Zgodnie z art. 41 ust. 1 pkt 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.) równowartość otrzymanych lub należnych od kontrahentów środków z tytułu świadczeń, których wykonanie nastąpi w następnych okresach sprawozdawczych, trzeba ujmować za pośrednictwem konta rozliczeń międzyokresowych przychodów. Dlatego, jak wskazują eksperci, spółka nie może ująć całej należności w przychodach danego roku, gdy przykładowo obejmuje ona zapłatę nie tylko za licencję na korzystanie z oprogramowania, ale też za dwuletnią usługę wsparcia technicznego. Błędy występują też w przypadku przekazywania kontrahentom rabatów. W księgach rachunkowych ujmuje się je inaczej niż dla celów podatkowych. Oznacza to, że korektę przychodów w takim przypadku w księgach rachunkowych ujmuje się w okresie, w którym powstał korygowany przychód, a nie wystawiono fakturę korygującą.
BŁĄD 1: Ujęcie odsetek od pożyczki
Spółka, która zgodnie z ustawą o rachunkowości nie stanowi jednostki mikro ani małej, 1 grudnia 2016 r. udzieliła pożyczki długoterminowej innej spółce. Wartość pożyczki to 5 mln zł, oprocentowanie jest stałe w wysokości 6 proc. rocznie (odsetki płatne raz na rok, 1 grudnia). Termin spłaty to 1 grudnia 2021 r. W związku z udzieleniem pożyczki spółka otrzymała prowizję w wysokości 2 proc. wartości kapitału. Prowizja została potrącona z kwoty kapitału, a więc rzeczywisty przepływ pieniężny wynosił 4,9 mln zł. Spółka ujęła prowizję jako przychód w całości w dacie potrącenia (tj. w 2016 r.). Na dzień bilansowy 31 grudnia 2016 r. ujęto także w przychodach odsetki naliczone za okres od 1 do 31 grudnia, które potraktowano jako przychód niepodatkowy, jako że nie zostały zapłacone.
OPINIA EKSPERTA
Damian Uszko biegły rewident, partner w HLB M2 sp. z o.o. Tax & Audit sp.k.
Długoterminowe aktywa finansowe z tytułu pożyczek jednostki (które nie korzystają z uproszczeń przewidzianych dla jednostek mikro oraz małych) powinny wyceniać według skorygowanej ceny nabycia, wyliczonej według efektywnej stopy procentowej. Wynika to z ustawy o rachunkowości oraz rozporządzenia ministra finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych. Aby właściwie wycenić te aktywa, należy oszacować wewnętrzną stopę zwrotu (IRR) dla wszystkich przepływów pieniężnych związanych z umową pożyczki. Pomocny może być arkusz kalkulacyjny, w którym należy rozpisać przepływy pieniężne i wyliczyć wewnętrzną stopę zwrotu za pomocą funkcji IRR. Następnie na koniec każdego okresu sprawozdawczego należy wycenić pożyczkę, korzystając z otrzymanej efektywnej stopy, korygując wartość aktywów o faktyczne wpływy pieniężne (np. otrzymane odsetki). Warto zwrócić uwagę, że w przypadku pożyczek, dla których występują regularne płatności odsetkowe wyliczone według stopy procentowej zmiennej lub stałej (bez prowizji oraz innych przepływów), wycena według stopy efektywnej jest zbieżna lub zbliżona do liniowego szacunku odsetek. Różnica pomiędzy tymi wycenami zwykle wtedy nie jest znacząca, dlatego wiele jednostek uznaje ją za nieistotną dla sprawozdania finansowego i księguje uproszczoną, liniową wycenę. Dopiero ujęcie innych, znacznych przepływów charakteryzujących się nieregularnością lub jednorazowością, takich jak prowizje lub odsetki płatne na koniec okresu pożyczki, skutkuje istotną różnicą w wycenie. W przykładzie spółki ujęto przychód z tytułu prowizji w 2016 r., natomiast księgowa wartość pożyczki na moment jej udzielenia wyniosła 5 mln zł. Tymczasem wycena według skorygowanej ceny nabycia skutkuje ujęciem w księgach pożyczki na moment jej udzielenia w wysokości 4,9 mln zł. Prowizja rozliczy się razem z odsetkami w okresie pięciu lat trwania pożyczki. W wyniku tego efektywna stopa procentowa wyniesie ok. 6,48 proc. (natomiast nominalne oprocentowanie to 6 proc.). Taka wycena będzie również skutkować powstaniem różnic przejściowych pomiędzy wartością bilansową i podatkową pożyczki, a w związku z tym obowiązkiem ujęcia aktywów lub rezerw z tytułu podatku odroczonego. Prowizja będzie bowiem przychodem podatkowym w 2016 r., a odsetki w momencie ich faktycznej zapłaty, co nie jest spójne z bilansowym ujęciem przychodów naliczonych zgodnie z efektywną stopą procentową. ⒸⓅ
