Zgodnie z przepisami podatkowymi podatek należy odprowadzić od wszystkich uzyskanych dochodów. Od zasady tej przewidziane są jednak wyjątki.
Przepis art. 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.), zwanej dalej ustawą lub ustawą o PIT, przewiduje, że od dochodów wskazanych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku, podatek nie jest uiszczany.
Przepisy dotyczące odszkodowań przewidują następujące rozwiązania:
1. Przepis art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT stanowi, że kwoty otrzymane z odszkodowania lub zadośćuczynienia - jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw – nie są opodatkowane. Zasada ta przewiduje jednak pewne wyjątki wskazane w art. 21 ust.1 pkt 3) tej ustawy.
2. Przepis Art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT przewiduje, że inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie podlegają zwolnieniu podatkowemu.
Ustawodawca i w tym przypadku przewidział wyjątek, ponieważ przepis ten nie dotyczy kwot uzyskanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą oraz dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Polecamy: Czy można zapłacić podatek dochodowy przed rozpoczęciem działalności
Zadośćuczynienie jest wynagrodzeniem krzywd niematerialnych, zaś odszkodowanie zasadniczo stanowi naprawienie szkód materialnych.
W opisywanej sytuacji przyznanie odszkodowania za zaniżenie wysokości emerytury nastąpiło poprzez wydanie wyroku przez sąd. Podstawę stanowiły przepisy kodeksu cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93 ze zm.), zwana dalej kodeksem).
Sąd uznał, że odszkodowanie powinno być przyznane w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy prawidłową wysokością emerytury a kwotą zaniżoną, rzeczywiście otrzymaną.
Po pierwsze, oznacza to, że odszkodowanie dotyczyło tylko powstałej straty spowodowanej błędem pracodawcy. Po drugie, sprawa nie dotyczyła utraty przez pracownika zarobku, który mógł uzyskać, gdyby zdarzenie wywołujące szkodę nie nastąpiło.
Zatem wszystkie warunki przewidziane w art. 21 ust.1 pkt 3b) ustawy o PIT zostały w opisywanym przypadku spełnione:
- odszkodowanie przyznano na podstawie wyroku sądu do wysokości określonej w tym wyroku
- kwota nie dotyczyła ani prowadzonej działalności gospodarczej, ani korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Odszkodowanie od pracodawcy za zaniżenie wysokości emerytury w wyniku jego błędu, na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3b) ustawy o PIT podlega zwolnieniu podatkowemu.
Uzasadnieniem dla takiego rozwiązania (braku obowiązku płacenia podatku od przyznanego odszkodowania czy zadośćuczynienia) jest to, że otrzymane kwoty są sposobem naprawienia wyrządzonej szkody i nie stanowią rzeczywistego przysporzenia majątkowego.
Wiele wątpliwości i niejasności wiąże się z określeniem, czy odsetki za opóźnienie przyznane dłużnikowi są odszkodowaniem. R. Kubacki i A. Bartosiewicz („PIT. Komentarz”) twierdzą, że chociaż niewątpliwie pełnią one funkcję odszkodowawczą, nie są odszkodowaniem. Dlatego też nie mogą one korzystać ze zwolnienia od podatku dochodowego.
Inny pogląd wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 25 września 2003 r. (Sygnatura I SA/Ka 1913/2002) wskazując że Uprawniony i niewykraczający poza granice dopuszczalnej wykładni (...) staje się wniosek, że stanowi on swoistą formę odszkodowania za nieterminowe spełnienie świadczenia pieniężnego. Ten wniosek należało w toku postępowania podatkowego odnieść do treści art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (...) Bez wątpienia odszkodowanie (kwotę główną) zasądzono na podstawie stosownych przepisów prawa cywilnego. Bez wątpienia też zasądzenie odsetek (odszkodowania za nieterminowe spełnienie świadczenia) znajdowało oparcie w przepisach prawa cywilnego rangi ustawowej.
Szkoda może polegać zarówno na wystąpieniu straty jak i nieotrzymania korzyści (tzw. lucrum cessans), które można by było osiągnąć, gdyby szkody nie wyrządzono. Odszkodowanie dotyczące samych utraconych korzyści utraconych nie jest objęte zwolnieniem podatkowym.
Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 3 października 2008 r. (sygnatura II FSK 888/07) orzekając, że Ustawodawca w przepisie art. 21 ust. 1 pkt 3b u.p.d.o.f. wyraźnie wyłączył odszkodowanie z tytułu utraconego zysku z zakresu wymienionego powyżej zwolnienia. Tym samym, wypłatom w zakresie lucrum cessans odmówił charakteru odszkodowawczego w rozumieniu prawa podatkowego.
Zasada ta ma zastosowanie wobec odszkodowań, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT.
Tekst powstał na podstawie indywidualnej interpretacji podatkowej z 19 stycznia 2012 roku, wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi (nr IPTPB2/415-712/11-2/AK).