Błędy zamierzone i niezamierzone
Błędy i nieprawidłowości spotykane w księgach i w sprawozdaniach finansowych ze względu na genezę powstawania można podzielić na:
- błędy zamierzone wynikające ze świadomych działań pracowników lub kierownictwa przedsiębiorstwa (ang. fraud),
- błędy niezamierzone spowodowane między innymi nieznajomością prawa, niedostatkiem kompetencji, zaniedbaniami, czy też innego rodzaju zaniechaniami (ang. mistake).
Zamierzone działania stanowią z reguły oszustwa i defraudacje polegające często na zawłaszczeniach majątku lub fałszowaniu sprawozdania finansowego w celu uzyskania osobistych korzyści przez kierownictwo, pracowników lub firmę jako całość. W praktyce przybierają one takie formy jak: (1) manipulacje, (2) fałszerstwa dokumentów, (3) pomijanie transakcji, (4) rejestrowanie transakcji pozornych lub (5) przyjmowanie błędnych założeń przy metodologii wyliczenia szacunków.
Sankcje za niezłożenie skonsolidowanego sprawozdania do KRS
Każdy z błędów, także tych o których mowa w artykule, w zależności od motywu może być błędem zamierzonym lub niezamierzonym. Warto przy tym pamiętać, że błędy zamierzone z reguły charakteryzuje zwiększona trudność wykrycia.
Typowe nieprawidłowości
Najpowszechniej spotykane nieprawidłowości sprawozdań finansowych to:
- niekompletność informacji i ujawnień w okresowych sprawozdaniach finansowych
- zniekształcenia wyniku finansowego poprzez zawyżanie przychodów lub zaniżenie kosztów
- wadliwy sposób ustalania szacunków księgowych
- błędy związane z inwentaryzacją rozrachunków
Przewodnik po zmianach w ustawie o rachunkowości 2015/2016 (PDF)
Niekompletność informacji występująca w okresowych sprawozdaniach finansowych dotyczy najczęściej:
- braku opisu ważnych, istotnych, ale nietypowych transakcji, tj. nabycie jednostki, błąd podstawowy, zmiana polityki rachunkowości, dokupienie akcji lub udziałów zmieniające charakter relacji ze spółką ze stowarzyszonego na zależny, lub odwrotnie częściowa sprzedaż akcji
- niedostosowania polityki rachunkowości, która uwzględniałaby sytuacje specyficzne wynikające z charakteru jednostki lub branży, związane m.in. ze specyficznym rozliczaniem przychodów, rozliczeń międzyokresowych kosztów lub metodologią rozliczania zapasów produktów, kontraktów długoterminowych
- braku odpowiednich ujawnień w aspekcie kontynuacji działalności; w ostatnich latach niekompletność najczęściej związana jest z niewystarczającym przedstawianiem w sprawozdaniach finansowych prognoz i planów, które odpowiadają na istniejące zagrożenia i niepewności otoczenia gospodarczego
- braku opisu do elementów ryzyka związanego z monitorowaniem należności (polityki kredytowej) i ryzyka walutowego oraz systemu zarządzania tymi elementami ryzyka
- niedostatecznie szczegółowe tabele do istotnych pozycji obejmujących m.i.n: rozliczenia międzyokresowe kosztów, rezerwy, noty do kalkulacji podatku bieżącego i odroczonego;
Zniekształcanie wyniku finansowego związane jest z przedstawianiem lepszej kondycji finansowej niż faktycznie istniejąca w spółce. Motywem do takich działań jest uzyskanie osobistych korzyści (pracownicy, managerowie) lub korzyści dla samej spółki (Zarząd, właściciele). Najczęściej odbywa się to poprzez przesunięcia kosztów i przychodów między latami. Zdarza się, że sytuacja niekorzystna dla spółki manipulującej wynikami z uwagi na czynniki makro- lub mikro-ekonomiczne się pogłębia. Wówczas dokonywane są dalsze, coraz większe przesunięcia w kolejnych latach, tak aby w danym roku nie tylko zrekompensować obecną niekorzystną sytuację dla podmiotu, ale także i efekt błędów celowych roku poprzedniego, które zredukowały wynik finansowy obecnego okresu.
