18 lutego 2014 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone wnioski grup posłów dotyczące szczególnych zasad dokonywania odpisów z tytułu zmniejszenia wartości udzielonych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe pożyczek i kredytów, w tym naliczonych, lecz niespłaconych odsetek.
Szczególne zasady rachunkowości spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 4 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z 30 grudnia 2011 r. są zgodne z art. 35b i art. 81 ust. 2 pkt 10 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości oraz z art. 2, art. 7 i art. 92 ust. 1 konstytucji oraz, że § 5 i § 6 rozporządzenia z 15 stycznia 2013 r. są zgodne z art. 35b i art. 81 ust. 2 pkt 8 lit. d ustawy o rachunkowości oraz z art. 2, art. 7 i art. 92 ust. 1 konstytucji.
W pozostałym zakresie (to jest w odniesieniu do wzorców z art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2 oraz art. 92 ust. 2 konstytucji) Trybunał umorzył postępowanie.
Zdanie odrębne zgłosił sędzia TK Wojciech Hermeliński.
Kontrolowane przepisy miały, poza niewielkimi różnicami redakcyjnymi, tożsame brzmienia, a zarzuty kierowane pod ich adresem były identyczne, stąd też oba wnioski zostały przez Trybunał rozpoznane łącznie. Rozporządzenia, w których zawarte były kwestionowane regulacje już nie obowiązują, lecz ze względu na to, że wywołały one skutki prawne przy ocenie sprawozdań finansowych kas za 2012 i 2013 r., Trybunał uznał, że nie zachodzi przesłanka umorzenia postępowania w postaci utraty mocy aktu przed wydaniem orzeczenia.
Kto musi przejść na księgi rachunkowe od 2014 r.
W § 4 rozporządzenia z 30 grudnia 2011 r. i w odpowiadającym mu treściowo § 5 rozporządzenia z 15 stycznia 2013 r. zostały określone szczegółowe zasady dokonywania odpisów aktualizujących wartość udzielonych przez spółdzielcze kasy pożyczek i kredytów, w tym naliczonych, lecz niezapłaconych odsetek. § 5 rozporządzenia z 30 grudnia 2011 r. i § 6 rozporządzenia z 15 stycznia 2013 r. zawierały katalog zabezpieczeń, o które może być pomniejszona podstawa dokonywania odpisów. Rozporządzenia zawierające powołane przepisy zostały wydane na podstawie upoważnień ustawowych zawartych w art. 81 ust. 2 pkt 10 ustawy o rachunkowości (rozporządzenie z 30 grudnia 2011 r.) i w art. 81 ust. 2 pkt 8 lit. d ustawy o rachunkowości (rozporządzenie z 15 stycznia 2013 r.). Delegacje ustawowe upoważniały ministra finansów do określenia szczególnych zasad rachunkowości kas, w tym zakresu informacji wykazywanych w informacji dodatkowej sprawozdania finansowego. Uzasadnieniem dla wprowadzenia jednolitych zasad tworzenia odpisów z tytułu przeterminowanych pożyczek i kredytów (wcześniej Kasa Krajowa, sprawująca nadzór nad systemem kas, miała prawo do ustalania indywidualnych zasad) były, z jednej strony, dynamiczny rozwój działalności kas, z drugiej zaś potrzeba zapewnienia stabilności tego istotnego segmentu polskiego sektora finansowego oraz bezpieczeństwa lokowanych w nim środków. Analogiczne do zakwestionowanych regulacje znajdują się w obecnie obowiązującym rozporządzeniu Ministra Finansów z 17 września 2013 r.
Zasady rachunkowości spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych
Główny zarzut dotyczył przekroczenia zakresu delegacji ustawowych oraz naruszenia konstytucyjnych zasad wydawania rozporządzeń. W ocenie wnioskodawców, szczególne zasady rachunkowości kas, które mogą być określone w rozporządzeniu, obejmują wyłącznie kwestie natury techniczno-proceduralnej.
