Inwentaryzacja przeprowadzana w jednostkach sektora publicznego jest podstawową formą kontroli majątku. Podstawowym założeniem inwentaryzacji jest weryfikacja stanów aktywów i pasywów danej jednostki wykazanych w księgach rachunkowych, ale także przeciwdziałanie nieprawidłowościom w gospodarowaniu majątkiem, ocena przydatności składników majątku, a także rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych za poszczególne składniki majątku.
Jednym z rodzajów inwentaryzacji jest INWENTARYZACJA ZDAWCZO - ODBIORCZA, która jest przeprowadzana w związku ze zmianą osoby odpowiedzialnej materialnie. Inwentaryzacja zdawczo-odbiorcza dotyczy wszystkich składników majątkowych, które są objęte odpowiedzialnością. Jest przeprowadzona w przypadku zwolnienia pracownika, czy też jego nieobecności wymagającej zastępstwa; przy udziale osoby zdającej i przyjmującej składniki środków gospodarczych.
Najbardziej aktualna na rynku książka dotycząca klasyfikacji budżetowej
Podczas opisywania problematyki inwentaryzacji pośród najważniejszych i najczęściej stosowanych zasad inwentaryzacji, wymieniane są, m.in.: zasada podwójnej kontroli, która zakłada pomiar składników majątkowych przez dwie osoby w celu eliminacji ewentualnych niedokładności w systemie liczenia; zasada kompletności i kompleksowości – polega na objęciu spisem z natury wszystkich składników majątkowych, które obejmuje ewidencja bilansowa, jak i tych, których nie obejmuje, ale znajdują się na stanie. Zasada ta ma zastosowanie w szczególności podczas inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej; zasada uczestnictwa w spisie osoby materialnie odpowiedzialnej, polega na tym, iż w inwentaryzacji powinna uczestniczyć osoba odpowiedzialna za powierzone mienie. Wyłączenie tego obowiązku ma miejsce jedynie w szczególnych sytuacjach (np. w przypadku choroby), wtedy w inwentaryzacji uczestniczy osoba upoważniona przez osobę materialnie odpowiedzialną. Jeśli jednak zachodzi niemożność uczestniczenia tej osoby, skład komisji należy powiększyć do co najmniej trzech, gdzie jedna z nich reprezentuje osobę odpowiedzialną materialnie.; zasada komisyjności, polega na sporządzenia spisów z natury przez co najmniej 2 osoby, zwiększa to wiarygodność i niepodważalność spisów, także w przypadku procesów sądowych wynikających przez roszczenia z tytułu niedoborów; zasada kolejnych czynności, polega na określeniu kolejności prac, co jednoznacznie przyczynia się do przyspieszenia jednostkowych działań w czasie inwentaryzacji; zasada zaskoczenia, polega na przeprowadzeniu spisu w nieoczekiwanym momencie. Ma zastosowanie szczególnie podczas niezapowiedzianych kontroli gotówki, czy też innych zasobów, a także wobec osób, co do których istnieje ograniczone zaufanie; zasada fachowości komisji spisowej, polega na właściwym doborze zespołu spisowego, wykazujących się fachową wiedzą, znających gospodarkę magazynową oraz asortymentową poszczególnych składników.
Przestrzeganie tych zasad jest warunkiem prawidłowości, rzetelności i wiarygodność inwentaryzacji.
Z inwentaryzacją zdawczo-odbiorczą ściśle wiąże się tematyka odpowiedzialności materialnej.
Jak efektywnie przeprowadzać spis przy wielu zespołach spisowych?
Odpowiedzialność materialna pracownika na skutek szkody wyrządzonej pracodawcy z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków jest egzekwowana, gdy można udowodnić winę pracownika czy też występuje związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem, a szkodą, która powstała. Jeśli szkoda została poczyniona przez kilku pracowników pociągnięty do odpowiedzialności jest każdy z nich, proporcjonalnie do przyczynienia się do powstania szkody i stopnia winy. Przy winie nieumyślnej pracownik odpowiada za szkodę w granicach straty pracodawcy, przy winie umyślnej natomiast ponosi odpowiedzialność za szkodę, która obejmuje wszystkie utracone korzyści i straty.
Zgodnie z § 5 rozporządzenia RM z dnia 4.10. 1974r. w sprawie odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie, Dz. U.z 1996 r. Nr 143, poz. 663:
„Każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością materialną wymaga zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej.”
„Nie zawarcie nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej w razie zmiany składu pracowników objętych taką umową uchyla wspólną odpowiedzialność za powierzone im mienie” - art. 125 § 1 K.p. w związku z art. 124 K.p. (por. wyrok SN z dnia 12.11.2003 r. I PK 551/02, OSNP 2004/20/34.
W konsekwencji, pracownik może ponosić odpowiedzialność materialną tylko na zasadach ogólnych, co oznacza m.in., że wysokość odszkodowania nie może przekraczać 3 miesięcznego wynagrodzenia.
Błędy poczynione w arkuszach spisu można poprawić zgodnie z art. 22 ust. 3 uor. Poprawienie powinno polegać na przekreśleniu błędnej treści/liczby oraz wpisaniu prawidłowej treści/liczby, a także złożeniu obok skróconych podpisów – przewodniczącego zespołu spisowego + osoby materialnie odpowiedzialnej, a także osoby przejmującej (jest to niezwykle istotne w inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej). Konieczne jest wpisanie daty, w której zmiana została dokonana. Każde naniesienie zmian musi się odbywać w obecności osoby materialnie odpowiedzialnej lub też jej przedstawiciela.
Inwentaryzacja a odpowiedzialność materialna pracowników
Ilość egzemplarzy sporządzanych arkuszy wynika zazwyczaj z instrukcji inwentaryzacyjnej, która obowiązuje w jednostce, ale arkusze sporządzane są zwyczajowo w dwóch egzemplarzach, z tym, że oryginał jest przekazywany do księgowości, a kopia dla osoby odpowiedzialnej materialnie. W przypadku inwentaryzacji incydentalnych, takich jak inwentaryzacja zdawczo-odbiorcza, arkusze sporządza się w trzech egzemplarzach.
Istnieją na rynku rozwiązania informatyczne, które poprawiają efektywność także inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej poprzez znaczące zmniejszenie ilości dokumentów. Jednym z nich jest program STOCK, firmy SmartMedia. Funkcjonowanie tego programu wpływa na oszczędność czasu poświęconego na naliczanie i księgowanie amortyzacji, a dzięki wykorzystaniu technologii automatycznej identyfikacji wspiera rzetelne wykonanie spisu z natury. Umożliwia to pełen wgląd i kontrolę nad sytuacją finansowo – majątkową jednostki. Program jest z powodzeniem wykorzystywany w dużych, jak i małych firmach oraz setkach instytucji.