Działanie poprzez pełnomocnika jest jednym z podstawowych uprawnień podatnika w postępowaniu podatkowym, które zostało mu zagwarantowane na mocy przepisów Ordynacji podatkowej. W celu prawidłowego umocowania pełnomocnika podatnik jest zobowiązany do złożenia pełnomocnictwa na piśmie lub zgłoszenia go ustnie do protokołu (art. 137 par. 2 Ordynacji podatkowej). Jeżeli chodzi o formę pisemną, to z przepisów nie wynika, aby pełnomocnictwo miało zostać udzielone w jakiejś szczególnej formie, stąd wystarczająca jest zwykła forma pisemna.
Oświadczenie woli o udzieleniu pełnomocnictwa składane jest pełnomocnikowi i nie jest potrzebne przyjęcie pełnomocnictwa przez pełnomocnika. Z treści pełnomocnictwa powinien jasno wynikać jego zakres. Udzielone przez podatnika pełnomocnictwo może posiadać charakter ogólny (upoważnia do prowadzenia wszelkich spraw, ale tylko w zakresie zwykłego zarządu) bądź też szczególny (upoważnia do prowadzenia konkretnej sprawy albo do dokonania poszczególnych czynności).
Czynność udzielenia pełnomocnictwa daje pełnomocnikowi kompetencję do dokonywania czynności prawnych w imieniu i ze skutkiem dla mocodawcy. Pełnomocnik zobowiązany jest dołączyć do akt sprawy z zakresu postępowania podatkowego oryginał udzielonego mu pełnomocnictwa lub też urzędowo poświadczony odpis pełnomocnictwa. Jeżeli pełnomocnikiem jest adwokat, radca prawny lub doradca podatkowy, może on sam uwierzytelnić odpis udzielonego mu pełnomocnictwa. Natomiast momentem, od którego pełnomocnictwo zostaje skutecznie ustanowione, jest złożenie do akt sprawy oryginału lub urzędowo poświadczonego odpisu pełnomocnictwa albo też dzień zgłoszenia pełnomocnictwa ustnie do protokołu. Co niezwykle istotne, w poszczególnych wynikających w toku postępowania kwestiach mniejszej wagi organ podatkowy może nie żądać pełnomocnictwa, jeżeli pełnomocnikiem jest małżonek strony, a nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu jego upoważnienia do występowania w imieniu strony.
Od dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa podatnik powinien uiścić opłatę skarbową. Obowiązek jej zapłaty powstaje z chwilą złożenia dokumentu w organie podatkowym. Opłata od każdego pełnomocnictwa wynosi 17 zł. W razie złożenia do akt sprawy jednego dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa więcej niż jednemu pełnomocnikowi należna jest jednokrotna wysokość opłaty skarbowej. Będzie tak jednak tylko wtedy, gdy pełnomocnicy uprawnieni są do łącznego działania wynikającego z treści pełnomocnictwa. W razie natomiast samodzielnego działania każdego z pełnomocników należna jest wielokrotność opłaty skarbowej, uzależniona od liczby pełnomocników wymienionych w jednym pełnomocnictwie.
Czy ustanowienie jednego pełnomocnika w konkretnej sprawie oznacza, że ma on umocowanie do występowania w postępowaniu podatkowym przed organami podatkowymi obu instancji oraz przed sądami administracyjnymi obu instancji?
Udzielone pełnomocnictwo może wskazywać w sposób szczegółowy na zakres umocowania pełnomocnika do określonej czynności (np. zapoznanie się z aktami sprawy) czy też do występowania przed organem danej instancji (np. dyrektorem izby skarbowej). Jednakże ustanowienie pełnomocnika dla konkretnej sprawy, bez określania szczegółowego zakresu pełnomocnictwa, oznacza, że posiada on kompetencje do reprezentowania podatnika przed organami podatkowymi wszystkich instancji, jak również przed sądami administracyjnymi.
Należy pamiętać, że w postępowaniu podatkowym pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Co więcej, pełnomocnik w postępowaniu podatkowym nie jest zobowiązany posiadać kwalifikacje fachowe ani doświadczenie zawodowe w sprawach podatkowych. Jedynym wyjątkiem od powyższej reguły jest sporządzenie oraz wniesienie skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, która musi być sporządzona i podpisana przez doradcę podatkowego, adwokata lub radcę prawnego.
Czy działanie przez pełnomocnika zwalnia podatnika udzielającego pełnomocnictwa z obowiązków strony w postępowaniu podatkowym? W jakich przypadkach podatnik musi stawić się osobiście?
