Egzekucja administracyjna - czego dotyczy (np. podatków)
Zasady prowadzenia egzekucji administracyjnej są uregulowane w ustawie z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. z 21 sierpnia 2020 r. - Dz.U. z 2020 r., poz. 1427; ostatnia zmiana: Dz.U. z 2021 r., poz. 1666 - zwaną dalej „u.p.e.a.” lub „ustawą”). Egzekucja administracyjna dotyczy obowiązków wskazanych w art. 2 ww. ustawy. Między innymi przepisy te dotyczą egzekucji:
- podatków, opłat i innych należności, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji podatkowej;
- grzywien i kar pieniężnych wymierzanych przez organy administracji publicznej;
- kosztów egzekucyjnych i kosztów upomnienia;
- obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypłat należnego wynagrodzenia za pracę, a także innych świadczeń przysługujących pracownikowi, nakładanych w drodze decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy;
- obowiązków z zakresu ochrony danych osobowych, nakładanych w drodze decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.
Upomnienie w egzekucji administracyjnej - czym jest
Upomnienie jest obowiązkiem wierzyciela niezbędnym dla wszczęcia egzekucji administracyjnej. Zgodnie bowiem z art. 15 § 1 - 1b u.p.e.a. egzekucja administracyjna może być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego oraz inne dane niezbędne do prawidłowego wykonania obowiązku przez zobowiązanego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tego upomnienia.
Upomnienie to musi ponadto zawierać:
- pouczenie zobowiązanego, że w przypadku niewykonania w całości obowiązku w terminie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia zobowiązany ma obowiązek zawiadomienia wierzyciela, a po doręczeniu zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego – również organu egzekucyjnego, o zmianie adresu jego miejsca zamieszkania lub siedziby;
- imię i nazwisko, stanowisko służbowe oraz podpis osoby upoważnionej do działania w imieniu wierzyciela. Upomnienie generowane automatycznie może nie zawierać podpisu tej osoby.
Szczegółowy zakres danych zawartych w upomnieniu jest określony w rozporządzeniu Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z 4 grudnia 2020 r. w sprawie danych zawartych w upomnieniu, opublikowanym w Dzienniku Ustaw z 2020 r. poz. 2194.
Jakie należności można egzekwować bez upomnienia?
Należności pieniężne (inne niż określone w art. 15 § 3a u.p.e.a.), których egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia zostały określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z 30 października 2014 r. w sprawie określenia należności pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia - tekst jednolity Dz.U. z 2017 r., poz. 131.
Koszty upomnienia w egzekucji administracyjnej
Koszty upomnienia obciążają zobowiązanego i, co do zasady, są pobierane na rzecz wierzyciela. Obowiązek uiszczenia kosztów upomnienia przez zobowiązanego powstaje z chwilą doręczenia upomnienia. Koszty te podlegają ściągnięciu w trybie określonym dla kosztów egzekucyjnych. Natomiast jeżeli wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym, koszty upomnienia są pobierane na rzecz komórki organizacyjnej wierzyciela, do której zadań należy prowadzenie egzekucji (art. 15 § 2-3 u.p.e.a.).
Obowiązek zapłaty kosztów upomnienia przedawnia się z upływem 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wygasł egzekwowany obowiązek. Bieg terminu przedawnienia nie ulega przerwaniu i zawieszeniu. Wierzyciel niebędący jednocześnie organem egzekucyjnym ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić organ egzekucyjny o przedawnieniu kosztów upomnienia (art. 15 § 3c - 3d u.p.e.a.).
Minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw łączności ma obowiązek określać, w drodze rozporządzenia, wysokość kosztów upomnienia w egzekucji administracyjnej. Wysokość kosztów upomnienia nie może przekraczać czterokrotnej wysokości kosztów związanych z doręczeniem upomnienia jako przesyłki poleconej (art. 15 § 34 u.p.e.a.).
Wysokość kosztów upomnienia
Aktualną wysokość kosztów upomnienia w egzekucji administracyjnej określa rozporządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z 5 stycznia 2021 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej, opublikowane w Dzienniku Ustaw z 2021 r. poz. 67, które weszło w życie 13 października 2021 r. Rozporządzenie to określiło wysokość kosztów upomnienia, o którym mowa w art. 15 § 1 u.p.e.a. na kwotę 16 zł.
Do wysokości kosztów upomnienia skierowanego do zobowiązanego przed dniem wejścia w życie ww. rozporządzenia (czyli przed 13 października 2021 r.) stosuje się przepisy dotychczasowe, czyli rozporządzenie Ministra Finansów z 11 września 2015 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia skierowanego przez wierzyciela do zobowiązanego przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (Dz. U. z 2015 r., poz. 1526), które określało wysokość ww. kosztów upomnienia na kwotę 11,60 zł.
Koszty upomnienia a zwrot nadpłaty podatku
Na podstawie art. 77b § 3 Ordynacji podatkowej nadpłata, której wysokość nie przekracza dwukrotności kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli nie wskazano rachunku, na który ma zostać zwrócona, podlega zwrotowi w kasie. Czyli od 13 października 2021 r. jeżeli nadpłata podatku nie przekracza 32 zł (2x16 zł=32 zł), i podatnik nie wskazał numeru rachunku bankowego, to taka nadpłata podlega zwrotowi wyłącznie w kasie urzędu skarbowego.
