W świetle art. 349 Kodeksu cywilnego, przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.
Polecamy książkę: VAT 2017. Komentarz
Przepis powyższy określa sposób przeniesienia posiadania, zwany constitutum possessorium. W ramach stosunku ukształtowanego wedle powyższej normy, strony mogą postanowić, że sprzedawca (będący właścicielem rzeczy - posiadaczem samoistnym) zachowa po dokonaniu sprzedaży władztwo faktyczne nad rzeczą, ale w charakterze posiadacza zależnego albo dzierżyciela.
Spółka ABC jest właścicielem budynku z lokalami użytkowymi, który zamierza sprzedać (Spółka planuje przenieść się do nowego budynku dostosowanego do Jej potrzeb). Z uwagi na znaczne potrzeby finansowe, Spółka zamierza dokonać sprzedaży budynku w najszybszym możliwym terminie, przy czym chciałaby z budynku korzystać jeszcze rok po dokonaniu sprzedaży (tyle czasu zajmie dostosowanie nowych lokali do Jej potrzeb i przeprowadzenie działalności do nowego budynku). Nowy kupujący, tj. Spółka Alfa zgodziła się po zakupie nieruchomości wydzierżawić ją na rzecz Spółki ABC (Spółka Alfa zamierza wykorzystywać zakupiony budynek wyłącznie w celach wynajmu lub dzierżawy). Strony mają wątpliwość kiedy powstanie obowiązek podatkowy z tytułu sprzedaży ww. budynku, czy będzie to moment przeniesienia prawa własności budynku (zawarcia umowy), czy też chwila, w której Spółka ABC opuści przedmiotowy budynek (po upływie okresu dzierżawy - kiedy dojdzie do faktycznego wydania rzeczy).
Polecamy: Biuletyn VAT
W świetle art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług (zwana dalej ustawą o VAT), opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega m.in. odpłatna dostawa towarów na terytorium kraju. Aby ustalić moment, w którym doszło do dostawy towarów, należy odwołać się do jej definicji zawartej w ustawie o VAT. W myśl art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, przez dostawę towarów rozumie się zasadniczo przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.
Z definicji powyższej wynika, że pojęcie dostawy towarów nie jest tożsame z przeniesieniem prawa własności (w rozumieniu Kodeksu cywilnego). Nie oznacza również samego fizycznego wydania rzeczy, bowiem odnosi się wyraźnie do przeniesienia prawa. Dostawa towarów stanowi czynność, w ramach której dochodzi do przeniesienia ekonomicznego władztwa nad rzeczą, prawa do rozporządzania nią jak właściciel. Przy constitutum possessorium dochodzi do przeniesienia prawa własności, nie następuje natomiast zasadniczo fizyczne wydanie rzeczy bowiem dotychczasowy właściciel korzysta z niej pod innym tytułem (np. na podstawie umowy dzierżawy lub najmu).
Należy wskazać, że moment, w którym nastąpi fizyczne wydanie rzeczy (np. wejście do budynku przez kupującego) nie ma na gruncie ustawy o VAT znaczenia. W wyniku zawartej umowy dochodzi do przeniesienia prawa własności, od tego momentu kupującemu przysługują wszystkie prawa właścicielskie. Dotychczasowy właściciel (po zawarciu umowy - dzierżawca lub najemca) faktycznie włada rzeczą, niemniej jednak jest podporządkowany nowemu właścicielowi na podstawie stosunku prawnego uprawniającego go do władania rzeczą. W wyniku constitutum possessorium dochodzi więc do przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel, a więc do dostawy towarów.
Zatem w przedstawionym przykładzie strony powinny rozpoznać obowiązek podatkowy z momentem przeniesienia prawa własności budynku, bowiem wtedy dojdzie do dostawy towaru (nieruchomości).
Spółka zajmująca się produkcją kartonów zawarła z kontrahentem umowę sprzedaży jednej z maszyn produkcyjnych. Sprzedaż ma nastąpić w ramach constitutum possessorium. Po przeniesieniu prawa własności Spółka będzie na podstawie umowy najmu korzystała z maszyny przez pół roku (uiszczając czynsz za każdy miesiąc z dołu, w terminie 7 dni od dnia wystawienia faktury). Strony mają wątpliwość jak rozliczyć najem zawarty w ramach constitutum possessorium (kiedy rozpoznać obowiązek podatkowy).
Fakt, że umowa najmu, czy dzierżawy została zawarta w ramach constitutum possessorium nie ma wpływu na sposób rozliczeń usługi na gruncie ustawy o VAT. Obowiązek podatkowy z tytułu najmu należy rozpoznać odwołując się do reguł przewidzianych w Dziale IV ustawy o VAT. W świetle art. 19a ust. 5 pkt 4 lit. b tiret trzecie ustawy o VAT, w przypadku umowy najmu obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury. Zatem w przedstawionym przykładzie sprzedawca powinien rozpoznać obowiązek podatkowy (z tytułu najmu) w dniu wystawienia każdej faktury odnoszącej się do usługi najmu.
Piotr Kępisty, konsultant podatkowy w ECDDP Sp. z o.o.