BŁĄD 2: Przychody ze sprzedaży produktów i usług
W księgach rachunkowych spółki są następujące przychody ze sprzedaży:
1) niewyłącznej licencji na korzystanie z oprogramowania X wraz z dwuletnią usługą wsparcia technicznego za łączną kwotę 1,5 mln zł – w całości w listopadzie 2016 r. (miesiąc udzielenia licencji);
2) praw autorskich do kodu źródłowego oprogramowania Y w kwocie 6 mln zł, tworzonego na wcześniejsze zlecenie zamawiającego przez 9 miesięcy (cena określona w zawartej wcześniej umowie) – w całości w styczniu 2017 r. (miesiąc sprzedaży praw autorskich do ukończonego kodu), spółka wiarygodnie oceniała zaawansowanie prac na 31 grudnia 2016 r. na 95 proc.;
Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM
3) usługi typu SAS (software as a service) polegającej na udostępnieniu platformy do rozliczania transakcji walutowych w okresie grudzień 2016 r. – listopad 2017 r. za łączną kwotę 1,2 mln zł – w całości w grudniu 2016 r. (miesiąc wystawienia faktur sprzedaży – całość opłaty wnoszona jest w momencie zawarcia umowy).
OPINIA EKSPERTA
Maciej Czapiewski biegły rewident, partner zarządzający w HLB M2 Audyt sp. z o.o. Tax & Audit sp.k.
Postępowanie spółki w zakresie ujmowania wskazanych wyżej przychodów do właściwego okresu sprawozdawczego jest nieprawidłowe. Odnośnie do pierwszego zagadnienia poprawne jest ujęcie przychodów ze zbycia licencji niewyłącznej w momencie zawarcia umowy licencyjnej. Jednak w tym wypadku spółka zobowiązała się również, w ramach ustalonego wynagrodzenia, do świadczenia przez dwa lata usług wsparcia technicznego. W takiej sytuacji powinna ustalić, jaka część wynagrodzenia to wynagrodzenie z tytułu zawarcia umowy licencyjnej, a jaka część dotyczy usługi wsparcia technicznego (zwykle wynosi to ok. 15–20 proc. wartości początkowej licencji rocznie). Część przychodów dotycząca wsparcia technicznego powinna być ujęta jako przychody przyszłych okresów i rozliczana w przychody ze sprzedaży w okresie trwania zobowiązania do świadczenia usług (w tym wypadku przez 24 miesiące). Takie postępowanie jest zgodne z art. 41 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości. Przepis ten nakazuje, aby za pośrednictwem konta rozliczeń międzyokresowych przychodów rozliczać równowartość otrzymanych lub należnych od kontrahentów środków z tytułu świadczeń, których wykonanie nastąpi w następnych okresach sprawozdawczych. W drugim przypadku, dotyczącym sprzedaży praw autorskich, w istocie mamy do czynienia z usługą przygotowania kodu źródłowego na zlecenie, która powinna być rozliczona zgodnie z postanowieniami art. 34a ustawy o rachunkowości. Przepis ten stanowi, że przychody z wykonania niezakończonej usługi objętej umową, w okresie realizacji dłuższym niż 6 miesięcy, wykonanej na dzień bilansowy w istotnym stopniu, ustala się na dzień bilansowy proporcjonalnie do stopnia zaawansowania usługi, jeżeli stopień ten, jak również przewidywane całkowite koszty wykonania usługi za cały czas jej realizacji, można ustalić w sposób wiarygodny. Oznacza to, że w opisywanej sytuacji w księgach rachunkowych 2016 r. spółka powinna ująć 95 proc. wartości przychodów wynikających z umowy (czyli 5,7 mln zł). Oczywiście należy pamiętać, że w kosztach 2016 r. trzeba także ująć 95 proc. budżetowanych kosztów realizacji całego kontraktu. Z kolei przychody opisane w trzecim punkcie, tj. ze zbycia usług typu SAS, powinny być rozpoznawane w momencie, gdy usługa faktycznie jest wyświadczona, niezależnie od terminu zawarcia umowy, wystawienia faktury czy też otrzymania płatności. W tym przypadku wartość sprzedanych usług typu SAS powinna być ujęta jako przychody przyszłych okresów, a następnie rozliczona w okresie 12 miesięcy, stosownie do art. 41 ust. 1 ustawy o rachunkowości. W 2016 r. należy więc ująć przychód w wysokości 100 tys. zł. Na koniec należy zauważyć, że powyższe reguły obowiązują dla celów rachunkowych, inne są zasady rozpoznawania przychodu dla celów podatkowych. W przypadku wystąpienia takich różnic konieczne może być rozpoznanie aktywów lub rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego. ⒸⓅ
