Status małego podatnika przysługuje podmiotom, u których wartość sprzedaży (wraz z kwotą podatku) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 800 tys. euro, przy czym przeliczenia kwot wyrażonych w euro dokonuje się według średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy października poprzedniego roku podatkowego, w zaokrągleniu do 1 tys. zł. Limit na 2009 rok uprawniający do korzystania ze statusu małego podatnika wynosi 2 702 000 zł, do końca 2008 roku limit ten wynosi 3 014 000 zł.
W przypadku podatników prowadzących przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzających funduszami powierniczymi, będących agentami, zleceniobiorcami lub innymi osobami świadczącymi usługi o podobnym charakterze (z wyjątkiem komisu) - limit ten stanowi wartość nieprzekraczającą wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej 30 tys. euro. Limit na rok 2009 ustalony według zasad wskazanych wyżej wynosi 101 tys. zł.
A jak w takim razie obliczać limit przychodów? Co należy do niego wliczyć, a co można pominąć? Na jaki dzień ustala się przychody?
Przy obliczaniu limitu należy uwzględnić wartość sprzedaży brutto. Ustawodawca jednakże nie określił szczegółowo, co należy rozumieć przez sprzedaż. Zgodnie z art. 2 pkt 22 ustawy o VAT, przez sprzedaż rozumie się odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów. Ustawodawca nie precyzuje, w jakim momencie powstaje sprzedaż - data wykonania usługi, wystawienia faktury VAT czy może w momencie powstania obowiązku podatkowego.
Prawidłowe ustalenie wartości sprzedaży ma szczególne znaczenie u podatników, którzy wybrali tak zwaną kasową metodę rozliczania VAT, ponieważ u tych podatników obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania całości lub części należności, nie później niż 90 dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.
Ustawodawca nie sprecyzował także, czy wartość sprzedaży stanowiącą podstawę do obliczenia limitu należy ustalić na podstawie ksiąg podatnika czy na podstawie deklaracji VAT.
Należy pamiętać, że za odpłatną dostawę towarów lub odpłatne świadczenie usług uznaje się również przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, a także nieodpłatne świadczenie usług niebędące dostawą towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług, jeżeli nie są one związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy ich nabyciu w całości lub części.
Bezpłatne przekazanie towarów lub nieodpłatne świadczenie usług, które z mocy ustawy zostały zrównane, są z odpłatną dostawą towarów lub odpłatnym świadczeniem usług, należy uwzględniać przy obliczaniu wartości sprzedaży.
Natomiast wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów oraz import usług, które - mimo że wykazywane są w deklaracji VAT - nie wpływają na wielkość sprzedaży i nie są uwzględniane w limicie 800 tys. euro. Również usługi, które ze względu na miejsce świadczenia nie podlegają opodatkowaniu VAT w Polsce, nie powinny być uwzględniane w powyższym limicie.
Jakie są zalety bycia małym podatnikiem?
Dla małych podatników określone zostały uproszczone zasady rozliczania VAT. Mały podatnik dobrowolnie wybiera jedną z zasad - kasową metodę rozliczania tego podatku lub metodę kwartalną. Wybierając metodę kasową, podatnik zobligowany jest do składania deklaracji podatkowych za okresy kwartalne, a ponadto obowiązek podatkowy powstaje u niego z dniem uregulowania przez kontrahenta całości lub części należności, nie później jednak niż 90 dnia od dnia wydania towaru lub wykonania usługi. Częściowe uregulowanie należności powoduje powstanie w tej części obowiązku podatkowego (spełnienie świadczenia może nastąpić przez zapłatę gotówką, przelew, potrącenie lub factoring). Metodę kasową może wybrać jedynie mały podatnik. Podstawową zaletą tej metody jest możliwość przesunięcia momentu powstania obowiązku podatkowego do dnia otrzymania należności przez małego podatnika, nie dłużej jednak niż do wspomnianego 90 dnia.
Mali podatnicy, którzy wybrali metodę kwartalną bez wybierania metody kasowej, nie mogą korzystać z możliwości przesunięcia momentu powstania obowiązku podatkowego, ich jedynym uprawnieniem jest możliwość kwartalnego, zamiast miesięcznego, składania deklaracji VAT.
Mali podatnicy rozliczający się metodą kasową w sposób szczególny dokonują również rozliczenia podatku naliczonego. Zgodnie z art. 86 ust. 16 ustawy o VAT mogą oni obniżyć kwotę podatku należnego o podatek naliczony, dopiero w rozliczeniu za kwartał, w którym uregulowali całą należność wynikającą z otrzymanej od kontrahenta faktury lub dokonali zapłaty podatku wynikającego z dokumentu celnego, z uwzględnieniem kwot wynikających z decyzji celnych, nie wcześniej jednak niż z dniem otrzymania faktury lub dokumentu celnego.
Oznacza to, iż tak jak w przypadku podatku należnego, gdzie obowiązek podatkowy został związany z uregulowaniem należności przez kontrahenta, tak przy podatku naliczonym możliwość jego odliczenia została związana z uregulowaniem należności przez podatnika. Należy zwrócić uwagę, iż zarówno w odniesieniu do podatku należnego, jak i podatku naliczonego nie ma mowy o otrzymaniu lub uiszczeniu zapłaty, lecz o uregulowaniu należności, co wskazuje, iż chodzi tu o wszystkie sposoby wygaśnięcia należności, w tym np. o potrącenie. Przy czym, o ile obowiązek podatkowy w podatku należnym na pewno powstanie (choć odsunięty w czasie), nawet gdy kontrahent nie ureguluje swojej należności, o tyle brak uregulowania należności przez podatnika uniemożliwia mu dokonanie odliczenia.
