Co szczególnie kontroluje fiskus (2009-2010)

W dokumencie Podstawowe Zakresy Obszarów Kontroli Podatkowej na 2009 r. fiskus zwraca uwagę, że zasadniczym celem działania administracji podatkowej jest pobór należności podatkowych i kontrola spełniania przez podatników obowiązku ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, wynikającego z art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Podstawowe obszary kontroli, to katalog najczęściej popełnianych błędów, wykroczeń i przestępstw skarbowych podatników, które są skutkują istotnym uszczupleniem dochodów podatkowych budżetu państwa.

W 2009 roku nasilenie działań kontrolnych urzędów skarbowych występuje w następujących obszarach:
1. Transakcje wewnątrzwspólnotowe,
2. Straty z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej,
3. Usługi budowlane,
4. Podatnicy niedopełniający obowiązku rejestracji w podatku VAT,
5. Usługi niematerialne,
6. Podatnicy „uśpieni”,
7. Obrót paliwami,
8. Zaniżanie wysokości obrotu w podatku VAT,
9. Handel używanymi pojazdami samochodowymi,
10. Brak wpłat należnego podatku dochodowego bądź zaliczek na podatek dochodowy,
11. Handel internetowy.

Szczegółowe omówienie tych obszarów kontroli w dokumencie źródłowym.

Poniżej krótkie wskazanie najważniejszych kwestii.

Transakcje wewnątrzwspólnotowe

Najczęściej występującymi nieprawidłościami w opisywanym obszarze są:
− brak faktycznego przemieszczenia towaru dokonanego na zasadach określonych w art. 13 ust. 1-3 ustawy o podatku od towarów i usług;
− wystawianie faktur VAT dokumentujących fikcyjne operacje zarówno zakupów jak i sprzedaży;
− niewykazywanie czynności będących wewnątrzwspólnotowym nabyciem towarów;
− błędy w deklarowanych kwotach transakcji, różnych wartościach dostawy i nabycia na poziomie VIES;
− błędne podanie na fakturze numeru identyfikacyjnego kontrahenta zagranicznego;
− błędne wykazanie w deklaracji VAT-7 i informacji podsumowującej transakcji wewnątrzwspólnotowej opodatkowanej stawką 0% z uwagi na nieaktywny numer identyfikacyjny kontrahenta zagranicznego;
− zawyżenie wartości podstawy opodatkowania wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów poprzez wykazanie jako WDT usług transportu świadczonych odrębnie przez sprzedawcę na rzecz kontrahenta unijnego, który podał swój numer NIP unijny (art. 28 ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług);
− przyjmowanie błędnego kursu walut przy wyliczaniu wartości obrotu;
− nieprawidłowości związane z importem usług (w szczególności usług niematerialnych: reklamowych, licencyjnych, doradczych, marketingowych itp.), zarówno w zakresie opodatkowania podatkiem od towarów i usług, jak i w kontekście
nielegalnego transferu dochodów;
− nieprawidłowości związane z usługami transportowymi.

Wszystkie urzędy skarbowe posiadają dostęp do baz danych o wymianie towarowej na terenie państw członkowskich UE. Dane gromadzone w tym systemie umożliwiają zidentyfikowanie poszczególnych podatników wraz z uzyskaniem informacji o wartości transakcji pomiędzy poszczególnymi podmiotami na terenie Unii Europejskiej.

Błędy te są weryfikowane poprzez prowadzone czynności wyjaśniające pomiędzy administracjami podatkowymi państw członkowskich, w wyniku których podejmowane są czynności sprawdzające i kontrolne w podmiotach popełniających wyżej wymienione błędy podatkowe.

Straty z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej

Przepisy ustaw o podatkach dochodowych (PIT i CIT) umożliwiają rozliczanie straty poniesionej w roku podatkowym w najbliższych, kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych.

Działania kontrolne i działania w ramach czynności sprawdzających skierowane są przede wszystkim na błędy polegające na zawyżaniu kosztów uzyskania przychodów.

Zgodnie z powyższymi regulacjami nie stanowią kosztów uzyskania przychodów:
- straty w środkach trwałych oraz wartościach niematerialnych i prawnych w części pokrytej sumą odpisów amortyzacyjnych,
- straty powstałe w wyniku likwidacji nie w pełni umorzonych środków trwałych, jeżeli środki te utraciły przydatność gospodarczą na skutek zmiany rodzaju działalności,
- straty powstałe w wyniku nadmiernych ubytków lub zawinionych niedoborów wyrobów akcyzowych oraz podatku akcyzowego od tych ubytków lub niedoborów;
- utraty dokonanych przedpłat (zaliczek, zadatków) w związku z niewykonaniem umowy.

Polecamy: serwis Koszty

Często popełnianymi błędami i zaniedbaniami w tym obszarze ryzyka są także:
1. zawyżanie kosztów uzyskania przychodów w szczególności nieprawidłowe ustalanie odpisów amortyzacyjnych, zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów nakładów mających związek z działalnością inwestycyjną,
2. nieprawidłowe odliczanie strat z lat ubiegłych, tj.:
- nieprawidłowe odliczanie strat z innych źródeł przychodów niż powstały,
- rozliczana jest cała strata,
- rozliczane jest więcej niż 50% straty,
- rozliczana jest strata w przysługującej wartości, pomimo że dochód jest mniejszy,
- strata z działalności gospodarczej jest odliczana od dochodu małżonka.

Działania kontrolne oraz działania podejmowane w ramach czynności sprawdzających ukierunkowane są na dwa rodzaje błędów popełnianych przez podatników, tj. błędów zamierzonych i niezamierzonych.

Błędy zamierzone polegają przede wszystkim na zawyżaniu kosztów uzyskania przychodu poprzez tworzenie sztucznych kosztów (np. wprowadzanie do obiegu fałszywych faktur) lub nie ewidencjonowaniu w całości przychodów ze sprzedaży).

Usługi budowlane

Do najczęściej występujących nieprawidłowości w tym obszarze należy zaliczyć:
- niewykazywanie obrotów poprzez niewystawianie faktur;
- wystawianie faktur za usługi niewykonane;
- wykazywanie dużych przychodów przy braku zatrudnienia pracowników lub nieposiadania zaplecza wystarczającego do wykonania takich robót;
- sygnalizowane jest, że niektórzy podatnicy wykazujący odliczenia z tytułu remontu i modernizacji lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego, dokonywali odliczeń na podstawie faktur VAT, które miały stanowić jedynie potwierdzenie fikcyjnej sprzedaży dla celów uzyskania odliczenia i nie były uwzględniane w księgach podatkowych sprzedającego;
- zgłaszanie przerw przez podatników opodatkowanych w formie karty podatkowej, a pomimo to wykonywanie usług.

Podatnicy niedopełniający obowiązku rejestracji w podatku VAT

Podatnicy, u których faktyczna wartość sprzedaży, w proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej, przekroczy w trakcie roku podatkowego kwotę 50 000 zł tracą prawo do zwolnienia od VAT w momencie przekroczenia tej kwoty.

Najczęściej popełnianymi błędami i nieprawidłowościami w tym obszarze są:
- nieterminowe składanie zgłoszenia VAT-R,
- niedeklarowanie i niepłacenie VAT należnego przez podatników, którzy utracili prawo do zwolnienia podmiotowego,
- nieprowadzenie uproszczonej ewidencji sprzedaży przez podatników zwolnionych,
- nieprowadzenie ewidencji, na podstawie której określa się wartość nabywanych towarów z innych państw członkowskich (art. 109 ust.11 ustawy o podatku od towarów i usług),
- odliczenie podatku naliczonego pomimo niezłożenia zgłoszenia VAT-R,
- zaniżanie obrotów opodatkowanych podatkiem VAT w związku z brakiem rejestracji podatników uzyskujących przychody wyłącznie z umów zlecenia i o dzieło,
- powstawanie uszczupleń w podatku dochodowym (PIT lub CIT), ponieważ zaniżanie obrotów lub zawyżanie kosztów dla celów podatku VAT ma bezpośredni wpływ na przychody i koszty wykazywane dla celów podatku dochodowego.

Usługi niematerialne

Zagrożenie występujące w tym obszarze oceniane jest przez fiskusa jako wysokie, a źródłem nadużyć mogą być przypadki nabywania świadczeń:

- doradczych,
- księgowych,
- badania rynku,
- usług prawnych,
- usług reklamowych,
- zarządzania i kontroli,
- przetwarzania danych,
- usług rekrutacji pracowników i pozyskiwania personelu,
- gwarancji i poręczeń
oraz świadczeń o podobnym charakterze i ich odliczania dla celów podatkowych.

Udowodnienie, że wydatki poniesione w związku z nabyciem usług niematerialnych stanowią koszt uzyskania przychodu, spoczywa na podatniku. Ustawodawca wyraźnie wiąże te koszty z celem osiągnięcia przychodu, cel ten musi być widoczny, a ponoszone wydatki powinny go bezpośrednio realizować lub co najmniej zakładać go jako realny. Niezbędne jest zatem
wykazanie przez podatnika związku przyczynowego pomiędzy tą usługą a źródłami przychodu.

Zaliczenie omawianych wydatków do kosztów uzyskania przychodów można uzasadnić, np. poprzez wskazanie rodzaju podjętych działań, ich adresata itd. Okoliczność, że została zawarta umowa i wypłacono wynagrodzenie oraz ogólne stwierdzenie, że rozszerzono współpracę handlową, nie jest dowodem na osiągnięcie przychodu nawet w przyszłości. Musi istnieć, zdaniem Ministra Finansów konkretne potwierdzenie związku z prowadzoną działalnością.

Podatnicy „uśpieni”

Podmiot "uśpiony" to taki podmiot gospodarczy, który w ciągu roku nie dokonuje lub dokonuje niewielu transakcji, jego dochód jest równy zero lub jest minimalny, nie wykazuje strat, nie korzysta z ulg i odliczeń, działalność gospodarcza jest jego jedynym źródłem utrzymania.

Podmiot ten czeka na właściwy moment, aby przeprowadzić jedną lub kilka dużych transakcji w bardzo krótkim czasie i zakończyć swoją działalność nie uiszczając do budżetu należnego podatku. Do momentu zrealizowania dużych transakcji prawidłowo wywiązuje się z obowiązków uiszczania podatków , natomiast kontakt z nim jest utrudniony lub niemożliwy.

By uśpić czujność urzędu po dokonaniu transakcji deklaruje kwoty do przeniesienia bądź niewielkie kwoty do zapłaty.

Administracja podatkowa zwraca uwagę na tych podatników, których charakter działalności nie wskazuje na zasadność zwrotu oraz podatników, którzy np. kumulują przez długi okres nadwyżkę VAT naliczonego nad należnym, aby wystąpić o duży zwrot podatku w jednym okresie rozliczeniowym.

Obrót paliwami

Zagrożenie występujące w tym obszarze oceniane jest jako wysokie, ponieważ stanowi źródło nadużyć gospodarczych, osiągania niezasadnych zysków wskutek unikania opodatkowania podatkiem akcyzowym, podatkiem od towarów i usług, nie uiszczania opłaty paliwowej oraz rozprzestrzeniania się „podziemia” gospodarczego.

Uczestnicy procederu wykorzystują w szczególności zróżnicowanie stawek w podatku akcyzowym na wyroby o podobnych, bądź identycznych właściwościach (olej opałowy i olej napędowy, LPG, paliwa żeglugowe) oraz istniejący system zwolnień
od akcyzy.

Administracja podatkowa zwraca szczególną uwagę na:
- nowopowstałe stacje paliw,
- małe stacje paliw,
- stacje paliw, na których ujawniono wcześniej (Inspekcja Handlowa, Służba Celna) obrót paliwami niespełniającymi wymagań jakościowych,
- stacje autogazu,
- podmioty dokonujące sprzedaży gazu, oleju opałowego, węgla;
- podmioty wykazujące większą ilość paliwa sprzedanego od zakupionego,
- podmioty prowadzące sprzedaż na stacjach paliw oleju opałowego w 10-20 litrowych pojemnikach.

