Pewna spółka sprzedawała w swych restauracjach alkohole (piwo, wódka) w zestawach promocyjnych z tzw. zakąskami (np. precle piwne, ogórki kiszone). Na paragonach wykazywano oddzielnie oba składniki zestawu z różnymi stawkami VAT (22% dla alkoholi a 7% dla żywności).
Organy podatkowe zakwestionowały takie rozliczenia, bo podatnik ustalał w tych zestawach znacznie wyższe od rynkowych ceny precli i ogórków, a znacznie niższe niż rynkowe ceny alkoholi.
Jak ustaliły organy podatkowe przy sprzedaży np. zestawu „wódka i ogórek”, składającego się z 40 ml wódki wyborowej i ogórka, relacja między cenami sprzedaży składników zestawu wynosiła: 40% wódka, 60% ogórek, a sama relacja cen zakupu wynosiła: 91,72% wódka i 8,28% ogórek.
Przy takich proporcjach cen składników tych zestawów restauracja uzyskiwała marżę na sprzedaży ogórka na poziomie 2-3 tys.%. Natomiast cena piwa i wódki była w tych zestawach ponad dwukrotnie niższa od cen rynkowych.
Dlatego też organy podatkowe, po kontroli, dokonały odpowiedniej korekty VAT w spółce, przez co spółka została zobowiązana do zapłaty dodatkowego zobowiązania podatkowego.
Spółka odwołała się do WSA we Wrocławiu, który uchylił decyzję fiskusa (wyrok z 15 kwietnia 2009 r. – sygn. I SA/Wr 1/09).
Polecamy: VAT 2011
Polecamy: Podatki 2011
Wadliwości proceduralne
Sąd zauważył, że decyzji organów podatkowych obu instancji różnią się zasadniczo. Przede wszystkim pod względem odmiennej oceny charakteru świadczonej przez skarżącą usługi, prawidłowości w odniesieniu do zastosowanych cen produktów serwowanych w zestawach - czego organ I instancji nie kwestionował, innego zakresu uznania nierzetelności ksiąg podatkowych, w wyniku czego organ II instancji poddając szacowaniu podstawę opodatkowania, zakwestionował przyjęte i wykazane w księgach podatkowych ceny sprzedaży poszczególnych składników usługi gastronomicznej.
Zdaniem WSA organ II instancji (Dyrektor Izby Skarbowej) dokonując diametralnie różnej od organu I instancji (UKS) oceny świadczonej przez stronę skarżącą usługi, prowadząc postępowanie dowodowe w szerokim zakresie i ustalając w drodze oszacowania podstawę opodatkowania - przekroczył dopuszczalne granice rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy w drugiej instancji, naruszając w ten sposób zasadę dwuinstancyjności.
A przecież organ odwoławczy ma uprawnienia do przeprowadzenia jedynie postępowania dowodowego w celu uzupełnienia dowodów i materiałów w sprawie.
Taka sytuacja pozbawiła spółkę prawa do obrony swojego stanowiska w toku postępowania instancyjnego.
Podatnik ma prawo działać w swoim interesie o ile nie narusza wyraźnie prawa
Natomiast odnośnie swobody ustalania cen WSA stwierdził m.in., że co do zasady przepisy prawa podatkowego nie zawierają norm zakazujących lub nakazujących określone zachowania, lecz jedynie normy ustalające konsekwencje podatkowe zachowań podatnika na gruncie tego prawa.
Dopiero ustalenie, że istnieje przepis prawa zakazujący osiągnięcia określonego skutku i czynność prawna prowadząca do jego osiągnięcia pozwala na uznanie, że jedynym motywem działania strony skarżącej było uzyskanie korzyści podatkowej, a więc, że doszło do obejścia prawa, a tego organ II instancji w rozpoznawanej sprawie nie wykazał.
Sąd nakazał organom podatkowym, aby oceniając ponownie stosowaną przez stronę skarżącą praktykę w zakresie ustalania cen usługi gastronomicznej - dokonały tej oceny pod kątem charakteru lokalu, a także swobody działalności gospodarczej i swobody samodzielnego kształtowania swoich interesów przez podatnika.
Tylko wyraźne wskazanie i udowodnienie podatnikowi, że działa w celu uszczuplenia należności Państwa kosztem przysporzenia sobie zysku, dokonując obejścia obowiązujących przepisów, uzasadnia zakwestionowanie postępowania podatnika.
Sąd zwrócił uwagę organów podatkowych na szeroko stosowane w działalności gospodarczej, szczególnie handlowej, różnego rodzaju sposoby promowania towarów i usług i związane z tym podobne praktyki ustalania cen nie tylko w gastronomii, ale także np. w odniesieniu do telefonów komórkowych, samochodów itp.
Księgi nie były nierzetelne i wadliwe
Ponadto WSA stwierdził, że księgi spółki nie były nierzetelne i wadliwe, a zatem fiskus nie mógł oszacować podstawy opodatkowania VAT.
Zdaniem Sądu Nierzetelność jest kategorią obiektywną. Za nierzetelną musi zostać uznana księga, w której niedokonano zapisu w celu ukrycia osiągniętego przychodu czy też dokonanej czynności, jak też księga, w której przez pomyłkę dokonano błędnego zapisu. (…)
Dla oceny, czy księga podatkowa jest rzetelna, decydujące znaczenie ma to, czy w oparciu o zapisy w niej dokonane można ustalić prawidłową podstawę opodatkowania, a więc czy zawiera zapisy dotyczące wszystkich zdarzeń podatkowych mających wpływ na ustalenie tej podstawy.
(…) Dopiero wtedy, gdy zapisy w księdze opierają się na dowodach nie odzwierciedlających rzeczywistych zdarzeń lub księga nie rejestruje wszystkich zdarzeń, należy ją traktować jako nierzetelną, a w konsekwencji nie może stanowić dowodu w postępowaniu podatkowym.
Dokonując oceny niewadliwości ksiąg podatkowych z punktu widzenia art. 193 § 2 Ordynacji, należy jej dokonywać przy uwzględnieniu przepisów regulujących zasady prowadzenia danego rodzaju ksiąg, a więc określających wymagania co do formy ksiąg, dotyczące sposobu dokonywania w nich zapisów. Za niewadliwe będą mogły być uznane te księgi, które będą spełniały wszystkie wymagania formalne przewidziane dla danego rodzaju księgi.
W sytuacji, gdy księga podatkowa spełnia zawarte w art. 193 § 1 Ordynacji warunki, a więc nie można zarzucić, że jest nierzetelna i niewadliwa, organ podatkowy nie może kwestionować faktu wystąpienia ujętych w niej zdarzeń. W konsekwencji przy ustalaniu podstawy opodatkowania nie będzie mógł przyjąć innych danych niż wynika to z zapisów zawartych w księdze podatkowej.
Wyrok WSA został podtrzymany przez NSA w wyroku z 29 października 2010 r. (sygn. I FSK 1778/09), w którym oddalono skargę kasacyjną Dyrektora Izby Skarbowej we Wrocławiu.