W obrocie gospodarczym zdarzają się niejednokrotnie podmioty nieuczciwe. Wystawiają faktury VAT, pomimo że nie są czynnymi podatnikami VAT. Zdarzają się również sytuacje, w których podmioty wystawiają faktury nie mając nawet zarejestrowanej działalności gospodarczej. Kontrahenci nie wiedząc, że mają do czynienia z takim nieuczciwym podmiotem, zaliczają wystawione przez nich faktury do kosztów i odliczają VAT. Przedstawiamy, co zrobić, jeśli się okaże, że fakturę VAT wystawił właśnie podmiot nieistniejący lub nieuprawniony do ich wystawiania.
Na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług skutki dokonania zakupu od podmiotu nieistniejącego lub nieuprawnionego do wystawiania faktur są jasne. W świetle przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych obie wymienione sytuacje spowodują zaś odmienne skutki.
W przypadku dokonania zakupu od podmiotu nieistniejącego lub nieuprawnionego do wystawiania faktur nabywca nie ma prawa do odliczenia VAT wykazanego na fakturze.
WAŻNE!
Jeżeli faktura została wystawiona przez podmiot nieuprawniony do wystawiania faktur, ale istniejący, to nabywca będzie miał prawo zaliczenia takiego zakupu do kosztów uzyskania przychodów w kwocie brutto.
Wynika to z przepisu, który stanowi, iż podatek naliczony w tej części, w jakiej zgodnie z przepisami o podatku od towarów i usług nie przysługuje podatnikowi obniżenie podatku należnego o podatek naliczony, może być zaliczony do kosztów uzyskania przychodów. Podobne stanowisko zostało zajęte w piśmie z 24 lutego 2005 r., nr BD-G005-31/04, wydanym przez Izbę Skarbową w Poznaniu, stanowiącym informację o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego.
Bardziej skomplikowana jest sytuacja, w której podatnik dokonał zakupu od podmiotu, który nie funkcjonuje w ogóle jako podatnik i podmiot gospodarczy. Nawet jeśli trudno podważyć fakt zawarcia umowy kupna-sprzedaży, to jednocześnie nie można uznać wystawionej faktury za podstawę zapisu w ewidencji księgowej, ponieważ jest to dokument nierzetelny.
WAŻNE!
Zapisy w ewidencji księgowej mogą być dokonywane wyłącznie na podstawie prawidłowych i rzetelnych dowodów, a za taki nie można uznać faktury wystawionej przez podmiot nieistniejący.
Gdy nabywca ma możliwość uzyskania innego dokumentu potwierdzającego dokonaną transakcję (np. umowy kupna-sprzedaży, gdy okaże się, iż sprzedawcą jest osoba fizyczna, lecz nieprowadząca działalności gospodarczej), to ten dokument może stać się podstawą zapisu w księgach. Istotne jest bowiem to, aby wykazać, iż transakcja jest wiarygodna, a pochodzenie nabytych towarów niewątpliwe. W przeciwnym razie nie będzie można zaliczyć wartości tego zakupu do kosztów uzyskania przychodów. Niespełnienie wymogów formalnych w zakresie dokumentacji nie jest oczywiście przesłanką do uznania kosztu za nieistniejący, jednak to na podatniku ciąży obowiązek udowodnienia, że do danej transakcji w ogóle doszło.
Nie można brać pod uwagę udokumentowania takiego zakupu np. dowodem wewnętrznym, ponieważ ten jest zastrzeżony dla ściśle określonych operacji. Nie ma wśród nich zakupu towarów, z wyjątkiem produktów roślinnych i zwierzęcych oraz runa leśnego i surowców wtórnych od ludności (dotyczy księgi przychodów i rozchodów).
Przykład
Podatnik dokonał odliczenia podatku naliczonego VAT od zakupu towarów udokumentowanego fakturą VAT oraz zaliczył ten zakup do kosztów uzyskania przychodów. Po pewnym czasie okazało się, iż sprzedawca nie jest zarejestrowanym podatnikiem VAT. Wobec tego podatnik skorygował wcześniej dokonane odliczenie, dopłacił różnicę, o jaką zaniżył VAT w danym miesiącu, oraz uiścił odsetki od powstałej z tego tytułu zaległości podatkowej. Podatnik nie pomniejszył jednak kosztów uzyskania przychodów o wartość zakupionych towarów. W czasie kontroli skarbowej u podatnika zakwestionowano prawo do zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów powyższego zakupu, ponieważ faktura została wystawiona przez podmiot nie tylko niebędący podatnikiem VAT, ale w ogóle nieistniejący. Podatnik nie przedstawił żadnych innych dowodów, które mogłyby uwiarygodnić poniesiony koszt. Skutkuje to u niego zaniżeniem dochodu oraz zaliczki na podatek dochodowy, a tym samym powstaniem zaległości podatkowej.
ZAPAMIĘTAJ!
W przypadku dokonania zakupu od podmiotu nieistniejącego lub nieuprawnionego do wystawiania faktur nabywca nie ma prawa do odliczenia VAT wykazanego na fakturze. Gdy nabywca dysponuje innym dokumentem niż faktura (np. umową kupna-sprzedaży), potwierdzającym dokonaną transakcję z podmiotem nieistniejącym, to ten dokument może stać się podstawą zaliczenia wydatku do kosztów.
• art. 88 ust. 3a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług – Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 90, poz. 756
• art. 23 ust. 1 pkt 43 lit. a) ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 90, poz. 757
• § 12 ust. 1, § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów – Dz.U. Nr 152, poz. 1475; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 282, poz. 2807
Joanna Krawczyk
doradca podatkowy, prawnik