W rozumieniu MSR nr 39 - "Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena" oraz rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych wycena tych inwestycji, bez względu na ich kwalifikację, jest dokonywana według wartości godziwej.
Ujęcie zysków lub strat z tytułu sprzedaży inwestycji długoterminowych zależy od tego, jakie zasady wyceny stosuje jednostka.
W przypadku inwestycji, dla których dokonywano wyceny na dzień bilansowy, ujęcie w księgach rachunkowych ich sprzedaży zależy od przyjętej w polityce rachunkowości zasady wyceny bilansowej.
Ujęcie w księgach rachunkowych skutków wyceny na dzień bilansowy
Jeżeli jednostka – zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości – wycenia inwestycje krótkoterminowe według zasady ostrożnej wyceny, w księgach nie ujmuje się wzrostu ich wartości powyżej ceny nabycia. Wykazuje się jednak spadek wartości poniżej ceny nabycia, jako odpis aktualizujący.
Zgodnie z MSR nr 39 składniki aktywów finansowych wycenia się według wartości godziwej. Zyski lub straty wynikające z wyceny bilansowej ujmuje się w przychodach lub kosztach lub bezpośrednio w kapitale własnym.
UWAGA!
Zyski wynikające z wyceny aktywów finansowych zaliczonych do dostępnych do sprzedaży ujmuje się bezpośrednio w kapitale własnym.
Według rozporządzenia Ministra Finansów skutki okresowej wyceny aktywów finansowych zakwalifikowanych do kategorii przeznaczonych do obrotu zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie.
Natomiast skutki przeszacowania aktywów finansowych zakwalifikowanych do kategorii dostępnych do sprzedaży wykazuje się w sposób wybrany przez jednostkę:
• zyski lub straty z przeszacowania zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie, albo
• zyski lub straty z przeszacowania odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny.
Sprzedaż inwestycji krótkoterminowych – ujęcie w księgach rachunkowych
Zgodnie z ustawą o rachunkowości wynik operacji finansowych stanowi różnicę między przychodami finansowymi a kosztami finansowymi.
Przychody finansowe
powstają z tytułu:
powstają z tytułu:
• dywidend,
• odsetek,
• zbycia inwestycji,
• aktualizacji wartości inwestycji,
• nadwyżki dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi itd.
Koszty finansowe
ponosi się z tytułu:
ponosi się z tytułu:
• odsetek,
• strat ze zbycia inwestycji,
• aktualizacji wartości inwestycji,
• nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi itd.
MSR nr 39 przewiduje, że w momencie wyłączenia składnika aktywów finansowych z ksiąg rachunkowych w całości różnicę między wartością bilansową a sumą otrzymanej zapłaty ujmuje się w rachunku zysków i strat.
UWAGA!
Przy ustalaniu różnicy między wartością bilansową a sumą otrzymanej zapłaty należy uwzględnić wszelkie otrzymane nowe aktywa, pomniejszone o powstałe nowe zobowiązania oraz wartość skumulowanych zysków lub strat, które zostały ujęte w kapitale własnym.
Według rozporządzenia Ministra Finansów wynik ze sprzedaży oraz inne zyski i straty, w tym także odniesione na kapitał z aktualizacji wyceny, ustalone na dzień wyłączenia z ksiąg rachunkowych aktywów finansowych zaliczonych zarówno do kategorii aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży, jak i do kategorii aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu wykazuje się w rachunku zysków i strat odpowiednio jako zysk lub stratę ze zbycia inwestycji.
Przykład 1
W październiku 2005 r. jednostka zakupiła 100 szt. akcji o wartości 40 zł. Na dzień bilansowy ich wartość rynkowa wyniosła 45 zł. W styczniu 2006 r. jednostka sprzedała akcje w cenie 48 zł za sztukę. Zgodnie z przyjętymi zasadami rachunkowości jednostka dokonuje wyceny według cen rynkowych.
Wariant I
Akcje zakwalifikowano do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu
Zgodnie z MSR nr 39 i rozporządzeniem Ministra Finansów aktywa finansowe przeznaczone do obrotu wycenia się według wartości godziwej. Skutki wyceny odnosi się na przychody lub koszty finansowe.
