Nowelizacja Ordynacji jest korzystna dla podatników. Oczywiście są przepisy, które nie spodobają się podatnikom, ale jest ich mniej niż zazwyczaj. Wiele zależy od praktyki stosowania nowych przepisów przez organy podatkowe. Widoczna jest jednak próba uwzględnienia przez parlament zgłaszanych przez podatników postulatów poprawy przepisów, które wcześniej się nie sprawdziły.
Zwrot opłaty za interpretację indywidualną
Osoba zainteresowana otrzymaniem interpretacji musi sama obliczyć wysokość opłaty. I tu zaczynają się problemy. Nie ma jednej stałej opłaty za wydanie interpretacji. Jest ona zależna od ilości stanów faktycznych lub zdarzeń przyszłych. Przy czym od każdego „stanu” lub „zdarzenia” należy zapłacić 40 zł. Od 1 stycznia 2009 r., gdy wnioskodawca pomyli się i zapłaci za dużo, organ podatkowy musi mu zwrócić nienależną opłatę. Zwrot ten powinien nastąpić nie później niż w terminie 7 dni od dnia zakończenia postępowania w sprawie wydania interpretacji. Podatnik nie musi składać wniosku w tej sprawie. Organ podatkowy ma obowiązek zwrotu nadpłaconej opłaty bez konieczności składania wniosku przez podatnika. Jeżeli natomiast podatnik zapłaci za mało, zostanie wezwany do uzupełnienia tego braku bez negatywnych dla niego konsekwencji. Do tej pory nieuiszczenie opłaty za wydanie interpretacji oznaczało, że organy podatkowe pozostawiały wniosek bez rozpatrzenia, nie wzywając uprzednio do uiszczenia opłaty.
Wyjawienie aktywów
Po nowelizacji strona lub kontrolowany mogą odmówić złożenia oświadczenia w sprawie wyjawienia majątku, który może być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego (art. 39 O.p.). Organ podatkowy ma obowiązek poinformować podatnika o prawie do odmowy złożenia takiego oświadczenia. Za brak oświadczenia o wyjawieniu majątku podatnik nie może zostać ukarany karą porządkową. Wcześniej organy podatkowe nakładały kary porządkowe na osoby, które odmówiły wyjawienia majątku, i to nie tylko w sprawach związanych z zastawem i hipoteką.
Jeżeli jednak podatnik przychyli się do prośby organu podatkowego i złoży oświadczenie w sprawie wyjawienia majątku, nie ponosi odpowiedzialności za wartość tych przedmiotów podaną w oświadczeniu. Po nowelizacji podatnik nie może być ukarany za to, że w oświadczeniu:
• nie podał szacunkowej wartości rzeczy lub praw majątkowych albo
• podał wartość nieodpowiadającą rzeczywistej wartości ujawnionych rzeczy lub praw.
Nie można więc ukarać podatnika za to, że zaniżył wartość swoich aktywów. Jest to ważne przy zastawie skarbowym, którym można obciążyć aktywa o określonej wartości. W 2009 r. zastawem skarbowym mogą być obciążone tylko przedmioty, których wartość wynosi co najmniej 11 000 zł (w 2008 r. było to 10 600 zł).
Niższe o 25% odsetki od zaległości
Zmiana art. 56 O.p. jest chyba jedną z najważniejszych dla podatników i płatników. Prawo do obniżenia stawki odsetek za zwłokę o 25% mają osoby, które złożą korektę deklaracji wraz z uzasadnieniem przyczyn korekty i zapłacą w całości zaległość podatkową w ciągu 7 dni od dnia złożenia korekty. Musi to być jednak korekta niewymuszona przez organy podatkowe, np. poprzez kontrolę lub czynności sprawdzające.
WAŻNE!
Minister Finansów będzie publikował po każdej obniżce lub podwyżce stóp procentowych przez RPP dwie stawki - obliczoną według 200% i 150% stopy lombardowej ogłoszonej przez RPP.
Oszacujmy, jakie korzyści ze zmiany przepisów odniosą podatnicy. Odsetki od zaległości podatkowej od kwoty 100 000 zł wyniosą 14 500 zł w skali roku (przy stawce odsetek z 27 listopada 2008 r. wynoszącej 14,5%). Obniżenie kwoty odsetek o 25% oznacza, że podatnik zapłaci o 3625 zł mniej, jeżeli zaległość zapłaci dobrowolnie.
Zapłata podatków z zagranicy
Wielu Polaków reguluje podatki z zagranicy. Po nowelizacji nie ma już wątpliwości, że mogą to uczynić również w bankach niemających siedziby na terytorium Polski. Nowelizacja wskazała bowiem, jak ustalić moment zapłaty podatku. Terminem zapłaty podatku w takiej sytuacji jest:
• dzień obciążenia rachunku w zagranicznym banku lub instytucji kredytowej - jeżeli wpłacana kwota zostanie uznana na rachunku bankowym organu podatkowego w terminie 5 kolejnych dni roboczych,
• dzień uznania kwoty na rachunku bankowym organu podatkowego - jeżeli wpłacana kwota zostanie uznana na rachunku bankowym organu podatkowego po upływie 5 kolejnych dni roboczych.