Ocenę zasadności tego zarzutu Trybunał poprzedził analizą zasad rachunkowości określonych w ustawie o rachunkowości. Z punktu widzenia rozpatrzonej sprawy najistotniejsze są zasada wiarygodności oraz zasada ostrożności. Zasada wiarygodności obliguje jednostki do rzetelnego i jasnego przedstawiania sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego. Zasada ostrożności zobowiązuje zaś do wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów przy zastosowaniu rzeczywiście poniesionych na ich nabycie lub wytworzenie cen lub kosztów. W praktyce zasada ta jest realizowana przez aktualizację wartości należności w postaci odpisu aktualizującego, który ma uwzględniać stopień prawdopodobieństwa spłaty należności. Odpisy aktualizujące są zatem rezerwą na przeterminowane długi klientów i zapewniają bezpieczeństwo na wypadek, gdyby okazało się, że należności nie da się odzyskać.
Obie wymienione zasady mają charakter nadrzędny i muszą być stosowane przez wszystkie jednostki podlegające ustawie o rachunkowości. Jednocześnie wymagają doprecyzowania ze względu na różnorodność poszczególnych instytucji finansowych. W odniesieniu do kas zostały uszczegółowione w rozporządzeniach z 30 grudnia 2011 r. i 15 stycznia 2013 r., w których zawarte są zakwestionowane przepisy. Przepisy te regulują szczególne zasady wyceny ryzyka kredytowego dla kas, których zasadnicza działalność polega na udzielaniu kredytów i pożyczek. W ich świetle podstawą kalkulacji wysokości odpisów aktualizujących jest wartość bilansowa należności (czyli kapitał z odsetkami), natomiast głównymi kryteriami są opóźnienie w spłacie kredytu lub pożyczki oraz rodzaj i wartość zabezpieczenia. Takie ukształtowanie zasad ma na celu rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej kas i ich wyniku finansowego, co jest zgodne z zasadą wiarygodności. Zakwestionowane przepisy precyzują, w jaki sposób w polityce rachunkowości kas powinna być realizowana zasada ostrożności.
W świetle art. 92 ust. 1 konstytucji jednym z wymogów stawianych przepisom wykonawczym jest wydanie ich na podstawie ustawy, zgodnie z jej założeniami i w celu jej realizacji. Przepisy wykonawcze nie mogą ponadto dotyczyć spraw, które nie byłyby bezpośrednio uregulowane w ustawie. Zakwestionowane regulacje spełniają te kryteria. Zostały wydane na podstawie upoważnień zawartych w ustawie o rachunkowości w celu realizacji zasady ostrożności. Nie stanowią także nowości normatywnej. Rozdział 4 ustawy o rachunkowości jest bowiem poświęcony wycenie aktywów i pasywów oraz ustaleniu wyniku finansowego. Ogólne zasady aktualizacji należności są zaś określone w art. 35b tej ustawy. Tym samym zakwestionowane przepisy nie wykraczają poza materię ustawową. W konsekwencji nie została także naruszona zasada praworządności wyrażona w art. 7 konstytucji, gdyż Minister Finansów, wydając zakwestionowane przepisy, działał na podstawie i w granicach prawa.
Jak ująć w księgach opłaty za użytkowanie wieczyste
Zapraszamy na forum o Rachunkowości
Zakwestionowane przepisy są ponadto zgodne z zasadami przyzwoitej legislacji wywodzonymi z art. 2 konstytucji, gdyż nie wykluczają pozyskiwania przez kasy kwestionowanych przez nie form zabezpieczeń. Nie stanowią nadmiernej ingerencji prawotwórczej, gdyż mają na celu zapewnienie rzetelności sprawozdań finansowych kas, a co za tym idzie - zapewnienie bezpieczeństwa gromadzonych w nich środków finansowych, to jest aktywów w wysokości 16 miliardów 883 milionów złotych należących do 2 milionów 600 tysięcy podmiotów (wg danych Komisji Nadzoru Finansowego za 2012 r.).
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Wojciech Hermeliński, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Kotlinowski.