Saldo początkowe konta „Inwestycje krótkoterminowe” wynosi:
100 szt. × 40 zł = 4000 zł
Saldo początkowe konta „Aktualizacja inwestycji krótkoterminowych” wynosi:
100 szt. × (45 zł – 40 zł) = 500 zł
1. Wpływ zapłaty za sprzedane akcje: 100 szt. × 48 zł = 4800 zł.
2. Wyksięgowanie sprzedanych akcji:
a) wartość akcji: 4000 zł,
b) aktualizacja wartości: 500 zł.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
W rachunku zysków i strat wykazuje się zysk ze zbycia inwestycji: 4800 zł – 4500 zł = = 300 zł. Kwota ta w rachunku zysków i strat figuruje w pozycji:
J. Przychody finansowe
III. Zysk ze zbycia inwestycji – 300 zł.
W związku z aktualizacją wyceny w sprawozdaniu za poprzedni rok przychody finansowe stanowiły 500 zł.
Wariant II
Akcje zakwalifikowano do aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży
Zgodnie z MSR nr 39 aktywa finansowe dostępne do sprzedaży wycenia się według wartości godziwej. Skutki wyceny odnosi się na kapitał z aktualizacji wyceny. Według rozporządzenia Ministra Finansów jednostka ma wybór: odnieść skutki wyceny na kapitał z aktualizacji lub na wynik finansowy. W drugim przypadku księgowania będą identyczne jak w wariancie I. W przypadku odnoszenia wyceny na kapitał saldo początkowe wykazują konta: „Inwestycje krótkoterminowe”, „Aktualizacja inwestycji krótkoterminowych” oraz „Kapitał z aktualizacji wyceny”.
Saldo początkowe konta „Inwestycje krótkoterminowe” wynosi:
100 szt. × 40 zł = 4000 zł
Saldo początkowe konta „Aktualizacja inwestycji krótkoterminowych” i konta „Kapitał z aktualizacji wyceny” wynosi:
100 szt. × (45 zł – 40 zł) = 500 zł
1. Wpływ zapłaty za sprzedane akcje: 100 szt. × 48 zł = 4800 zł.
2. Wyksięgowanie sprzedanych akcji z ksiąg:
a) wartość akcji: 4000 zł,
b) aktualizacja wartości: 500 zł.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Zysk ze zbycia inwestycji ustala się jako nadwyżkę przychodów finansowych nad kosztami. W danym przypadku będzie to różnica między ceną uzyskaną ze sprzedaży, powiększoną o kwoty ujęte w kapitale z aktualizacji wyceny, a wartością bilansową:
4800 zł + 500 zł – 4500 zł = 800 zł
W rachunku zysków i strat wykazuje się:
J. Przychody finansowe
III. Zysk ze zbycia inwestycji: 800 zł.
Sprzedaż inwestycji krótkoterminowych przy różnych metodach ewidencji rozchodu aktywów finansowych
W przypadku gdy jednostka dokonuje zakupu inwestycji krótkoterminowych kilka razy w ciągu danego okresu, ceny zakupu – w związku ze zmianą cen papierów wartościowych – mogą być różne. W takiej sytuacji wpływ na konto „Inwestycje krótkoterminowe” jest odnotowany w różnych cenach.
Wybór metody wyceny rozchodu wpływa na wynik ze sprzedaży oraz na wycenę bilansową tych inwestycji. Problem ten nie jest szczegółowo opisany w MSR nr 39, gdyż odwołuje się on jedynie do wyceny w wartości godziwej.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości, jeżeli ceny nabycia jednakowych albo uznanych za jednakowe składników inwestycji są różne, to ich rozchód wycenia się według metody wybranej przez jednostkę:
1) według cen przeciętnych, to jest ustalonych w wysokości średniej ważonej cen danego składnika aktywów,
2) przyjmując, że rozchód składnika aktywów wycenia się kolejno po cenach tych składników, które jednostka nabyła najwcześniej,
3) przyjmując, że rozchód składników aktywów wycenia się kolejno po cenach tych składników aktywów, które jednostka nabyła najpóźniej.
Przykład 2
Konto „Inwestycje krótkoterminowe” wykazuje saldo 6550 zł, na które składają się akcje firmy A zakupione w następujących terminach:
10 listopada 2005 r.: 100 szt. × 30 zł = 3000 zł,
25 listopada 2005 r.: 50 szt. × 25 zł = 1250 zł,
5 grudnia 2005 r.: 100 szt. × 23 zł = 2300 zł,
Razem: 3000 zł + 1250 zł + 2300 zł = 6550 zł.
20 grudnia 2005 r. sprzedano 180 szt. akcji A w cenie 25 zł za sztukę.
Wariant I
Wycena rozchodu sprzedanych akcji według metody FIFO
1. Wpływ zapłaty za sprzedane akcje A: 180 szt. × 25 zł = 4500 zł.
2. Wyksięgowanie sprzedanych akcji z ewidencji:
100 szt. × 30 zł = 3000 zł,
50 szt. × 25 zł = 1250 zł,
30 szt. × 23 zł = 690 zł.
Razem: 180 szt. o wartości 4940 zł (3000 zł + 1250 zł + 690 zł)
Saldo końcowe wynosi: 70 szt. × 23 zł = 1610 zł.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wartość bilansowa inwestycji krótkoterminowych wynosi: 6550 zł – 4940 zł = 1610 zł.
Strata ze zbycia inwestycji wynosi 440 zł (4940 zł – 4500 zł).
W rachunku zysków i strat wykazuje się:
K. Koszty finansowe
III. Strata ze zbycia inwestycji: 440 zł
Wariant II
Wycena rozchodu sprzedanych akcji według metody LIFO
1. Wpływ zapłaty za sprzedane akcje A: 180 szt. × 25 zł = 4500 zł.
2. Wyksięgowanie sprzedanych akcji z ewidencji:
100 szt. × 23 zł = 2300 zł,
50 szt. × 25 zł = 1250 zł,
30 szt. × 30 zł = 900 zł.
Razem: 180 szt. o wartości 4450 zł.
Saldo końcowe wynosi: 70 szt. × 30 zł = 2100 zł.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wartość bilansowa inwestycji krótkoterminowych wynosi: 6550 zł – 4450 zł = 2100 zł.
Zysk ze zbycia inwestycji wynosi 50 zł (4500 zł – 4450 zł).
W rachunku zysków i strat wykazuje się:
J. Przychody finansowe
III. Zysk ze zbycia inwestycji: 50 zł
Wariant III
Wycena rozchodu sprzedanych akcji według przeciętnej średniej ceny
1. Wpływ zapłaty za sprzedane akcje A: 180 szt. × 25 zł = 4500 zł.
2. Wyksięgowanie sprzedanych akcji z ewidencji:
Średnia ważona cena: 6550 zł / 250 szt. = 26,20 zł.
Wartość sprzedanych akcji: 180 szt. × 26,20 zł = 4716 zł.
Saldo końcowe: 70 szt. × 26,20 zł = 1834 zł.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wartość bilansowa inwestycji krótkoterminowych 6550 zł – 4716 zł = 1834 zł.
Strata ze zbycia inwestycji wynosi 216 zł (4716 zł – 4500 zł)
W rachunku zysków i strat wykazuje się:
K. Koszty finansowe
III. Strata ze zbycia inwestycji: 216 zł
UWAGA!
Jeżeli jednostka dokonuje sprzedaży akcji w następnym roku, na dzień bilansowy należy dokonać wyceny zgodnie z założeniami przyjętymi w polityce rachunkowości.
Przykład 3
Stan początkowy inwestycji jak w poprzednim przykładzie.
Jednostka dokonała wyceny bilansowej według ceny rynkowej 24 zł, ponieważ akcje zostały zakwalifikowane do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu.
W styczniu 2006 r. sprzedano 180 szt. akcji w cenie 25 zł.
Saldo początkowe konta „Aktualizacja inwestycji krótkoterminowych” wynika z wyceny bilansowej akcji A:
100 szt. × (24 zł – 30 zł) = –600 zł,
50 szt. × (24 zł – 25 zł) = –50 zł,
100 szt. × (24 zł – 23 zł) = 100 zł.
Razem wartość aktualizacji wynosi: –550 zł.
Obciąża to koszty finansowe w 2005 r.
Operacje gospodarcze w 2006 r.:
1. Wpływ zapłaty za sprzedane akcje A: 180 szt. × 25 zł = 4500 zł.
2. Wyksięgowanie sprzedanych akcji z ewidencji 180 szt. × 24 zł = 4320 zł.
3. Rozwiązanie części odpisu aktualizującego wartość inwestycji na dzień bilansowy:
– odpis aktualizujący przypadający na jedną akcję: 550 zł / 250 szt. = 2,2 zł/szt.,
– aktualizacja wartości przypadająca na sprzedane akcje: 180 szt. × 2,2 zł/szt. = 396 zł.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
• art. 3 ust. 1 pkt 17, art. 35 ust. 1, art. 28 ust. 1 pkt 5 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości – j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 265, poz. 2252
• § 4, § 5, § 13–16, § 24 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych – Dz.U. Nr 149, poz. 1674; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 256, poz. 2146
• § 48, § 58–70 MSR nr 39 – „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena”
dr Anna Bagieńska
adiunkt w Katedrze Finansów i Rachunkowości Politechniki Białostockiej