PRZYKŁAD
Podatnik pracuje w Anglii. W Polsce wynajmuje mieszkanie. Podatnik wybrał opodatkowanie najmu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. W Anglii założył konto w banku, który nie ma siedziby ani oddziału w Polsce. Zryczałtowany podatek od przychodów ewidencjonowanych za 2008 r. podatnik powinien zapłacić do końca stycznia 2009 r. (PIT-28). Ponieważ w 2009 r. 31 stycznia przypada w sobotę, ostateczny termin zapłaty podatku upływa 2 lutego 2009 r. Podatnik złożył polecenie przelewu w banku w Anglii 2 lutego 2009 r. Kwota podatku pojawiła się na rachunku urzędu skarbowego 6 lutego 2009 r. Ponieważ polecenie przelewu zostało zrealizowane w ciągu 5 kolejnych dni roboczych, podatnik dotrzymał terminu zapłaty podatku. Z przepisów wynika bowiem, że zapłata podatku została przez podatnika dokonana w dniu obciążenia rachunku bankowego podatnika, czyli 2 lutego 2009 r.
Ustalenie momentu zapłaty podatku jest bardzo istotne, ponieważ terminowe uregulowanie podatku jest podstawowym obowiązkiem podatnika. Naruszenie tego obowiązku wiąże się zwykle z dotkliwymi konsekwencjami w postaci:
• odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych,
• grzywny nakładanej na podstawie przepisów Kodeksu karnego skarbowego.
Zapłata podatku gotówką
Zapłata podatku przez przedsiębiorców do końca 2008 r. powinna być dokonywana bezgotówkowo (przelewem bankowym). Unormowanie to sprawiało często trudność przedsiębiorcom prowadzącym firmy niewielkich rozmiarów i rozliczającym się głównie gotówkowo. Po nowelizacji tzw. mikroprzedsiębiorcy nie muszą płacić podatku bezgotówkowo za pomocą przelewów bankowych. Mogą regulować podatki gotówką.
SŁOWNICZEK
Mikroprzedsiębiorca - przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
1) zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz
2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro. (art. 104 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej)
Zapłata podatku kartą płatniczą
Można już wybrać się do niektórych urzędów bez zabierania gotówki i zapłacić po wizycie w urzędzie podatek kartą płatniczą, pod warunkiem że będą to podatki stanowiące dochody budżetu gminy, powiatu lub województwa. Dodatkowym warunkiem jest, aby rada gminy, rada powiatu oraz sejmik województwa dopuściły taką formę zapłatę podatku. Jest to o tyle wygodne, że bank może potwierdzić fakt zapłaty podatku w przypadku zagubienia wyciągu z karty poprzez wydanie jej historii. Natomiast przy płatnościach podatku gotówką zawsze istnieje ryzyko nieodwracalnego zagubienia pokwitowania. Niestety, nadal innych rodzajów podatków (pdop, pdof, VAT) nie można zapłacić kartą płatniczą.
Dłuższy czas na wystąpienie o nadpłatę
Przed nowelizacją czas na złożenie wniosku o stwierdzenie nadpłaty był krótszy niż przysługujący organom podatkowym na dochodzenie od podatnika ewentualnych zaległości podatkowych. Prawo podatnika do odzyskania nadpłaty wygasało np. po upływie 5 lat od złożenia PIT-36, a przedawnienie zobowiązania podatkowego - 5 lat, ale po zakończeniu roku, w którym upłynął termin płatności podatku. Po nowelizacji prawo do złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty wygasa dopiero po upływie terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Mniejszy zakres odpowiedzialności osób trzecich
Odpowiedzialność za długi innych osób tylko dlatego, że się od nich coś kupiło lub dzierżawiło, zawsze budziła kontrowersje. Wreszcie ustawodawca ograniczył tę odpowiedzialność. Po nowelizacji nabywca składników majątku związanych z działalnością gospodarczą (np. samochodu) nie ponosi już odpowiedzialności za długi podatkowe sprzedawcy.
Po nowelizacji została ograniczona odpowiedzialność dzierżawców lub użytkowników nieruchomości. Odpowiedzą oni za zobowiązania podatkowe właściciela nieruchomości tylko wtedy, gdy między nimi istnieją powiązania o charakterze rodzinnym, kapitałowym lub majątkowym w myśl przepisów o podatku dochodowym albo wynikające ze stosunku pracy.
Po nowelizacji została ograniczona też odpowiedzialność wspólników spółek cywilnych, jawnych, partnerskich oraz komplementariuszy spółek komandytowych albo komandytowo-akcyjnych. Odpowiedzą oni całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami tylko za zaległości podatkowe spółki, a nie za zaległości podatkowe innych wspólników.