BŁĄD 3: Korekty przychodów po udzielonych bonusach, zwrotach i reklamacji
Spółka ABC produkuje materace zarówno na indywidualne zamówienie (unikatowe, wykonane z bardzo wysokiej jakości materiałów), jak i masowo dla niektórych supermarketów (materace tańsze). Stosuje politykę rabatową, zgodnie z którą klient uzyskuje skonto cenowe, jeśli kupuje drogie materace i dokona płatności gotówką lub przelewem 10 dni przed upływem terminu płatności za materac. Dla supermarketów stosowane są rabaty od obrotów rocznych. Sporządzając sprawozdanie finansowe za 2016 r., spółka nie uwzględniła udzielonych skont i bonusów dla swoich klientów. Dodatkowo, po dniu bilansowym zaewidencjonowano zwrot jednego znaczącego zamówienia, które zostało sprzedane w roku obrotowym, z uwagi na uznany błąd konstrukcyjny. Korektę sprzedaży ujęto zaś w 2017 r.
OPINIA EKSPERTA
Aleksandra Motławska biegły rewident, partner zarządzający w HLB M2 sp. z o.o. Tax & Audit sp.k.
Postępowanie spółki było nieprawidłowe, tj. niezgodne z ustawą o rachunkowości. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 2 tej ustawy dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione. Z kolei art. 42 ust. 2 wyjaśnia, co to jest wynik działalności operacyjnej. Zgodnie tym przepisem jest to „różnica między przychodami netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów i innych zwiększeń lub zmniejszeń, bez VAT oraz innych podatków bezpośrednio związanych z obrotem, oraz pozostałymi przychodami operacyjnymi a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów wycenionych w kosztach wytworzenia albo cenach nabycia, albo zakupu, powiększoną o całość poniesionych od początku roku obrotowego kosztów ogólnych zarządu, sprzedaży produktów, towarów i materiałów oraz pozostałych kosztów operacyjnych”.
Nie da się także ominąć przepisów w kontekście ujęcia zdarzeń po dacie bilansu, które znajdziemy w art. 54 ust. 1 ustawy o rachunkowości oraz krajowym standardzie rachunkowości nr 7. Wynika z nich, że jeżeli po sporządzeniu rocznego sprawozdania finansowego, a przed jego zatwierdzeniem, jednostka otrzymała informacje o zdarzeniach, które mają istotny wpływ na to sprawozdanie finansowe, powinna ona odpowiednio zmienić to sprawozdanie, dokonując jednocześnie odpowiednich zapisów w księgach rachunkowych roku obrotowego, którego sprawozdanie finansowe dotyczy. W przypadku, gdy zdarzenia, które nastąpiły po dniu bilansowym, nie powodują zmiany stanu istniejącego na dzień bilansowy, to odpowiednie wyjaśnienia zamieszcza się w informacji dodatkowej.
Biorąc pod uwagę powyższe przepisy, jeśli w nowym roku obrotowym wystawiono faktury korygujące związane z udzielonymi klientom rabatami lub skontami, należy je uwzględnić w okresie, w którym powstał korygowany przychód. Ta sama sytuacja dotyczy zwrotów produktów, których reklamacje zostały uznane po dniu bilansowym. Należy wówczas pamiętać również o ujęciu korekty kosztów do danej sprzedaży.
Oczywiście na podstawie przyjętej przez spółkę zasady rachunkowości powyższe korekty można ująć w 2017 r., jeśli są nieznaczące (nieistotne) z punktu widzenia sprawozdania finansowego.
Zasady bilansowe nie są spójne z zasadami podatkowymi (w zakresie podatku dochodowego) stosowanymi od 1 stycznia 2016 r. Oznacza to, że jeżeli korekta przychodu nie jest spowodowana błędem rachunkowym lub inną oczywistą omyłką, dokonuje się jej poprzez zmniejszenie lub zwiększenie przychodów w okresie rozliczeniowym, w którym została wystawiona faktura korygująca. ⒸⓅ
Agnieszka Pokojska