Jak wybrać biegłego rewidenta do badania sprawozdania finansowego
Z czasem jednostka przestaje kontrolować wysokość przesunięć i to kiedy one nastąpiły. Wówczas kwestia „ukrytych błędów” wraca ze zdwojoną siłą najczęściej po kontroli zewnętrznej biegłego rewidenta lub kontroli podatkowej. Wtedy to ujawniają się rzeczywiste koszty takiej operacji związane nie tylko z koniecznością korygowania rozliczeń podatkowych lat ubiegłych, ale także z grzywnami, odsetkami karnymi i w skrajnych sytuacjach nawet likwidacją spółki lub postępowaniami karno-skarbowymi i karnymi dla osób odpowiedzialnych za istnienie procederu.
Zniekształcanie wyniku może odbywać się także poprzez wprowadzanie do aktywów bilansu pozycji kosztowych. Takie zjawisko występuje często w spółkach z branży nieruchomości lub budownictwa, które prowadzą wysokie inwestycje lub w spółkach dynamicznie się rozwijających. Przy dużej skali inwestycji w takich podmiotach stosunkowo łatwo ukryć koszty okresu związane z administracją i prowadzeniem spółki w kosztach wytworzenia wprowadzanych do aktywów trwałych tj. nieruchomości (w szczególności budynki i budowle), czy też zapasy lub tworzone w ramach jednostki informatyczne systemy operacyjne.
Szacunki księgowe występują w wielu pozycjach bilansu, zarówno po stronie aktywów (odpisy aktualizujące zapasy, należności, odpisy amortyzacyjne środków trwałych, aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego) jak i pasywów (rezerwy, rozliczenia międzyokresowe).
Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata
Praktyka wskazuje, że wiele jednostek, jeżeli dokonuje szacunków, to robi to zbyt intuicyjne, nie mając wypracowanego jednolitego systemu korzystania z racjonalnych przesłanek. Nie posiadają one odpowiedniej dokumentacji wyliczania wielkości szacunkowych, obejmującej:
- przyjęte do kalkulacji założenia,
- opis stosowanej metodologii wyliczenia,
- ostateczny wynik kalkulacji uzgodniony z danymi wykazanymi historycznie lub informacjami po dacie bilansu.
Często można także zauważyć, że działy finansowo-księgowe niedostatecznie współpracują w tym zakresie z innymi działami jednostki, takimi jak np.: dział sprzedaży, windykacji należności, czy też dział zakupów i produkcji. Warto pamiętać, że pracownicy działów operacyjnych posiadają znacząco lepszą wiedzę i zrozumienie przedsiębiorstwa i w tym zakresie mogą dostarczyć bardziej miarodajnych informacji, które istotnie podniosą racjonalność szacunku i tym samym przyczynią się do poprawy jakości sprawozdania finansowego.
Powszechnie występujące nieprawidłowości w szacunkach księgowych związane są także z nieuzasadnionymi zmianami metodologii ich wyliczenia, lub wręcz nieutworzeniem części rezerw i odpisów. Sytuacja taka może mieć istotny wpływ na zaniżenie lub zawyżenie wyniku finansowego netto i w konsekwencji zniekształcać obraz sytuacji finansowej i majątkowej jednostki.
Klasyczne przykłady nieprawidłowości dotyczących szacunków obejmują zaniżenia odpisów aktualizacyjnych zapasy, należności lub także zaniżenia rezerw na koszty gwarancji i inne koszty / usługi poniesione, ale nie zafakturowane przed końcem okresu. Częste manipulacje można zauważyć również w firmach budowlanych i usługowych stosujących rozliczenia w oparciu o kontrakty długoterminowe. Manipulowanie szacunkami w tych jednostkach dokonywane jest z reguły poprzez nieprawidłowe prognozy, które wpływają na określenie stopnia zaawansowania kontraktu i w konsekwencji na wynik wykazany na nim w okresie.
Autor: Grzegorz Błaszkowski
Partner Zarządzający odpowiedzialny za Departament Audytu i Usług Poświadczających. Biegły Rewident, Członek ACCA. Przez ponad 10 lat związany z wiodącymi, globalnymi firmami konsultingowymi. Był zaangażowany w badania i inne projekty atestacyjne wykonywane dla wielu międzynarodowych korporacji i grup kapitałowych, w tym także podmiotów notowanych na Warszawskiej GPW. Ponadto jako konsultant Banku Światowego doradza Krajowej Izbie Biegłych Rewidentów w zakresie doskonalenia systemu nadzoru nad jakością pracy biegłych rewidentów.
Artykuł pochodzi z RB Magazine wydawanego przez Russell Bedford
Podyskutuj o tym na naszym FORUM