Od powyższej zasady wprowadzono jednak kilka wyjątków:
• w przypadku importu usług oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, a także przypadku, w którym podatnikiem z tytułu dostawy towarów jest ich nabywca - odliczenie może być dokonane w rozliczeniu za okres, w którym powstał obowiązek podatkowy z tytułu tych czynności,
• w przypadku tzw. towarów i usług powszechnych (art. 19 ust. 13 pkt 1), jeżeli faktura zawiera informację, jakiego okresu dotyczy - odliczenie dokonywane jest w rozliczeniu za okres, w którym przypada termin płatności,
• w przypadku gdy podatnik traci (lub rezygnuje) prawo do zwolnienia podmiotowego z podatku i sporządza spis z natury towarów posiadanych na dzień utraty zwolnienia - podatek naliczony wynikający z tego spisu podlega odliczeniu nie później niż w rozliczeniu za okres, w którym dokonano tego spisu,
• w przypadku stosowania w imporcie towarów procedury uproszczonej (wpis do rejestru) odliczenie podatku naliczonego następuje w rozliczeniu za okres, w którym podatnik dokonał tego wpisu, pod warunkiem zapłaty podatku wykazanego w rejestrze.
W sytuacji gdy podatnik długo zwleka z uregulowaniem należności, odliczenie będzie miało miejsce po upływie znacznego okresu czasu.
Faktury wystawiane przez małych podatników, którzy dokonali wyboru kasowej metody rozliczeń VAT, poza niezbędnymi elementami zwykłych faktur VAT, zawierać muszą dodatkowe elementy:
• oznaczenie FAKTURA VAT-MP,
• termin płatności należności określonej w fakturze.
Oznaczenie FAKTURA VAT-MP niezbędne jest również w przypadku wystawienia przez małego podatnika faktury potwierdzającej otrzymanie części lub całości zapłaty przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi.
Szczególne oznaczanie faktur jako FAKTURA VAT-MP związane jest ze specyficznymi zasadami odliczania podatku naliczonego z nich wynikającego.
W jaki sposób rozpocząć rozliczanie się w sposób przewidziany dla małych podatników? Czy taki zamiar trzeba w jakiś specjalny sposób zgłosić?
Wybór metody kasowej jest możliwy, po uprzednim pisemnym zawiadomieniu naczelnika urzędu skarbowego w terminie do końca miesiąca poprzedzającego okres, za który podatnik ma zamiar stosować metodę kasową. Mały podatnik może dokonać wyboru tej metody w każdym czasie, przy czym stosować metodę kasową może od początku kwartału następującego po miesiącu, w którym dokonał zawiadomienia właściwego naczelnika, na przykład gdy zawiadomienia dokonamy w październiku, rozliczenia metodą kasową możemy dokonywać dopiero od stycznia następnego roku. Wówczas za listopad i za grudzień nadal należy rozliczać się poprzednią metodą.
Co się dzieje w przypadku, jeśli przekroczymy limity? Jakie są tego konsekwencje?
Mały podatnik, u którego wartość sprzedaży przekroczy kwotę 800 tys. euro, traci prawo do rozliczenia się metodą kasową począwszy od miesiąca następującego po kwartale, w którym nastąpiło przekroczenie. Na przykład podatnik, u którego wartość sprzedaży osiągnęła 900 tys. euro w maju, do końca czerwca rozlicza bieżący kwartał metodą kasową, natomiast od pierwszego lipca rozlicza podatek na zasadach ogólnych i za miesiąc lipiec składa w terminie do 25 dnia następnego miesiąca deklarację VAT-7.
Na zakończenie wspomnijmy jeszcze kilka słów o limicie dotyczącym zwolnienia podmiotowego.
Konieczność rozliczania się z fiskusem z tytułu VAT nie dotyczy podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczy łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 50 tys. zł. W tym przypadku do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku, jak również nie wlicza się odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług zwolnionych od podatku, a także towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji. Podatnik rozpoczynający wykonywanie czynności opodatkowanych w trakcie roku podatkowego jest zwolniony od podatku, jeżeli przewidywana przez podatnika wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży, kwoty 50 tys. zł.
Podatnik, który utracił prawo do zwolnienia od podatku lub zrezygnował z tego zwolnienia, może dopiero po upływie trzech lat, licząc od końca miesiąca, w którym utracił prawo do zwolnienia lub zrezygnował z tego zwolnienia, ponownie z niego skorzystać.
Zwolnienia nie stosuje się do importu towarów i usług, wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca, oraz podatników świadczących usługi prawnicze oraz usługi w zakresie doradztwa, a także usługi jubilerskie lub dokonujących dostaw towarów wymienionych w wykazie w art. 113 ust. 13 pkt 1 (między innymi nowych środków transportu). Zwolnienia nie stosuje się również do podatników niemających siedziby lub miejsca zamieszkania na terytorium kraju.
Renata Mikulewicz
radca prawny i doradca podatkowy, dział szkoleń BSO Prawo & Podatki i BSO Outsourcing