Definicja nadpłaty
Przepis art. 72 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1540 z późn. zm.; dalej: Ordynacja podatkowa) zawiera wyliczenie kwot, które stanowią nadpłatę podatku w rozumieniu przepisów prawa podatkowego. Nie formułuje wyczerpującej legalnej definicji pojęcia nadpłaty. Wyliczenie nie ma też charakteru zupełnego (wyrok WSA w Kielcach z 3.08.2017 r., I SA/Ke 362/17, CBOSA).
Nadpłata podatku to przede wszystkim:
1) kwota nadpłaconego lub nienależnie zapłaconego podatku;
2) kwota podatku pobrana przez płatnika nienależnie lub w wysokości większej od należnej;
3) kwota zobowiązania zapłaconego przez płatnika lub inkasenta, jeżeli w decyzji o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta określono je nienależnie lub w wysokości większej od należnej;
4) kwota zobowiązania zapłaconego przez osobę trzecią lub spadkobiercę, jeżeli w decyzji o ich odpowiedzialności podatkowej lub decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy określono je nienależnie lub w wysokości większej od należnej.
Dodatkowo, na równi z nadpłatą traktuje się część wpłaty, która została zaliczona na poczet odsetek za zwłokę, jeżeli wpłata ta dotyczyła zaległości podatkowej, czy też nienależnie zapłacone odsetki za zwłokę od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek i opłatę prolongacyjną.
Zaliczenie nadpłaty
Nadpłata, która powstała na skutek wskazanych w ustawie zdarzeń wraz z oprocentowaniem w pierwszej kolejności podlega zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę, odsetek za zwłokę od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek, kosztów upomnienia oraz bieżących zobowiązań podatkowych.
Dopiero w przypadku braku istnienia zaległości podatkowych lub bieżących zobowiązań podatnik może uzyskać zwrot nadpłaty, chyba że zawnioskuje o zaliczenie jej na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych.
Z treści przepisów Ordynacji podatkowej wynika, że regulują one wyłącznie zasady zaliczania nadpłat dotyczących zobowiązań podatkowych na zobowiązania lub zaległości podatkowe. Nie odnoszą się natomiast do przypadków, w których nadpłata podatkowa jest zaliczana na zobowiązania o charakterze innym niż podatkowy. Omawiane przepisy preferują wierzyciela podatkowego, który, w odróżnieniu od pozostałych wierzycieli, ma do dyspozycji środek prawny dający mu pierwszeństwo w zaspokojeniu wierzytelności poprzez ich zbilansowanie z należnościami przysługującymi podatnikowi od organu podatkowego (wyrok WSA w Olsztynie z 21.07.2021 r., I SA/Ol 397/21, CBOSA).
Zajęcie wierzytelności z tytułu nadpłaty
Powyższe nie oznacza jednak, że nadpłata podatku nie może pokryć innych zobowiązań. Nadpłata, jako składnik majątku podmiotu zobowiązanego – może być przedmiotem zajęcia egzekucyjnego. Odbywa się to na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym.
Zajęcie wierzytelności z tytułu nadpłaty lub zwrotu podatku w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa obejmuje także wierzytelności przyszłe, wynikające z nadpłaty lub zwrotu podatku powstałych w ciągu roku od dnia dokonania zajęcia (art. 89a § 1 ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji; t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1427 z późn. zm.; dalej: u.p.e.a.). Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia nadpłaty przesyłając do organu podatkowego zawiadomienie o zajęciu wierzytelności pieniężnej podatnika i jednocześnie wzywa do przekazania jej organowi egzekucyjnemu.
Jednak w razie zajęcia wierzytelności z tytułu nadpłaty podatku jej zaliczenie na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę, odsetek za zwłokę od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek oraz bieżących zobowiązań podatkowych ma pierwszeństwo przed realizacją zajęcia w trybie postępowania egzekucyjnego (art. 76 § 2a Ordynacji podatkowej).
Zaliczenie nadpłaty na niepodatkowe należności budżetowe
W dniu 29 października 2021 r. została uchwalona przez Sejm ustawa o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr IX.1504). Proces legislacyjny tej nowelizacji jeszcze się nie zakończył. Głównym celem nowelizacji jest poprawa bezpieczeństwa na drogach, w szczególności przez walkę z przestępstwami drogowymi. Realizacja tego celu skupia się przede wszystkim na wprowadzeniu surowszych kar za naruszenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Jednym ze sposobów realizacji celu ustawy nowelizującej jest także poprawa skuteczności egzekucji należności z tytułu grzywien nałożonych w drodze mandatu karnego.
Między innymi dlatego projektodawca postanowił wprowadzić do art. 76 Ordynacji podatkowej nowy § 1a, zgodnie z którym organ podatkowy, u którego powstała nadpłata, będący organem Krajowej Administracji Skarbowej, może zaliczyć nadpłatę na poczet niepodatkowych należności budżetowych o charakterze publicznoprawnym (m.in. grzywien), w rozumieniu art. 60 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 305 i 1236), do których wymiaru lub poboru jest właściwy inny organ Krajowej Administracji Skarbowej.
Zmiana ma na celu umożliwienie zaliczania na poczet niepodatkowych należności budżetowych nadpłat, z których wpływy zasilają fundusze celowe. W obecnym stanie prawnym nie ma możliwości zaliczania z urzędu nadpłaty i zwrotu podatku na poczet niepodatkowych należności budżetowych w ramach Krajowej Administracji Skarbowej.
Tym samym, w celu usprawnienia procesu poboru należności i zapobieżenia przedawnieniu wskazanych należności, bez konieczności podejmowania działań zmierzających do wystawienia tytułu wykonawczego, proponuje się, aby organ podatkowy, u którego powstała nadpłata, będący organem Krajowej Administracji Skarbowej, mógł zaliczyć nadpłatę na poczet niepodatkowych należności budżetowych, do których wymiaru lub poboru jest właściwy inny organ Krajowej Administracji Skarbowej (uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw; druk sejmowy nr IX.1504).
Omawiane zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2022 r.
Jagoda Kondratowska-Muszyńska
Doradca podatkowy w Kancelarii Prof. dr hab. Henryka Dzwonkowskiego
Doktorantka na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego