Ewidencja barteru przeprowadzana jest na podstawie wystawionej (sprzedaż) oraz otrzymanej (zakup) faktury na zasadach ogólnych. Ważne jest, aby wartość transakcji równoważyła się. Podstawową zasadą w umowie barterowej jest bowiem wzajemna wymiana towarów bądź usług o równej wartości.
Fiskus może kwestionować bartery
Szczególną uwagę należy zwrócić na wymianę barterową między jednostką krajową i zagraniczną. Ponieważ nie dojdzie tu do zapłaty w walutach obcych, nie powinny powstać także różnice kursowe. Wynika to z tego, że do wyceny należy zastosować jednolicie ten sam kurs waluty, który zastosowano w pierwszym wystawionym dokumencie potwierdzającym zrealizowanie dostawy. Jak bowiem podaje się w literaturze przedmiotu, w transakcjach barterowych waluta obca określona w umowie lub ta, po której następuje wycena transakcji, służy jedynie do ustalenia wartości kompensujących się wzajemnie dostaw w naturze.
Tabela. Wycena zagranicznych transakcji barterowych
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Możliwa jest również wycena transakcji zagranicznych objętych umową barterową według ogólnych zasad. W takim przypadku w momencie kompensaty powstanie różnica kursowa odnoszona na przychody lub koszty finansowe. Ustawy podatkowe nie regulują tej kwestii, jednak różnice kursowe powstałe w ten sposób powinny być raczej uznawane dla celów podatkowych. Jednak warto wystąpić z zapytaniem w tej sprawie do właściwego urzędu skarbowego.
Podatkowe skutki umów barterowych
Przykład 1
Pomiędzy spółkami krajowymi (A i B) została zawarta umowa barterowa. Przewiduje ona, że strony świadczą wzajemnie dostawę towarów.
Wartość świadczeń wynikających z umowy opiewa na kwotę 20 000 zł.
Spółka A zobowiązała się do dostawy towaru za 20 000 zł, który nabyła za kwotę 15 000 zł. Spółka B dostarcza w zamian inny towar również o wartości 20 000 zł.
Ewidencja księgowa
1. Faktura sprzedaży wystawiona kontrahentowi B:
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 20 000,00
Ma „VAT należny” 3 606,56
Ma „Przychody ze sprzedaży” 16 393,44
2. Koszt własny sprzedaży:
Wn „Koszt własny sprzedaży” 15 000,00
Ma „Towary” 15 000,00
3. Faktura zakupu otrzymana od kontrahenta B:
Wn „Rozliczenie zakupu” 16 393,44
Wn „VAT naliczony” 3 606,56
Ma „Rozrachunki z dostawcami” 20 000,00
4. Przyjęcie towaru do magazynu:
Wn „Towary” 16 393,44
Ma „Rozliczenie zakupu” 16 393,44
5. PK - rozliczenie sald figurujących na kontach zespołu 2 - kompensata:
Wn „Rozrachunki z dostawcami” 20 000,00
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 20 000,00
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przykład 2
Pomiędzy spółkami krajową i zagraniczną (A i B) została zawarta umowa barterowa. Przewiduje ona, że strony świadczą wzajemnie dostawę towarów. Wartość świadczeń wynikających z umowy opiewa na kwotę 20 000 USD. Spółka A zobowiązała się do dostawy towaru za 20 000 USD. Spółka B dostarcza w zamian inny towar również o wartości 20 000 USD. Transakcja przeprowadzana jest w ramach importu i eksportu towarów. Pierwszą transakcję stanowił import. Kurs zastosowany do jego wyceny wynosił 3,25 PLN/USD.
Ewidencja księgowa
1. Faktura od kontrahenta zagranicznego: 20 000 USD × 3,25 PLN/USD = 65 000 zł
Wn „Rozliczenie zakupu” 65 000
Ma „Rozrachunki z dostawcami” 65 000
2. Rozliczenie importu na podstawie dokumentu SAD:
a) cło zwiększające wartość towarów
Wn „Rozliczenie zakupu” 2 500
Ma „Rozrachunki z UC” 2 500
b) VAT naliczony
Wn „VAT naliczony” 14 850
Ma „Rozrachunki z UC” 14 850
3. Przyjęcie towarów do magazynu:
Wn „Towary” 67 500
Ma „Rozliczenie zakupu” 67 500
4. Faktura handlowa potwierdzająca eksport towarów - zapłata w naturze za towary otrzymane z importu. Wycena następuje według kursu zastosowanego do wyceny importu: 3,25 PLN/USD
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 65 000
Ma „Przychody ze sprzedaży” 65 000
5. Koszt własny sprzedanych towarów:
Wn „Koszt własny sprzedaży” 57 500
Ma „Towary” 57 500
6. PK - rozliczenie sald figurujących na kontach zespołu 2 - kompensata:
Wn „Rozrachunki z dostawcami” 65 000
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 65 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Barter a podatki
Przedmiotem opodatkowania przy barterze jest uzyskany przez podatnika dochód, czyli różnica między ustalonym przychodem a kosztami nabycia (zakupu, wytworzenia) towarów (usług). Umowa barterowa jest bowiem umową wzajemną, a do istoty wzajemności należy, że między świadczeniami stron zachodzi stosunek ekwiwalentności, tj. równowartości.