Co do zasady, podatnik może działać w postępowaniu podatkowym poprzez prawidłowo ustanowionego pełnomocnika. Trzeba jednak podkreślić, że stosownie do art. 136 Ordynacji podatkowej, podatnik nie może działać przez pełnomocnika w sytuacji, gdy charakter czynności wymaga osobistego działania. Przykładem takiej czynności jest przeprowadzenie przez organ podatkowy dowodu z przesłuchania strony (art. 199 Ordynacji podatkowej). Podatnik nie może działać przez pełnomocnika również w sytuacji, gdy przepisy ustaw podatkowych nakładają na stronę obowiązek osobistego działania. Jednakże, stosownie do treści art. 155 par. 1 i art. 159 par. 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej, organ, wzywając stronę do dokonania czynności osobiście, powinien wyraźnie to wskazać. Należy jednak zaznaczyć, że zakaz działania za pośrednictwem pełnomocnika może dotyczyć tylko przeprowadzenia poszczególnych czynności, nie zaś całego postępowania podatkowego.
Warto również dodać, że w przepisach Ordynacji podatkowej określono także sytuacje, w których podatnik ma obowiązek lub powinien ustanowić pełnomocnika. Chodzi o dwa przypadki. Po pierwsze, gdy podatnik opuszcza terytorium kraju na okres co najmniej dwóch miesięcy powinien ustanowić pełnomocnika do spraw doręczeń. Po drugie, w chwili wszczęcia kontroli podatkowej podatnik powinien wskazać osobę, która będzie go reprezentowała w postępowaniu kontrolnym podczas jego nieobecności.
Czy można udzielić pełnomocnikowi, doradcy podatkowemu, adwokatowi lub radcy prawnemu pełnomocnictwa ogólnego do występowania we wszystkich sprawach spółki? Czy w pełnomocnictwie musi zostać określony jego zakres?
Podatnik, który decyduje się na udzielenie pełnomocnictwa, może swobodnie kształtować zakres, w jakim pełnomocnik będzie uprawniony do działania w jego imieniu. Jednak zakres udzielonego pełnomocnictwa nie może przekroczyć zakresu czynności, do których dokonywania uprawniony jest sam podatnik.
Podatnik posiada prawo do ustanowienia tzw. pełnomocnika ogólnego, który będzie reprezentował go we wszystkich sprawach. Podkreślić należy, iż zakres umocowania procesowego pełnomocnika w postępowaniu podatkowym został określony w art. 91 kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy prawa umocowanie do:
l wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jak też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;
l wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;
l udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;
l zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;
l odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
Począwszy od 1 stycznia 2007 r., na mocy art. 80a Ordynacji podatkowej, pełnomocnik posiada również uprawnienie do podpisywania deklaracji podatkowych, co zwalnia z obowiązku podpisywania deklaracji podatnika.
Czy podatnik, który uczestniczy w rozprawie sądowej wraz z pełnomocnikiem, jest uprawniony, aby udzielić pełnomocnictwa, jeśli pełnomocnik zapomniał pisemnego upoważnienia?
Ustawodawca przewidział dwie formy ustanawiania pełnomocnika. Jedną z nich, najczęściej stosowaną w praktyce, jest udzielenie pełnomocnictwa w formie pisemnej. Jednakże drugim sposobem ustanowienia pełnomocnika jest złożenie pełnomocnictwa ustnie do protokołu. Tym samym, w przypadku braku pełnomocnictwa w formie pisemnej, podatnik może udzielić pełnomocnictwa poprzez złożenie oświadczenia przed sądem administracyjnym o ustanowieniu pełnomocnika. Pełnomocnictwo ustanowione w ten sposób jest skuteczne od chwili złożenia oświadczenia oraz zaprotokołowania go przez sąd administracyjny.
Czy podatnik, który ustanowił pełnomocnika, może poinformować o tym fakcie organ podatkowy, przesyłając do organu pismo informujące o ustanowieniu pełnomocnika?
W wielu przypadkach dla skutecznego ustanowienia pełnomocnika konieczne będzie doręczenie organowi podatkowemu pełnomocnictwa. Trzeba bowiem pamiętać, że momentem, od którego pełnomocnictwo zostaje skutecznie ustanowione, jest złożenie do akt sprawy oryginału lub urzędowo poświadczonego odpisu pełnomocnictwa albo też dzień zgłoszenia pełnomocnictwa ustnie do protokołu. Począwszy od chwili złożenia pełnomocnictwa organ podatkowy będzie zobowiązany do doręczania wszelkich pism związanych z postępowaniem pełnomocnikowi, o ile z treści pełnomocnictwa nie wynika, że pełnomocnictwo swoim zakresem nie obejmuje pełnomocnictwa do spraw doręczeń.
Należy również dodać, że stosownie do treści art. 281a Ordynacji podatkowej podatnikowi przysługuje prawo do wyznaczenia osoby fizycznej, która będzie upoważniona do reprezentowania go w trakcie kontroli podatkowej. Wyznaczenie to jest skuteczne tylko, gdy zostanie zgłoszone naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu w sprawie opodatkowania danym podatkiem.
Podatnik może również poinformować organ podatkowy o ustanowieniu pełnomocnika przed wszczęciem postępowania podatkowego. W tym przypadku, w razie wszczęcia postępowania przez organ podatkowy, postanowienie o wszczęciu postępowania powinno zostać doręczone ustanowionemu pełnomocnikowi.
Radosław Żuk
Europejskie Centrum Doradztwa i Dokumentacji Podatkowej