Zaniżanie wysokości obrotu w VAT

Występuje stosunkowo liczna grupa podatników dokonujących czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług osiągających wysokie obroty, a jednocześnie duże zakupy. Albo wykazujących niskie kwoty uzyskiwanych obrotów w proporcji do dokonywanych zakupów, którzy deklarują małe kwoty podatku do wpłaty lub do przeniesienia.

W przypadku przedmiotowej grupy mogą występować nieprawidłowości w wywiązywaniu się z ciążących na nich obowiązków podatkowych. Wynikać to może z nieuzasadnionego zawyżania kosztów lub bezprawnego zaniżania wartości sprzedaży.

Handel używanymi samochodami

Zniesienie granic celnych pomiędzy Polską a krajami Unii Europejskiej spowodowało nasilenie się zjawiska polegającego na sprowadzaniu używanych samochodów z terenów państw członkowskich przez obywateli polskich.

Do najczęściej występujących w przedmiotowym obszarze nieprawidłowości należy zaliczyć:
− niezgłaszanie faktu prowadzenia działalności,
− dokonywanie dostaw z zagranicy samochodów osobowych bezpośrednio dla klientów lub na osoby podstawione,
− zaniżanie kwot zakupu samochodu,
− niewykazywanie wszystkich transakcji zakupu samochodów w kwartalnych informacjach podsumowujących VAT-UE,
− sprzedaż usług motoryzacyjnych wraz z częściami zamiennymi celem obejścia obowiązku ewidencjonowania za pomocą kas rejestrujących.

Zaobserwowano, że sprowadzane są pojazdy wyprodukowane głównie w latach dziewięćdziesiątych, nabywane za kwoty od 50 do 200 euro w sytuacji, gdy ich wartość rynkowa w Polsce jest parokrotnie większa.

Osoby prowadzące zarejestrowaną działalność gospodarczą dokonują zakupu samochodów na imiona i nazwiska osób, którym dostarczają wybrane przez nich egzemplarze pojazdów. Za taką usługę pobierają stosowne wynagrodzenie, którego nie wykazują dla celów podatkowych.

Brak wpłat należnego podatku dochodowego bądź zaliczek na podatek dochodowy

Od 2007 roku w trakcie roku podatkowego do urzędów skarbowych nie wpływają okresowe dokumenty (deklaracje) wskazujące na aktualny stan prowadzonej przez podatnika działalności, na podstawie których możliwe byłoby wystawienie tytułów wykonawczych. Nadal jednak trzeba co miesiąc albo kwartał wpłacać zaliczki na podatek dochodowy. Trudniej więc sprawdzić, czy podatnik wywiązuje się rzetelnie z obowiązku płacenia zaliczek.

Handel internetowy

Podatnicy (w szczególności dotychczas nieprowadzący działalności gospodarczej) prowadząc sprzedaż poprzez Internet nie pamiętają, że z aktywnością w sieci wiążą się także określone obowiązki podatkowe.

Wynikają one z przepisów podatku od czynności cywilnoprawnych, podatku dochodowego, VAT, a czasami również akcyzy.

Ryzyko wystąpienia nieprawidłowości związanych z wykazywaniem nie zawsze rzeczywistej skali obrotów oraz nie ujawnianiem źródeł przychodów związanych z handlem elektronicznym stanowi dla administracji podatkowej duże wyzwanie.

Jeżeli np. podmiot prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o VAT, wówczas opłaca podatek od towarów i usług, a jest zwolniony z podatku od czynności cywilnoprawnych.

W sytuacji, gdy nie prowadzi takiej działalności - jest opodatkowany podatkiem od czynności
cywilnoprawnych, a jego sprzedaż nie podlega opodatkowaniu VAT.

Oprac. Paweł Huczko