Oprocentowanie nadpłat podatku a koszty upomnienia
Warto też wskazać, że (co do zasady) nadpłaty podlegają oprocentowaniu w wysokości równej wysokości odsetek za zwłokę pobieranych od zaległości podatkowych (o których mowa w art. 56 § 1 Ordynacji podatkowej - aktualnie 8% w skali roku). Ale nadpłaty, których wysokość nie przekracza dwukrotności kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, nie podlegają oprocentowaniu (art. 78 § 1-2 Ordynacji podatkowej).
Zatem od 13 października 2021 r. jeżeli nadpłata podatku nie przekracza 32 zł, to taka nadpłata nie podlega oprocentowaniu.
Kalkulator odsetek od zaległości podatkowych
Umorzenie kosztów egzekucyjnych a koszty upomnienia
Zgodnie z art. 64e § 1-2 u.p.e.a. organ egzekucyjny prowadzący postępowanie egzekucyjne może z urzędu umorzyć w całości lub w części koszty egzekucyjne, jeżeli wysokość kosztów egzekucyjnych powstałych w postępowaniu egzekucyjnym nie przekracza czterokrotności kosztów upomnienia. Zatem od 13 października 2021 r. organ egzekucyjny może z urzędu umorzyć w całości lub w części koszty egzekucyjne jeżeli ich wysokość nie przekracza 64 zł (4x16 zł=64 zł).
Kiedy wierzyciel nie ma obowiązku prowadzenia egzekucji administracyjnej?
W myśl art. 6 § 1 u.p.e.a. w razie uchylania się zobowiązanego od wykonania obowiązku wierzyciel powinien (czyli ma taki prawny obowiązek) podjąć czynności zmierzające do zastosowania środków egzekucyjnych. Jednak wierzyciel może nie podejmować czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych, jeżeli łączna wysokość należności pieniężnej, odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie i kosztów upomnienia nie przekracza dziesięciokrotności kosztów upomnienia, chyba że okres do upływu terminu przedawnienia należności pieniężnej jest krótszy niż 6 miesięcy. Ta dziesięciokrotność kosztów upomnienia wynosi od 13 października 2021 r. - 160 zł.
Czyli jeżeli kwota wpłaty wynosi 160 zł i więcej, to organ egzekucyjny nie może nie podejmować czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych.
Postanowienie o zaliczeniu wpłaty na poczet podatku wydawane na wniosek
Na podstawie art. 62 § 1 Ordynacji podatkowej, jeżeli na podatniku ciążą zobowiązania podatkowe z różnych tytułów, dokonaną wpłatę zalicza się na poczet podatku zgodnie ze wskazaniem podatnika, a w przypadku braku takiego wskazania – na poczet zobowiązania podatkowego o najwcześniejszym terminie płatności spośród wszystkich zobowiązań podatkowych podatnika. W przypadku gdy na podatniku ciążą zobowiązania podatkowe, których termin płatności upłynął, dokonaną wpłatę zalicza się na poczet zaległości podatkowej o najwcześniejszym terminie płatności we wskazanym przez podatnika podatku, a w przypadku braku takiego wskazania lub braku zaległości podatkowej we wskazanym podatku – na poczet zaległości podatkowej o najwcześniejszym terminie płatności spośród wszystkich zaległości podatkowych podatnika.
Jeżeli na podatniku ciążą koszty doręczonego upomnienia, dokonaną wpłatę zalicza się w pierwszej kolejności na poczet tych kosztów (art. 62 § 1a Ordynacji podatkowej).
W sprawie zaliczenia wpłaty na poczet zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę oraz kosztów upomnienia wydaje się (wyłącznie na wniosek) postanowienie, na które służy zażalenie, m.in. w przypadku gdy kwota wpłaty podlegającej zaliczeniu na poczet zaległości podatkowej, odsetek za zwłokę lub kosztów upomnienia nie przekracza pięciokrotności kosztów upomnienia (art. 62 § 4a pkt 3 Ordynacji podatkowej). Ta pięciokrotność kosztów upomnienia wynosi od 13 października 2021 r. - 80 zł.
Czyli jeżeli kwota wpłaty wynosi 80 zł i więcej, to organ podatkowy musi z urzędu (bez czekania na wniosek) wydać postanowienie w sprawie zaliczenia wpłaty na poczet zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę czy kosztów upomnienia.
Odstąpienie od ustalenia wysokości kosztów postępowania podatkowego
W myśl art. 269 § 1 Ordynacji podatkowej organ podatkowy ustala, w drodze postanowienia, wysokość kosztów postępowania, które obowiązana jest ponieść strona, oraz termin i sposób ich uiszczenia. Jednak zgodnie z § 2 tego artykułu, organ ma obowiązek odstąpić od ustalenia kosztów postępowania w wysokości nieprzekraczającej czterokrotności kosztów upomnienia, w przypadku stwierdzenia, że wydatki na postępowanie i koszty poboru nie przekraczają tej kwoty. Ta czterokrotność kosztów upomnienia wynosi od 13 października 2021 r. - 64 zł.
Czyli jeżeli koszty postępowania podatkowego wyniosą 64 zł i więcej, to organ podatkowy musi ustalić postanowieniem wysokość tych kosztów, które obowiązana jest ponieść strona, oraz termin i sposób ich uiszczenia.
Udzielanie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych
Organ podatkowy może z urzędu udzielać ulg w spłacie (czyli np. umorzyć lub rozłożyć na raty) zobowiązań podatkowych, o których mowa w art. 67a § 1 pkt 3 (czyli tych, które wcześniej zostały częściowo umorzone na wniosek podatnika), jeżeli kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Wynika to z art. 67d § 1 Ordynacji podatkowej. Ta pięciokrotność kosztów upomnienia wynosi od 13 października 2021 r. - 80 zł.
oprac. Paweł Huczko