Podstawy prawne działania spółki cywilnej
Spółka cywilna wywodzi się z ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2019.1145 z późn. zmianami), zwanej dalej "Kodeks cywilny" i już w tym miejscu widać pierwszą różnicę w stosunku do innych spółek, które powstają na gruncie przepisów kodeksu handlowego. Umowa spółki cywilnej powstaje, gdy jej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Zgodnie z zasadami ogólnej odpowiedzialności wspólników, każdy z nich jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki oraz jest również odpowiedzialny solidarnie za jej zobowiązania.
Wyciąg z przepisów
Kodeks cywilny
Art. 860. [Umowa spółki cywilnej]
§ 1. Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.
§ 2. Umowa spółki powinna być stwierdzona pismem.
Art. 864. [Odpowiedzialność solidarna]
Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie.
Art. 867. [Udział wspólnika w zyskach i w stratach]
§ 1. Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach.
§ 2. Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.
Zasada solidarnej odpowiedzialności – orzecznictwo Sądu Najwyższego
Jak widać w przypadku spółki cywilnej, wspólnik musi liczyć się z ewentualną koniecznością spłaty zobowiązań podatkowych spółki. Dodatkowo, groźnym mechanizmem jest tak zwana odpowiedzialność solidarna. Odpowiedzialność solidarna oznacza, że wierzyciel (np. organ podatkowy) może żądać zapłaty (spełnienia świadczenia) od wszystkich dłużników łącznie lub od każdego z osobna, dopóki całe zobowiązanie nie zostanie wypełnione. Każdy z nich odpowiada za całość zobowiązania (nie tylko za swoją "część"). Zobowiązanie wygasa dopiero, gdy którykolwiek z dłużników / wspólników je spłaci. Wtedy zwalnia on pozostałych. W takim wypadku wspólnik, który spłacił zobowiązanie podatkowe, może mieć roszczenie regresowe wobec pozostałych wspólników. Jednak wobec wierzyciela (organów podatkowych), nie ma szansy obrony tylko dlatego, że jest jednym z wielu wspólników.
Teza z orzecznictwa:
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2008 r. II CNP 49/08:
1. Przepis art. 864 k.c. traktuje o odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki cywilnej, tj. zobowiązania wspólników, które nie są ich zobowiązaniami osobistymi, natomiast wynikają z działalności spółki cywilnej. Odpowiedzialność na jego podstawie ponoszą zarówno aktualni, jak również byli wspólnicy spółki cywilnej, przy czym w stosunku do tych ostatnich istotne jest ustalenie, że w okresie powstania zobowiązania byli oni wspólnikami spółki cywilnej.
2. Umowa zawarta między wspólnikami spółki w zakresie przejęcia lub zwolnienia z odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki wywiera skutki prawne jedynie między nimi (np. w zakresie regresu). Nie powoduje natomiast żadnych skutków prawnych w stosunku do osób trzecich, a w tym wierzycieli.
3. Dla ustalenia kręgu podmiotów odpowiedzialnych z tytułu zobowiązań spółki w sytuacji, gdy źródłem zobowiązania jest umowa, nie ma znaczenia skład osobowy spółki z daty zawarcia tej umowy. Istotne jest natomiast to, czy dany podmiot był wspólnikiem spółki w okresie powstania zobowiązania, ewentualnie, czy przystąpił do spółki już po powstaniu tego zobowiązania.
4. Kwestii odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej nie można mylić z zagadnieniem reprezentacji spółki.
Odpowiedzialność wspólników – Ordynacja podatkowa
Dodatkowe zasady odpowiedzialności wspólników w zakresie podatków, wskazuje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U.2019.900 z późn. zmianami), zwana dalej "Ordynacja podatkowa". Zgodnie z zasadami, za zobowiązania podatkowe spółki, wspólnik spółki cywilnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i innymi wspólnikami. Odpowiedzialność ta ma zastosowanie również do byłych wspólników, za zaległości w okresie, kiedy wspólnik był wspólnikiem spółki cywilnej.
Wyciąg z przepisów:
Ordynacja podatkowa
Art. 115. [Odpowiedzialność podatkowa wspólnika]
§ 1. Wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się również do odpowiedzialności byłego wspólnika za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie, gdy był on wspólnikiem, oraz zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a powstałe w czasie, gdy był on wspólnikiem. Za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po rozwiązaniu spółki, za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał po rozwiązaniu spółki, oraz za zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a powstałe po rozwiązaniu spółki, odpowiadają osoby będące wspólnikami w momencie rozwiązania spółki.
§ 3. (uchylony).
§ 4. Orzeczenie o odpowiedzialności, o której mowa w § 1, nie wymaga uprzedniego wydania decyzji w sprawach, o których mowa w art. 108 § 2 pkt 2, a rozstrzygnięcie w tych sprawach następuje w decyzji orzekającej o odpowiedzialności.
§ 5. Przepis § 4 stosuje się również w przypadku rozwiązania spółki.
Praktyczne zagadnienia odpowiedzialności podatkowej wspólników
W istniejącym orzecznictwie można znaleźć wiele ważnych wytycznych, dotyczących odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej, w zakresie zobowiązań podatkowych:
- brak zasady winy
Odpowiedzialność wspólnika za długi podatkowe spółki cywilnej nie jest zależna od tego, czy wspólnik jest winny ich powstania, czy nie. Te dywagacje nie mają znaczenia.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 16 czerwca 2004 r. w sprawie III SA 447/03:
"Orzekanie o odpowiedzialności wspólników nie jest oparte na zasadzie winy i dlatego nie ma znaczenia ustalenie przyczynienia się do powstania zaległości."
- brak proporcjonalności
Podobnie wysokość zobowiązania podatkowego, czy przyczynienia się do wysokości zaległości konkretnego wspólnika, nie ma znaczenia dla jego odpowiedzialności za długi.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z 19 października 2007 roku w sprawie I SA/Ol 182/06:
"Stopień zaangażowania poszczególnych wspólników w działalność spółki cywilnej i przyczynienia się do powstania zaległości podatkowych nie ma znaczenia dla orzekania o odpowiedzialności wspólników za te zaległości. Odpowiedzialność ta ma bowiem charakter obiektywny, niezależny od zawinienia i jest solidarna. Umową nie można ograniczyć ani ukształtować obowiązku podatkowego. Obowiązek taki kształtowany jest bowiem przepisami ustawy (art. 217 Konstytucji RP) i ma charakter publicznoprawny, a nie prywatnoprawny. Nie można zatem powoływać się na treść umowy celem zwolnienia (lub ograniczenia) się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe. Umowa spółki ma natomiast znaczenie w stosunkach między wspólnikami i jako podstawa do określenia ich odpowiedzialności wzajemnej."
- brak ograniczeń postępowania
Zasadniczo możliwe jest podjęcie postępowania wobec wspólników, pomimo braku zakończonej egzekucji wobec spółki.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 9 stycznia 2019 r. w sprawie I SA/Bk 627/18:
"Artykuł 115 o.p. nie zawiera regulacji, która uzależnia orzeczenie o odpowiedzialności komplementariusza spółki komandytowej od wyniku egzekucji prowadzonej wobec spółki."
- brak ograniczenia co do wkładu
Odpowiedzialność wspólników nie jest zależna od wysokości ich wkładów w spółkę. To znaczy, że organ podatkowy może orzec o odpowiedzialności wspólnika za pełną kwotę zaległości spółki.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie z 1 września 2000 r. w sprawie III SA 1456/99:
„1. W toku postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności podatkowej na osoby trzecie organ podatkowy nie ma uprawnień do zmiany wielkości zaległości podatkowych wynikających z rozstrzygnięć dokonanych w postępowaniu wymiarowym.
2. Odpowiedzialność podatkowa wspólników spółki cywilnej za ciążące na niej zaległości podatkowe nie jest uzależniona od wysokości wkładów poszczególnych wspólników. Oznacza to, że organ podatkowy może orzec o odpowiedzialności wspólnika za pełną kwotę zaległości spółki. Wynika to także z solidarnego charakteru odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej za zobowiązania podatkowe tej spółki.”.
Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Podatki i prawo gospodarcze. Pakiet 5 ebooków