stwierdził, że „Interpretując przepis art. 15 ust.1 u.p.d.o.p. należy kierować się przesłankami zdrowego rozsądku przy dokonywaniu oceny racjonalności poniesienia przez danego podatnika kosztu przez pryzmat faktów zaistniałych po dacie podjętych decyzji o charakterze gospodarczym. W procesie działań gospodarczych przedsiębiorca dąży bowiem nie tylko do maksymalizacji przychodów, ale i też ograniczania kosztów ich uzyskania, przy czym obie te wielkości muszą być ujmowane globalnie. Chodzi zatem o racjonalne rozstrzygniecie w tym zakresie, czy dany wydatek (koszt) może obiektywnie przyczynić się do realizacji pożądanego celu (osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia jego źródła), co jednak oczywiście nie oznacza, że cel ten zostanie osiągnięty. Postulowany jest sposób interpretowania prawa podatkowego oparty na tzw. wykładni gospodarczej, tzn. takiej która przewiduje, m.in. przyjęcie założenia, że podatnik działa i powinien działać w sposób typowy dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, tj. przykładowo dąży do osiągnięcia zysku a nie strat”.
Jeżeli zatem w wyniku uiszczenia przez spółkę odstępnego, ponoszone przez nią straty będą mniejsze niż w sytuacji realizowania umowy, to wydatek na kwotę odstępnego, jako uzasadniony ekonomicznie, będzie mógł stanowić koszty uzyskania przychodów.
W tym miejscu należy jednak wskazać, że w tej kwestii odmienne stanowisko prezentują niektóre organy podatkowe. Przykładowo w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 26.01.2016 r., znak: ILPB3/4510-1-499/15-4/EK, organ podatkowy uznał, że kwota odstępnego nie może stanowić kosztów uzyskania przychodów, pomimo iż decyzja o odstąpieniu od umowy była uzasadniona ekonomicznie.
W przywołanej interpretacji organ podatkowy wskazał bowiem, że przepis art. 15 ust. 1 ustawy o PDOP „nie przewiduje możliwości wpisywania w ciężar kosztów podatkowych wydatków, które ponoszone są w celu uniknięcia strat. Z analizy treści tego przepisu wynika, że nie obejmuje on swoją dyspozycją działań "negatywnych" zmierzających do ograniczenia straty, lecz wyłącznie działania o charakterze pozytywnym zmierzającym do uzyskania przychodu ewentualnie zachowania lub zabezpieczenia jego źródeł.”
Przemysław Szwed, Konsultant Podatkowy ECDP Sp. z o.o.