Dowód może stanowić wszystko, co potencjalnie przyczyni się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Katalog dowodów jest otwarty, a jednym ze wskazanych wprost, w art. 181 Ordynacji podatkowej, jest dowód z zeznania świadka. Tak więc przesłuchanie świadka nie koniecznie musi nastąpić z inicjatywy organu podatkowego, z wnioskiem o jego przeprowadzenie może wystąpić też strona.
Organ ma obowiązek uwzględnić żądanie strony dotyczące przesłuchania świadka, jeżeli przedmiotem tego dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te stwierdzone są wystarczająco innym dowodem. Przy czym organ nie może odmówić przesłuchania świadka, jeśli dotychczas zebrane dowody świadczą na niekorzyść strony.
Z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika, że jeżeli strona zgłasza dowód, organ podatkowy może nie uwzględnić wniosku, gdy żądanie dotyczy tezy dowodowej już stwierdzonej na korzyść strony. Jeżeli jednak strona wskazuje na dowód, który ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, przy czym jest zgłoszony na tezę dowodową odmienną, taki dowód powinien być dopuszczony. Zaniechanie przez organ przeprowadzenia dowodu, gdy strona powołuje się na ważne dla niej okoliczności, stanowi uchybienie przepisom postępowania podatkowego (wyroki NSA z dnia 16 grudnia 2016 r., sygn. I FSK 1249/14 i z dnia 18 września 2014 r., sygn. I FSK 1318/13).
Postępowanie podatkowe a postępowanie kontrolne - różnice
W celu przeprowadzenia przesłuchania organ wysyła świadkowi wezwanie, które musi zawierać nazwę i adres organu, imię i nazwisko osoby wzywanej, dzień, godzinę i miejsce zgłoszenia się, wyjaśnienie w jakiej sprawie i w jakim charakterze oraz w jakim celu osoba zostaje wezwana, a także pouczenie, że niezastosowanie się do wezwania może spowodować wymierzenie kary porządkowej. Na dzień dzisiejszy kara może wynieść maksymalnie 2800 zł.
Osoba wezwana w charakterze świadka jest obowiązana do osobistego stawienia się tylko na obszarze województwa, w którym zamieszkuje lub przebywa. Jeżeli świadek mieszka na obszarze innego województwa, przesłuchanie odbywa się przed organem właściwym ze względu na jego miejsce zamieszkania lub pobytu. Osoba z innego województwa ma prawo sama wyrazić wolę zeznawania przed organem, przed którym toczy się postępowanie.
Jeżeli świadek nie może stawić się z powodu choroby, kalectwa lub innej ważnej przyczyny, organ może przyjąć zeznanie w miejscu pobytu tej osoby. Ważne przyczyny, jakie mogą uzasadnić niemożność stawienia się na wezwanie, to wszelkie przypadki, gdy obiektywnie jest niewykonalna realizacja obowiązku osobistego stawiennictwa. Może to być np. podeszły wiek osoby wzywanej (wyrok WSA w Warszawie z dnia 19 lutego 2016 r., sygn. III SA/Wa 855/15).
Etyczne granice działań pełnomocników w sprawach podatkowych i karnoskarbowych – cz. I
Co do zasady, nikt nie może odmówić zeznań w charakterze świadka. Wyjątek od tej reguły stanowią: sama strona, małżonkowie (nawet byli), a także bliska rodzina. Świadek może odmówić odpowiedzi, której udzielenie mogłoby narazić jego lub bliskie osoby na odpowiedzialność karną, karną skarbową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej. Do zachowania tajemnicy zawodowej uprawnieni są doradcy podatkowi, adwokaci, radcy prawni, notariusze, lekarze i dziennikarze.
Bezwzględnie nie można przesłuchiwać osób niezdolnych do postrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń, a także duchownych, w zakresie faktów objętych tajemnicą spowiedzi i osób obowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały, w trybie określonym obowiązującymi przepisami, zwolnione od tego obowiązku.
Polecamy: Klauzula przeciw unikaniu opodatkowania – praktyczny poradnik
Bez względu na to, czy świadek został powołany na wniosek strony postępowania, czy też z inicjatywy organu, strona powinna zostać powiadomiona o miejscu i terminie przesłuchania przynajmniej na siedem dni przed tym terminem. Siedem dni liczy się od momentu odbioru powiadomienia, organ powinien więc uwzględnić czas potrzebny na dojście korespondencji do adresata oraz to, że zawiadomienie może być dwukrotnie awizowane i przechowywane przez pocztę przez okres 14 dni.
Organ podatkowy, przed odebraniem zeznania, ma obowiązek pouczyć świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz uprzedzić o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Organ sporządza protokół z przesłuchania, który powinien być odczytany i przedłożony do podpisu świadkowi niezwłocznie po złożeniu zeznania. Jeśli świadek zeznawał w języku obcym, należy podać w przekładzie na język polski treść złożonego zeznania oraz wskazać osobę i adres tłumacza, który dokonał przekładu. Tłumacz powinien podpisać protokół przesłuchania.
Strona ma prawo brać udział w przesłuchaniu, zadawać świadkowi pytania i składać wyjaśnienia. Stanowi to realizację prawa do czynnego udziału strony w postępowaniu. Nie oznacza jednak, że w materiale dowodowym nie mogą znaleźć się dowody z przesłuchań, w których strona nie brała udziału bez własnej winy. Czasami bowiem do akt włącza się protokoły z przesłuchań przeprowadzonych w innych postępowaniach.
Skutki wprowadzenia jednoinstancyjnego postępowania podatkowego
Powtórzenie w postępowaniu podatkowym dowodu z przesłuchania osoby uprzednio przesłuchanej w innym postępowaniu, dla zrealizowania zasady czynnego udziału strony w tym przesłuchaniu, jest uzasadnione tylko wówczas, gdy strona wskaże na konkretne, istotne okoliczności faktyczne, niezbędne do wyjaśnienia sprzeczności w tych zeznaniach. (wyrok NSA z dnia 11 października 2012 r., sygn. II FSK 384/11). W postępowaniu podatkowym nie przyjęto zasady bezpośredniości, zgodnie z którą wszystkie czynności powinny być przeprowadzone przez organ prowadzący dane postępowanie, a załączenie do akt sprawy podatkowej protokołu z przesłuchania świadka w toku innego postępowania stanowi dopuszczalny dowód z dokumentu.
Autor: Izabela Żurkowska-Mróz, doradca podatkowy