Kary porządkowe w kontroli podatkowej - co trzeba wiedzieć?
Szczególnie w trakcie kontroli organy zobowiązują podatników do przedkładania różnych dokumentów, a także składania wyjaśnień. Z reguły – w przypadku niedostarczenia informacji w wyznaczonym terminie – wezwania te są opatrzone rygorem nałożenia kary porządkowej. Jest to narzędzie, które ma wspomóc organ w dyscyplinowaniu kontrolowanego. Niemniej, podatnik ma prawo do obrony swojego stanowiska, co w praktyce oznacza, iż nie każde nałożenie kary porządkowej przez organ może okazać się zasadne. Stąd, w tym wpisie przybliżymy samą instytucję kary porządkowej, jak i wskażemy przypadki, gdzie nie będzie podstaw do jej zastosowania albo uzasadnione będzie jej uchylenie.
Katalog czynności za które organ może nałożyć karę porządkową
Kara porządkowa może być nałożona na:
- Stronę;
- Pełnomocnika Strony;
- Świadka;
- Biegłego.
Organ może nałożyć karę porządkową na ww. podmioty, w sytuacji gdy pomimo prawidłowego wezwania przez niego dana osoba:
- nie stawiła się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że była do tego zobowiązana;
- bezzasadnie odmówiła lub nie dokonała w terminie wyznaczonym w wezwaniu złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin, przedłożenia tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub udziału w innej czynności;
- bezzasadnie odmówiła okazania lub nie przedstawiła w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach;
- bez zezwolenia tego organu opuściła miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.
Podkreślić trzeba, że jeżeli stroną jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, organ podatkowy może ukarać karą porządkową osobę, która według przepisów dotyczących ustroju danej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej jest jej ustawowym reprezentantem, członkiem organu uprawnionego do jej reprezentowania lub jest upoważniona do prowadzenia jej spraw.
Omawianą karę porządkową organ może także zastosować wobec:
- osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin;
- uczestników rozprawy, którzy poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie;
- osób, którym podatnik zlecił prowadzenie lub przechowanie ksiąg podatkowych
lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach (biura rachunkowe), jeżeli osoby te bezzasadnie odmówią okazania lub nie przedstawią w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach.
Procedura nałożenia kary porządkowej
Organ nakłada karę porządkową w formie postanowienia.
Kara porządkowa powinna być uiszczona w terminie siedmiu dni od daty doręczenia postanowienia w przedmiocie jej nałożenia. Na postanowienie w przedmiocie nałożenia kary Podatnik może złożyć zażalenie.
Dodatkowo, organ podatkowy, który nałożył karę porządkową, może na wniosek ukaranego, złożony w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, uznać za usprawiedliwione niestawiennictwo lub niewykonanie innych obowiązków, o których mowa i uchylić postanowienie nakładające karę. Na postanowienie w przedmiocie odmowy uchylenia kary również przysługuje zażalenie.
Kiedy można skutecznie uniknąć kary porządkowej?
W pierwszej kolejności wskazać trzeba, iż kara porządkowa nie powinna być stosowana, gdy dana osoba wykaże, że nie wywiązała się z obowiązku nałożonego przez organ z powodu usprawiedliwionych okoliczności. Będą to zatem okoliczności, które w sposób niezależny od niej i w normalnych warunkach trudnych do przezwyciężenia uniemożliwiały jej zadośćuczynienie obowiązkom nałożonym przez organ, nawet przy dołożeniu należytej staranności. Jako przykład takowych okoliczności można przywołać sytuacje losowe (np. choroba, przechowywanie dokumentacji u innego podmiotu), które będą spełniały wyżej opisane warunki, i mogą też stanowić podstawę do złożenia wniosku o wyznaczenie przez organ dodatkowego terminu na złożenie dokumentów.
Po wtóre, istotne jest, iż dla zastosowania środka dyscyplinującego obok istnienia obowiązku posiadania dokumentów nieodzowne jest też ich faktyczne posiadanie. Omawiana kara porządkowa nie jest, bowiem sankcją za nieprowadzenie dokumentacji, lecz za jej nieujawnienie – w sytuacji, gdy osoba wzywana rzeczywiście i faktycznie nią dysponuje. Przykładowo, sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku kontroli przeprowadzanej
w podatku dochodowym u wspólnika spółki komandytowej (komandytariusza), gdy organ żąda od niego dokumentacji finansowej spółki. Komandytariusz, bowiem ma ograniczone prawo dostępu do dokumentów spółki, co wynika z przepisów prawa handlowego i rozwiązań tam zastosowanych przy konstrukcji tego typu spółek. Stąd, nie jest faktycznie w ich posiadaniu, a więc nie może zrealizować wezwania organu wobec całej takowej dokumentacji.
Kara porządkowa nie zawsze jest zasadna, czy prawidłowo nałożona. Podsumowanie
Przytoczone przypadki potwierdzają, iż nie zawsze organ będzie uprawniony do nałożenia kary porządkowej, a samo jej wymierzenie nie oznacza, iż została ona nałożona w zasadny sposób.
W związku z powyższym, rozpatrując każdy przypadek indywidualnie, trzeba mieć przede wszystkim na uwadze, czy żądania organu są zgodne z przepisami w zakresie obowiązków, jakie nakładają one na podatnika lub inne podmioty.
Nadto, istotne jest również, czy podmiot wzywany przez organ jest we faktycznym posiadaniu dokumentów lub ma dostęp do informacji. Jest to kluczowe, w kontekście nie tylko realnych możliwości dostarczenia dokumentacji, ale i oceny tych możliwości przez pryzmat obowiązujących przepisów, co w przypadku tak złożonych struktur gospodarczych i relacji różnych podmiotów w nich, nie jest oczywiste. Powyższe, wymaga bowiem często nie tylko weryfikacji odpowiednich przepisów prawa, ale i często zapisów umów wewnętrznych, które wprowadzając odpowiednie zwolnienia i procedury w takich przypadkach.
Monika Wolska-Bryńska, radca prawny, menedżer w Zespole Postępowań w Mariański Group Kancelaria Prawno-Podatkowa Sp.k.
Artykuł pochodzi z bloga kontrolapodatkowa.pl