Sytuacja braku ksiąg wcale nie jest rzadka, może mieć miejsce na przykład wtedy, gdy podatnik, niejednokrotnie w dobrej wierze, nieprawidłowo określi źródło przychodu i nie zdaje sobie sprawy, że pomimo braku rejestracji w CEIDG i spełnienia innych formalności, prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Oszacowaniu podlega też podstawa opodatkowania w przypadku, gdy podatnik naruszy warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania, na przykład świadcząc usługi byłemu pracodawcy lub usługi z katalogu działalności wykluczających możliwość stosowania ryczałtu, wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.
Zastosowanie szacowania podstawy opodatkowania ma charakter szczególny. Organ podatkowy nie jest uprawniony do zastosowania tej metody, jeżeli na określenie podstawy opodatkowania pozwalają dowody uzyskane w toku postępowania podatkowego.
Co strona postępowania podatkowego wiedzieć powinna
Oszacowanie podstawy opodatkowania powinno zmierzać do określenia jej w wysokości zbliżonej do rzeczywistej podstawy opodatkowania. Organ podatkowy ma obowiązek uzasadnić w decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego wybór przyjętej metody.
Katalog dopuszczalnych metod określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania nie jest zamknięty, jednak z dyspozycji art. 23 § 3 Ordynacji podatkowej wynika, że należy stosować w szczególności następujące metody:
- porównawczą wewnętrzną - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu;
- porównawczą zewnętrzną - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach;
- remanentową - polegającą na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu;
- produkcyjną - polegającą na ustaleniu zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa;
- kosztową - polegającą na ustaleniu wysokości obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie;
- udziału dochodu w obrocie - polegającą na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (wykonanych usług) w całym obrocie.
Jeżeli podatnik jest zobowiązany do wpłaty zaliczek na podatek, organ podatkowy określa wysokość tych zaliczek, za okres, za który podstawa opodatkowania została oszacowana, proporcjonalnie do wysokości zobowiązania podatkowego za cały rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy. Jeżeli wysokość wynikających z oszacowania zaliczek jest inna niż zapłacone w całości lub w części, organ wydaje decyzję, w której określa wysokość odsetek za zwłokę na dzień złożenia zeznania podatkowego za rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy, a w przypadku niezłożenia zeznania w terminie - odsetki na ostatni dzień terminu złożenia zeznania, przyjmując prawidłową wysokość zaliczek na podatek.
Polecamy: Klauzula przeciw unikaniu opodatkowania – praktyczny poradnik
W drodze decyzji podatkowej, organ może określić nie tylko wysokość zobowiązania podatkowego, ale i straty, jeżeli jej poniesienie, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, uprawnia podatnika do skorzystania z ulgi podatkowej.
Autor: Izabela Żurkowska-Mróz, doradca podatkowy