Wspólność majątkowa
Zgodnie z treścią art. 26 Ordynacji podatkowej osoby pozostające w związku małżeńskim we wspólności majątkowej odpowiadają majątkiem odrębnym i wspólnym za zobowiązania małżonka. Sytuacja ta dotyczy podatników, płatników i inkasentów. Odpowiedzialność powstaje z mocy prawa z chwilą powstania zobowiązania podatkowego.
Przepis ten ma zastosowanie do zobowiązań podatkowych powstałych po dacie zawarcia małżeństwa. Innymi słowy, ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej musi poprzedzać dzień powstania obowiązku podatkowego. Powyższy pogląd jest powszechnie przyjęty w orzecznictwie sądów, choć występują także wyroki odmienne (póki co odosobnione), gdzie sąd wskazuje, że odpowiedzialność za zobowiązania obejmuje cały majątek podatnika i małżonka, niezależnie od daty zawarcia związku małżeńskiego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 listopada 2011 r., sygn. IV CSK 71/11).
Odpowiedzialność małżonka ma charakter solidarny, co oznacza, że organ podatkowy ma jedną wierzytelność względem podatnika i jego małżonka, a spełnienie świadczenia przez jednego z małżonków zwalnia drugiego i zobowiązanie wygasa.
Majątek wspólny
Małżonek podatnika odpowiada do wysokości majątku wspólnego. Pojęcie majątku wspólnego jest stosunkowo szerokie i nie wszyscy mają świadomość, co wchodzi w jego skład.
Po pierwsze są to pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. Bez różnicy w tym przypadku jest wysokość dochodów osiągana przez każdego z nich czy ich źródło. Nawet lepiej zarabiający małżonek będzie musiał pokryć zobowiązania podatkowe drugiej osoby w pełnej wysokości. Kolejnym składnikiem majątku wspólnego są środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków oraz kwoty na subkoncie ZUS.
Ograniczenie odpowiedzialności
Poza wspólnością majątkową ustawową czy umowną pomiędzy małżonkami może istnieć inny ustrój majątkowy. Wspólność majątkową można ograniczyć, znieść, wyłączyć lub może ona ustać. Decyzje te powinny być jednak podjęte we właściwym okresie, ponieważ determinują one odpowiedzialność tych osób.
Ordynacja podatkowa określa daty graniczne, od kiedy obowiązują ograniczenia odpowiedzialności małżonka. Są to daty:
- zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
- zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;
- ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
- uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.
Zatem podatnicy chcący ograniczyć odpowiedzialność członków rodziny znajdujących się w ustroju wspólności majątkowej powinni podjąć wymienione powyżej działania. Oczywiście część z nich zależy od stanu rodzinnego (np. separacja), ale cześć (np. umowa o ograniczeniu lub wyłączeniu odpowiedzialności) może być stosunkowo łatwo przeprocesowana np. przed notariuszem.
Śmierć podatnika
Temat śmierci podatnika czy uznania go za zmarłego nie został uregulowany bezpośrednio w przepisach o odpowiedzialności solidarnej, ale w przepisach o odpowiedzialności jako spadkobierca – w trybie art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 1030 i nast. Kodeksu Cywilnego. Decydujące w tym zakresie są przepisy Kodeksu Cywilnego o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Zatem w przypadku śmierci podatnika jego sytuacja finansowa i stan rozliczeń z fiskusem powinien być zweryfikowany przez członków rodziny, gdyż może się okazać, że korzystniej będzie ewentualny spadek odrzucić.
Polecamy: PODATKI 2020 – Komplet
Rozwiedziony małżonek
Powyższe przepisy nie odnoszą się do sytuacji rozwodu czy unieważnienia małżeństwa. Została ona uregulowana w art. 110 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym rozwiedziony małżonek odpowiada solidarnie za zobowiązania podatkowe do wysokości wartości udziału przypadającego mu w majątku wspólnym. Zatem odpowiedzialność ta jest ograniczona. Powyższa sytuacja dotyczy zobowiązań, które powstały w trakcie trwania małżeństwa do dnia poprzedzającego rozwód/unieważnienie. Odpowiedzialność jest także ograniczona i nie obejmuje odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych czy niepobranych należności lub pobranych, ale niewpłaconych.
Podsumowanie
Zagadnienie odpowiedzialności członków rodziny i rozwiedzionych małżonków jest tematem wrażliwym, ale nie każdy przedsiębiorca w toku prowadzonej działalności zastanawia się nad nim. Konsekwencje podatkowe w tym zakresie mogą być bardzo dotkliwe i odegrać negatywny wpływ na wzajemne relacje rodzinne. Dlatego w przypadku prowadzenia działalności, gdzie podatnik jest odpowiedzialny za rozliczenia podatkowe, powinno się przeanalizować sytuację najbliższej rodziny, tak aby najlepiej zabezpieczyć jej interes. Warto przy tej okazji skontaktować się z profesjonalnym doradcą podatkowym.
radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec