Czym są koszty podatkowe (koszty uzyskania przychodów)?
Jak wskazuje treść art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej jako ustawa o PDOP), kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 tej ustawy.
Z przytoczonej powyżej definicji kosztów uzyskania przychodów wynika, że zasadniczo wszystkie poniesione wydatki związane z uzyskiwaniem przychodów, po wyłączeniu wydatków wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy o PDOP, stanowić mogą koszty uzyskania przychodu, o ile pozostają w odpowiednim związku z osiąganymi przychodami, w tym służą zachowaniu albo zabezpieczeniu funkcjonowania źródła przychodów. Uznanie wydatku za koszt podatkowy wymaga ponadto wykazania, że wydatek jest racjonalnie i gospodarczo uzasadniony.
Koszty sądowe przegranego procesu a koszty uzyskania przychodów
Odnosząc się do możliwości zaliczenia zasądzonych od podatnika kosztów procesu należy wskazać, że koszty procesu sądowego, w którym podatnik bierze udział nie zostały wyłączone z kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o PDOP. W niektórych zatem przypadkach zasądzone od podatnika koszty procesu (w tym również procesu przegranego) mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o PDOP. Jak wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 16.07.2019 r. (znak: 0111-KDIB1-3.4010.215.2019.1.MBD) „fakt przegrania sporu, nie decyduje o możliwości zakwalifikowania danych wydatków do kosztów uzyskania przychodu, ale decydujące znaczenie ma czy dany koszt został poniesiony w celu zabezpieczenia bądź zapewnienia źródła przychodu (…)."
Uczestnictwo w procesie, zasadniczo jest przejawem dążenia do pozytywnego dla podatnika rozstrzygnięcia tego sporu przed sądem. W przypadku sporu dotyczącego roszczeń o charakterze majątkowym, ponoszenie przez podatnika kosztów związanych z postępowaniem sądowym, można zatem uznać za racjonalne oraz uzasadnione ekonomicznie. Co więcej, jeśli spór prowadzony jest z kontrahentem, ponoszone koszty sądowe należy niewątpliwie zakwalifikować jako koszty związane z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą. Toczenie sporów mieści się bowiem zasadniczo w zakresie zwykłego ryzyka gospodarczego.
Powyższe nie oznacza jednak, że wydatki związane z postępowaniami sądowymi, w każdym przypadku mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Jak wskazał NSA w wyroku z 18.02.2020 r (sygn. akt: II FSK 631/18) „Kwalifikacja kosztów procesu do kosztów przychodów powinna być rozstrzygana ad casum z uwzględnieniem specyfiki stanu faktycznego danej sprawy”.
Zaliczenie podnoszonych wydatków związanych z procesem sądowym do kosztów uzyskania przychodów należy zatem rozpatrywać pod kątem tego, czy były one poniesione w celu obrony przed bezprawnie skierowanymi roszczeniami oraz w związku z funkcjonowaniem podatnika. Istotne w kontekście zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kosztów procesu jest więc to, aby podatnik miał obiektywne podstawy do tego, aby zakładać, że proces w którym bierze (lub zamierza wziąć) udział zostanie rozstrzygnięty na jego korzyść (zob. interpretację indywidualną Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 20.03.2020 r., znak: 0111-KDIB1-3.4010.13.2020.1.IZ). Przykładowo w interpretacji indywidualnej z 22.08.2017 r. (znak: 0111-KDIB1-2.4010.200.2017.2.MM), organ podatkowy uznał, że ponoszone przez podatnika (wnioskodawcę) koszty procesu podatnik ten może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Z przedstawionego stanu faktycznego wynikało jednak, że sprawy sporne są kierowane na drogę postępowania sądowego dopiero po wstępnej analizie dokonanej przez dział prawny i tylko wówczas, gdy istnieją uzasadnione podstawy faktyczne i prawne do obrony stanowiska wnioskodawcy.
Jakie koszty sądowe nie mogą być kosztami podatkowymi?
Do kosztów uzyskania przychodów nie mogą natomiast zostać zaliczone koszty procesu, który został zainicjowany na skutek niewłaściwego zachowania podatnika. Kosztów podatkowych nie stanowią bowiem wydatki, których powstanie zostało spowodowane (zawinione) przez podatnika, np. na skutek niedochowania przez niego należytej staranności w danych okolicznościach (zob. także interpretację indywidualną Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z oraz z 25.04.2019 r., znak: 0115-KDIT3.4011.81.2019.1.PSZ). Jak czytamy w interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 2.02.2017 r. (znak: 1462-IPPB3.4510.1039.2016.1.DP), zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów wydatków spowodowanych niewłaściwym zachowaniem podatnika „(…) prowadziłoby do sytuacji, w ramach której część odpowiedzialności za brak należytej staranności w prowadzeniu działalności gospodarczej przejmowałby na siebie Skarb Państwa poprzez zmniejszenie wysokości przysługującej mu daniny. W konsekwencji "kosztowy" charakter mają jedynie te wydatki, których poniesienie nie wynika z zawinienia podatnika. W tym miejscu należy zauważyć, że kwalifikacja wydatku i ocena możliwości zaliczenia go do kosztów uzyskania przychodów, po stronie podatnika prowadzącego działalność gospodarczą uzasadnia zwiększone w stosunku do podatnika oczekiwania co do umiejętności, wiedzy, skrupulatności i rzetelności, zapobiegliwości i zdolności przewidywania a także znajomości obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej”.
Na koniec warto podkreślić, że każdy przypadek ponoszonych kosztów sądowych należy rozpatrywać indywidualnie pod kątem możliwości zaliczenia wydatku z tego tytułu do kosztów uzyskania przychodów, biorąc pod uwagę szczegóły danej sprawy.
Przemysław Szwed, Konsultant podatkowy w ECDP TAX Żuk Komorniczak i Wspólnicy sp. k.