Organy podatkowe krajów europejskich niejednokrotnie przyjmowały, że podmiot niebędący czynnym podatnikiem VAT nie ma prawa do wystawienia faktury, a nawet jeśli ją wystawi to nie daje ona prawa do odliczenia VAT naliczonego przez kontrahenta podatnika. Taka wykładnia była niewątpliwie niekorzystna, a przede wszystkim rażąco niesprawiedliwa z punktu widzenia uczciwych podatników. Zrównywała bowiem przedmiotowe faktury z fakturami „pustymi”, które nie dokumentują faktycznego zdarzenia gospodarczego, a wystawiane są z reguły w celu wyłudzenia podatku.
Analogiczne stanowisko zajmowały polskie organy podatkowe w przeszłości (przykładowo interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej z dnia 17 września 2008 r. o sygn. IBPP2/443-571/08/BM). Odmawiając uznania prawa do odliczenia podatku z tytułu zakupu towarów lub usług od niezarejestrowanego podatnika VAT powoływały się na art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a ustawy o podatku od towarów i usług. Zgodnie z tym przepisem nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku, gdy sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący. Powoływanie się fiskusa na powyższy przepis wydaje się błędne, gdyż z jego treści wynika brak prawa do odliczenia podatku w sytuacji wystawienia faktury przez podmiot nieistniejący, a nie jedynie wykreślony z ewidencji. Najnowsze interpretacje organów podatkowych są już jednak korzystne dla podatników (przykładowo interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z dnia 7 lutego 2017 r. o sygn. 1061-IPTPP2.4512.551.2016.2.SM).
Temat ten nie został również zbagatelizowany przez organy Unii Europejskiej, które swoją kolejną korzystną interpretacją dają nadzieję podatnikom na zmianę oceny niektórych krajowych organów interpretacyjnych i sądów. Dnia 1 czerwca 2017 r. opinię w tej sprawie wydał Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – Paolo Mengozzi. Odniósł się do pytania prejudycjalnego wniesionego przez rumuński sąd w Klużu (C -101/16) dotyczącego prawa do odliczenia VAT przez nabywców towarów zakupionych od wyrejestrowanego podatnika. Zdaniem Rzecznika odebranie prawa do odliczenia podatku tylko dlatego, że kontrahent, który wystawił fakturę nie figuruje w fiskalnym rejestrze jest niezgodne z dyrektywą. W jego opinii nie ma znaczenia to, że informacja o wyrejestrowaniu jest publiczna i łatwo dostępna. To czy podatnik ma prawo do odliczenia zależy od spełnienia przesłanek materialnych wynikających z dyrektywy VAT, takich jak bycie podatnikiem czy wykorzystywanie towarów lub usług będących podstawą prawa do odliczenia na dalszym etapie obrotu na potrzeby własnych opodatkowanych transakcji. Niespełnienie wymogów formalnych, w tym także brak statusu podatnika VAT czynnego, nie może prowadzić do braku prawa do odliczenia, które jego zdaniem powinno być wyjątkiem, a nie zasadą.
Paolo Mengozzi wskazał, że utrata prawa do odliczenia VAT może mieć miejsce w dwóch różnych przypadkach. Po pierwsze, gdy naruszenie wymogów formalnych skutkowało uniemożliwieniem dostarczenia pewnych dowodów na spełnienie wymagań materialnych dla przyznania prawa do odliczenia VAT. Po drugie, zasadniczo, można odmówić prawa do odliczenia VAT w razie ustalenia na podstawie obiektywnych okoliczności, że podmiot powołuje się na nie bezprawnie lub w celu nadużycia swoich uprawnień oraz, że podatnik wiedział lub mógł wiedzieć, iż w ramach danej czynności dopuszczono się przestępstwa. Nie jest natomiast taką przesłanką brak „aktywacji” kontrahenta jako podatnika VAT czynnego.
Polecamy książkę: VAT 2017. Komentarz
Choć opinie Rzecznika Generalnego TSUE nie są wiążące dla samego trybunału, to praktyka wskazuje jednak, że Sąd często zajmuje stanowisko z nimi zbieżne. Daje to zatem duże nadzieje na utrzymanie korzystnej linii interpretacyjnej przez organy i sądy administracyjne w przedmiocie możliwości odliczenia VAT z faktury wystawionej przez podmiot niezarejestrowany, ale faktycznie prowadzący działalność gospodarczą. Są to istotne ekonomicznie kwestie dla podatników prowadzących w Polsce działalność gospodarczą.
Autor: Adam Szmyt, Konsultant w Dziale Doradztwa podatkowego Accreo Sp. z o.o.