Ponadto były wspólnik tych spółek poniesie odpowiedzialność tylko za zobowiązania podatkowe, których termin płatności upływał w czasie, gdy był wspólnikiem. To bardzo ważna zmiana, zwłaszcza gdy coraz więcej podatków jest płaconych nie w cyklu miesięcznym, lecz kwartalnym. Wydłuża się wtedy czas między czynnością powodującą powstanie zobowiązania podatkowego a terminem zapłaty podatku.
PRZYKŁAD
W marcu 2009 r. Jan Kowalski przestał być wspólnikiem spółki jawnej. Spółka rozlicza VAT kwartalnie. Spółka nie zapłaciła VAT za I kwartał 2009 r. w kwocie 1,5 mln zł. Ponieważ Jan Kowalski nie był wspólnikiem spółki 25 kwietnia 2009 r., kiedy przypadał termin płatności VAT, organy podatkowe nie mogą skierować przeciwko Janowi Kowalskiemu egzekucji tej kwoty.
Jedynie w przypadku zobowiązań podatkowych wymienionych w art. 52 O.p. (np. nienależna nadpłata) były wspólnik odpowiada za zobowiązania powstałe w czasie, kiedy był wspólnikiem.
PRZYKŁAD
W grudniu 2008 r. spółka wykazała w deklaracji nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym do zwrotu na rachunek bankowy spółki. Kwota zwrotu została wykazana w deklaracji w wysokości wyższej niż należna. W marcu 2009 r. spółka otrzymała nienależnie kwotę zwrotu VAT w wysokości wykazanej w deklaracji. W kwietniu 2009 r. Jan Kowalski przestał być wspólnikiem spółki jawnej. Ponieważ Jan Kowalski był wspólnikiem spółki w okresie, w którym spółka otrzymała kwotę nienależnego zwrotu VAT, odpowiada za zaległość podatkową powstałą z tego tytułu.
Po nowelizacji tak samo jest ustalany zakres odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. lub akcyjnej, którzy nie rozpoczęli w odpowiednim czasie procedur upadłościowych spółki. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe:
• z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz
• wymienione w art. 52 O.p., powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.
WAŻNE!
Do odpowiedzialności podatkowej osób trzecich za zaległości podatkowe powstałe przed 1 stycznia 2009 r. stosuje się mniej korzystne art. 112, 114a i art. 115 § 1 O.p. w brzmieniu sprzed nowelizacji.
Wezwanie
Po nowelizacji osoba wezwana na przesłuchanie może odmówić stawienia się na to wezwanie bez konieczności składania wyjaśnień przyczyn takiego niestawiennictwa. Taka osoba nie może być ukarana karą porządkową. W każdym przypadku w wezwaniu na przesłuchanie organ podatkowy musi poinformować o prawie odmowy wyrażenia zgody na przesłuchanie i o związanej z tym możliwości niestawienia się na wezwanie. Dotyczy to także wezwań telegraficznych lub telefonicznych.
Dostęp do akt sprawy
Po nowelizacji podatnik, który jest stroną postępowania, ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu tego postępowania.
Zawiadomienie o kontroli
Od 1 stycznia 2009 r. organy podatkowe muszą zawiadomić kontrolowanego o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej. Może ona zostać przeprowadzona nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, jej wszczęcie wymaga ponownego zawiadomienia. Niestety, od tej zasady obowiązuje wiele wyjątków (patrz „Przewodnik po zmianach 2008/2009” cz. 2).
Klauzula wykonalności
Przed nowelizacją zasadą była często szybka egzekucja decyzji wymiarowych wydanych już w I instancji. Wyjątkiem zaś było wstrzymanie wykonania takiej decyzji. Po nowelizacji decyzja nieostateczna, nakładająca na stronę obowiązek podlegający wykonaniu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, nie podlega wykonaniu, chyba że decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Niestety, nadal jest wiele sytuacji, gdy organ podatkowy może nadać decyzji nieostatecznej klauzulę natychmiastowej wykonalności.
Zaświadczenia
Po nowelizacji obowiązuje prostsza dla właścicieli przedsiębiorstw procedura wydawania zaświadczeń w sprawie zaległości podatkowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Przed nowelizacją wniosek w tej sprawie mógł złożyć tylko kupujący za zgodą sprzedawcy. Po nowelizacji o wydanie takiego zaświadczenia może wystąpić również właściciel firmy. Może je następnie okazać w czasie negocjacji zainteresowanemu kupnem firmy, nie kłopocząc go procedurami podatkowymi (art. 306g O.p.).
• ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa - j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 209, poz. 1318
• ustawa z 7 listopada 2008 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2008 r. Nr 209, poz. 1318
Tomasz Król
konsultant podatkowy