Jak podkreślają organy podatkowe, przy tych transakcjach opodatkowaniu nie podlega różnica wartości świadczeń wzajemnych wynikająca z umowy zawartej między kontrahentami, ale dochód uzyskany w cenie towarów lub usług (wymieniane produkty powinny mieć równą wartość). Takie stanowisko zawarte jest m.in. w wyjaśnieniach naczelnika Urzędu Skarbowego w Sopocie z 20 czerwca 2006 r., nr PDOP/423-7/06. Aby jednak prawidłowo ustalić dochód, najpierw należy właściwie określić przychód oraz koszt danej transakcji. Obowiązująca w prawie podatkowym zasada ustalania przychodu należnego stanowi, że za przychody związane z działalnością gospodarczą, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Za przychód w przypadku barteru uważa się wartość należnych świadczeń wzajemnych wykonanych w ramach tej działalności. Wartość tę należy określić według cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania. Za datę powstania przychodu uważa się dzień wydania rzeczy, nie późniejszy jednak niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności.
W barterze zasadniczym zagadnieniem jest również określenie kosztu uzyskania przychodu. Kierując się treścią przepisów ustaw o podatkach dochodowych, należy stwierdzić, że kosztem w transakcji barterowej jest wartość wydanych składników majątkowych w cenie zakupu, nabycia czy koszcie wytworzenia.
Przykład 3
Umowa barterowa przewiduje, że strony świadczą wzajemnie dostawę towarów handlowych. Wartość umowy barterowej została przez strony określona na kwotę 10 000 zł. Spółka A dokonuje dostawy towaru na rzecz spółki B o wartości 10 000 zł, który nabyła za kwotę 5000 zł. Spółka B w zamian za otrzymany od spółki A towar dokonuje na rzecz tej spółki dostawy towaru o wartości 10 000 zł, który nabyła za kwotę 6000 zł. Podatkowo zatem dla spółki A powstaje przychód w kwocie 10 000 zł, a koszty uzyskania przychodu wynoszą 5000 zł (dochód: 5000 zł). Dla spółki B powstaje przychód z tytułu umowy barterowej w wysokości 10 000 zł, natomiast koszt związany z tą transakcją to 6000 zł (dochód: 4000 zł).
Umowa zamiany towarów lub usług jest czynnością opodatkowaną VAT. Obowiązek podatkowy w VAT (również dla barteru) zależy od przedmiotu świadczenia. Jeżeli są to świadczenia opodatkowane na zasadach ogólnych, to i obowiązek podatkowy powstaje według ogólnych zasad. Co do zasady będzie to moment wydania towaru (wykonania usługi). Jeżeli dostawa towaru powinna być potwierdzona fakturą, to obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez sprzedającego, nie później jednak niż siódmego dnia, licząc od dnia wydania towaru (wykonania usługi). Przy tym założeniu każda ze stron (jeżeli obaj kontrahenci są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni) będzie musiała wystawić fakturę i naliczyć VAT według stawki właściwej dla swojego świadczenia.
W przypadku niektórych rodzajów usług, np. medialnych, najmu, transportu czy budowlano-montażowych, ustawodawca przewidział szczególny moment powstania obowiązku podatkowego. Uzależniony jest on m.in. od daty płatności określonej w umowie bądź na fakturze czy też od daty otrzymania całości lub części należności w powiązaniu z terminem wykonania usługi (usługi budowlano-montażowe).
Może się również zdarzyć, że z zawartej między jednostkami umowy barterowej wynika, iż świadczenia jednej ze stron będą wyprzedzały w czasie świadczenia drugiej strony, np. w czerwcu spółka A świadcząca usługi szkoleniowe otrzyma usługę reklamową od spółki B, w zamian za to w sierpniu spółka A wykona na rzecz spółki B usługę szkoleniową. W takich przypadkach pojawiają się opinie, że podmiot, który jeszcze nie wykonał swojego świadczenia, ale otrzymał świadczenie od swojego kontrahenta, powinien traktować to świadczenie jako zapłatę za własną dostawę towaru, usługi i na tej podstawie ustalać swój obowiązek wystawienia faktury VAT i moment powstania obowiązku podatkowego (zaliczka na dostawę). Wówczas fakturę należałoby wystawić nie później niż siódmego dnia od dnia, w którym otrzymano część lub całość należności od nabywcy. Ponieważ jest to zagadnienie, co do którego nie ma jednoznacznych opinii, a może ono stanowić swego rodzaju pułapkę podatkową, warto w takim przypadku wystąpić z zapytaniem do urzędu skarbowego.
Podstawą opodatkowania dla celów VAT jest obrót, czyli kwota należna za sprzedaż, pomniejszona o kwotę podatku należnego. Kwotę tę należy ustalać w wartości rynkowej. Jeżeli jednak nie można ustalić porównywalnej dostawy towarów lub świadczenia usług, to wartość tę należy ustalać:
• w odniesieniu do towarów - w kwocie nie mniejszej niż cena nabycia towarów lub towarów podobnych, a w przypadku braku ceny nabycia - w koszcie wytworzenia, określonych w momencie dostawy,
• w odniesieniu do usług - w kwocie nie mniejszej niż całkowity koszt poniesiony przez podatnika na wykonanie tych usług.
Co to jest wartość rynkowa dla celów VAT
Wartość rynkowa to całkowita kwota, jaką w celu uzyskania w danym momencie danych towarów lub usług nabywca lub usługobiorca na takim samym etapie sprzedaży jak ten, na którym dokonywana jest dostawa towarów lub świadczenie usług, musiałby, w warunkach uczciwej konkurencji, zapłacić niezależnemu dostawcy lub usługodawcy na terytorium kraju.
• art. 6 i 30 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 77, poz. 649
• art. 7 i 14 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666
• art. 498-505, art. 535-604 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 662
• art. 2 pkt 27b, art. 19, art. 29 ust. 3 i 9 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 3, poz. 11
Przemysław Gogojewicz
Kancelaria Usług Prawnych Gogojewicz & Współpracownicy
Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi