Składka zdrowotna ryczałtowców w 2022 roku. Rozliczenie roczne w 2023 roku – termin, nadpłata, dopłata

Składka zdrowotna ryczałtowców w 2022 roku – co się zmieniło?

Wprowadzenie składki zdrowotnej, którą przedsiębiorcy naliczają od uzyskanego dochodu wprowadziło ogromne zamieszanie. Przedsiębiorcy, księgowi i doradcy podatkowi liczyli i głowili się – co zrobić, aby opłacana zdrowotna była jak najniższa. I tak w 2022 roku jak grzyby po deszczu wyrośli ryczałtowcy.
Skąd ta wielka fascynacja podatkiem ryczałtowym? Otóż okazało się, że nawet jeśli stawka podatkowa ryczałtu dla danej działalności nie jest wybitnie atrakcyjna, to już obliczona składka zdrowotna tak.

Przypomnijmy – jeszcze w 2021 roku obowiązywały jednolite zasady ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Osoby prowadzące działalność miały ryczałtowo ustaloną wysokość składki zdrowotnej. Podstawę stanowiło 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. Podstawa w 2021 roku wynosiła 4.242,38 zł., a obliczone 9% podstawy 381,81 zł. stanowiło miesięczną składkę zdrowotną.
Wszystko wywróciło się do góry nogami 1 stycznia 2022 r. wraz z wejściem w życie pakietu ustaw tzw. Polskiego Ładu. Ustawodawca wpadł na pomysł, aby składkę zdrowotną naliczać od uzyskanego dochodu. I idąc tym tokiem rozumowania ustalił, że zupełnie inne zasady będą obowiązywały podatników rozliczających się na podatku liniowym, zasadach ogólnych i ryczałcie. Liniowcy zapłacą bowiem 4,9% od swojego dochodu, zasady ogólne aż 9% a ryczałtowcy? No właśnie, ryczałtowcy otrzymali trzy bardzo atrakcyjne stawki.

Składka zdrowotna płacona w zależności od przychodu ryczałtowca

W przypadku ryczałtu ewidencjonowanego składka zdrowotna jest opłacana w zależności od wysokości przychodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym. Podstawa wymiaru składki jest stała i wynosi przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego włącznie z wypłatami z zysku. Jednak stawka procentowa jest uzależniona od przychodu przedsiębiorcy, a sama składka obliczana w wysokości 9% podstawy. Przeciętne wynagrodzenie w 2021 roku wyniosło 6.221,04 zł. a podstawy i wysokość składki obrazuje tabela:

Ustalając przychód nadal mamy prawo do odliczenia opłaconych w danym miesiącu składek na ubezpieczenie społeczne.

Jak obliczyć składkę zdrowotną u ryczałtowca?

Należy na bieżąco śledzić wysokość uzyskanych przez niego przychodów narastająco w roku kalendarzowym. Może się bowiem okazać, że dojdzie do przekroczenia progu.

Przeanalizujmy to na przykładach.

Przykład 1
Pani Anna wybrała jako formę opodatkowania ryczałt od przychodów ewidencjonowany. W roku 2022 nie przekroczyła przychodu 60.000,00 zł. Zatem za każdy z miesięcy będzie opłacała składkę zdrowotną w wysokości 335,94 zł.

Przykład 2
Pan Adam w miesiącu maju przekroczył próg przychodu. Jego przychody narastająco rocznie wyniosły bowiem 79.000,00 zł.
W jego przypadku składki będą wynosiły:
Styczeń – kwiecień kwota miesięcznie 335,94 zł.
Maj 559,89 zł.
Jeśli w kolejnych miesiącach tj. czerwiec-grudzień nie przekroczy kolejnego progu, czyli jego przychody nie przekroczą 300.000,00 zł. to nadal będzie opłacał składkę w wysokości 559,89 zł. miesięcznie

Przykład 3
Pani Karolina na dzień 30 listopada wykazała przychody narastająco w kwocie 25.000 zł. Jednak w miesiącu grudniu dokonała dużej sprzedaży i jej przychody na 31.12 wyniosły 390.000 zł. W tym przypadku Pani Karolina opłaci następujące składki:
Styczeń-listopad w wysokości miesięcznej 335,94 zł.
Grudzień – składka 1.007,81 zł.

To teraz zapytać może przedsiębiorca – no dobrze, ale Pani Karolina nie powinna tak wysokiej składki zapłacić jednak za cały rok? Bo przecież przychód za cały rok przekroczył pierwszy próg. Dokładnie tak. I tutaj właśnie wielu przedsiębiorców może zostać przyprawionych o zawał serca.

Roczne rozliczenie składki zdrowotnej. Kto będzie miał niedopłatę?

Składka zdrowotna nakłada na nas bowiem obowiązek sporządzenia rozliczenia rocznego do ZUS. Zgodnie ze stanowiskiem ZUS przy opodatkowaniu ryczałtem: jeśli jesteś tak opodatkowany to składki nadal obliczasz od miesięcznej podstawy wymiaru i opłacasz je co miesiąc. Jednak po zakończeniu roku ustalasz dodatkowo wysokość składki od rocznej podstawy jej wymiaru. Może to oznaczać, że roczna składka będzie wyższa od sumy składek, które płaciłeś co miesiąc. Wtedy musisz dopłacić powstałą różnicę. Roczne rozliczenie wykazujesz w deklaracji rozliczeniowej (jeśli opłacasz składki na własne ubezpieczenia) lub w raporcie ZUS RCA (jeśli opłacasz składki także za innych ubezpieczonych).

Odwołując się do naszych przykładów:

1) Pani Ania nie ma się czym martwić – nie przekroczyła progu 60.000 zł. zatem nie wystąpi u niej dopłata składki zdrowotnej.

2) Pan Adam już nie ma takiej komfortowej sytuacji. Jego przychód roczny mieści się bowiem w drugim przedziale przychodów i powinien odprowadzać składki miesięczne w wysokości 559,89 zł.

Dokonując rozliczenia rocznego na deklaracji składanej do ZUS wykaże zatem należne składki zdrowotne w wysokości:
12 miesięcy x 559,89 zł. = 6.718,68 zł.
natomiast wpłacone w wysokości:
(4 miesiące x 335,94zł.) + (8 miesięcy x 559,89 zł.) = 5.822,88 zł.

Zatem Pan Adam wykaże w deklaracji za kwiecień 2023 kwotę 895,80 zł. do dopłaty tytułem składek zdrowotnych za 2022 rok. I będą podlegały wpłacie do 2 maja 2023 roku.

3) Pani Karolina będzie miała wykazaną największą niedopłatę. Dopiero w grudniu przekroczyła próg i tylko za jeden miesiąc w roku zapłaciła składkę w wysokości 1.007,81 zł.
Dokonując rozliczenia rocznego na deklaracji składanej do ZUS wykaże zatem należne składki zdrowotne w wysokości:
12 miesięcy x 1.007,81 zł. = 12.093,72 zł.

Natomiast wpłacone w wysokości:
(11 miesięcy x 335,94 zł.) + (1 miesiąc x 1.007,81 zł.) = 4.703,15 zł.

Zatem Pani Karolina w deklaracji za kwiecień 2023 wykaże kwotę do dopłaty w wysokości aż 7.390,57 zł. I będzie musiała te składki odprowadzić do 2 maja 2023 roku.

Jak zatem widać na powyższych przykładach – ci przedsiębiorcy, którzy uzyskują wysokie przychody choćby w drugiej połowie roku, muszą spodziewać się dość dużych dopłat tytułem składki zdrowotnej.

Nadpłata składki zdrowotnej

A czy może wystąpić sytuacja, kiedy będziemy mieć nadpłacone składki zdrowotne?

Rozpatrzmy zatem przykład Pana Karola. Pan Karol już w styczniu przekroczył próg przychodu, gdyż na dzień 31.01 wyniósł 315.000,00 zł. Za cały rok opłacał składkę zdrowotną w wysokości miesięcznej 1.007,81 zł. czyli wpłacił na konto ZUS kwotę łączną 12.093,72 zł.

W grudniu jednak dokonał korekty przychodów i na dzień 31.12 jego przychody narastająco za cały rok wyniosły 102.000,00 zł. W tym przypadku Pan Karol wykaże składki wpłacone w wysokości 12.093,72 zł. i należne w wysokości 6.718,68 zł. (12 miesięcy x 559,89 zł.). Powstanie nadpłata składek zdrowotnych w wysokości 6.718,68 zł. Zgodnie z zapisem w ustawie Pan Karol będzie mógł wystąpić o zwrot nadpłaty w ciągu miesiąca od upływu terminu na złożenie zeznania podatkowego – czyli do końca maja danego roku. Jeśli wniosek zostanie złożony po tym terminie to ZUS odrzuci wniosek.

Wniosek o zwrot nadpłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne

Wniosek o zwrot nadpłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne będzie musiał być złożony w formie dokumentu elektronicznego, który będzie można podpisać:

• Podpisem kwalifikowanym
• Podpisem zaufanym
• Podpisem osobistym
• wykorzystując sposób potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępniony bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w systemie teleinformatycznym

W przypadku przedsiębiorców, którzy mają zaległości w opłacaniu składek lub zaległości z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, wówczas ZUS wstrzyma zwrot nadpłaty i w pierwszej kolejności rozliczy je z zaległościami. Jeśli jednak przedsiębiorca nie ma żadnych zaległości wobec ZUS, wówczas w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego otrzyma zwrot nadpłaconej składki zdrowotnej.

Uproszczona składka zdrowotna dla ryczałtowców

Czy można zatem ustrzec się przed tak dużymi dopłatami? ZUS stworzył przedsiębiorcom – ryczałtowcom jedną taką możliwość, czyli tzw. składkę uproszczoną. Co to oznacza? Otóż, jeśli przedsiębiorca spełnia ustawowe warunki, może ustalić jedną stała wysokość składki na cały nadchodzący rok.

Warunki, które należy spełnić, by korzystać ze składki uproszczonej:

• cały poprzedni rok kalendarzowy była prowadzona działalność gospodarcza
• w poprzednim roku przedsiębiorca opłacał podatek według zasad ogólnych, podatku liniowego, podatku z kwalifikowanych praw własności intelektualnej lub ryczałtu

Na podstawie przychodu z poprzedniego roku opłaca uproszczoną składkę przez cały rok.

Należy tylko mieć na uwadze fakt, że również w tym przypadku może nastąpić nadpłata lub niedopłata wpłat na składkę zdrowotną, gdyż przychód z bieżącego roku może być wyższy lub niższy od roku poprzedniego. I w tym przypadku również będzie należało wpłaty rozliczyć w kwietniu na deklaracji rozliczeniowej ZUS.

Przykład 1
Pani Karolina wybrała rozliczanie składki zdrowotnej na podstawie przychodu z roku poprzedniego. Przychód za 2021 rok wyniósł 27.000 zł. Zatem cały rok 2022 Pani Karolina wpłacała miesięcznie kwotę 335,94 zł. Łącznie wpłaciła 4.031,28 zł.
Rozliczając rok 2022 wykazała natomiast przychód w kwocie 78.000 zł. Oznacza to, że powinna wpłacić za każdy miesiąc 559,89 zł. czyli rocznie 6.718,68 zł. Pani Karolina będzie zatem musiała dopłacić 2.687,40 zł.

Przykład 2
Pan Tadeusz również wybrał składki uproszczone. Jego przychód za 2021 rok wynosił 390.000 zł. Spodziewał się podobnych przychodów w kolejnym roku zatem uznał, że bezpiecznie będzie opłacać wyższą zdrowotną. Wpłacił zatem 12 miesięcy x 1.007,81 zł. – 12.093,72 zł. W rozliczeniu rocznym za 2022 rok wykazał przychody 120.000 zł. Powinien zatem wpłacać składkę niższą, czyli 559,89 zł. miesięcznie. Jego składki należne za 2022 wyniosły 12 miesięcy x 559,89 zł. czyli 6.718,68 zł. Pan Tadeusz otrzyma zatem zwrot 5.375,04 zł. tytułem nadpłaconej składki zdrowotnej (oczywiście musi złożyć stosowny wniosek – o czym pisaliśmy wyżej).

Jak ustalić przychód do rozliczenia rocznego składki zdrowotnej

Przedsiębiorcy rozliczający się na ryczałcie ewidencjonowanym obowiązani są co miesiąc dokonywać rozliczenia składek. Wykazują w deklaracji (RCA lub DRA) przychód narastająco od początku roku i na tej podstawie dokonują zapłaty składki zdrowotnej w odpowiedniej wysokości.

Zgodnie z art. 81 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, przedsiębiorcy dokonują rocznego rozliczenia składki zdrowotnej podczas wypełniana deklaracji rozliczeniowej DRA za miesiąc, w którym upływa termin złożenia rocznego zeznania podatkowego – czyli w kwietniu następnego roku (kwiecień 2023r. w rozliczeniu za 2022 rok).

A co jeśli firma zostanie zamknięta lub zawieszona w trakcie roku?

Na chwilę obecną ZUS stoi przy stanowisku, że i tak w tym przypadku przedsiębiorcy będą zobligowani do założenia DRA w okresie rozliczenia rocznego i przesłania do ZUS – czyli również w deklaracji za kwiecień następnego roku.

Jak wyznaczyć przychody do rocznej podstawy?

Przedsiębiorcy już dziś zastanawiają się jak poprawnie ustalić podstawę do rocznej składki zdrowotnej.

Wysokość składki miesięcznej jest uzależniona od uzyskanych przychodów i zakwalifikowania do progów w tabeli:

Natomiast roczna składka zdrowotna u ryczałtowców jest ustalana jako

• iloczyn liczby miesięcy w roku kalendarzowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, jeżeli osiągnięte przychody z działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne nie przekroczyły w tym okresie kwoty 60 000 zł;
• iloczyn liczby miesięcy w roku kalendarzowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, jeżeli osiągnięte przychody z działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne przekroczyły w tym okresie kwotę 60 000 zł i nie przekroczyły kwoty 300 000 zł;
• iloczyn liczby miesięcy w roku kalendarzowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i kwoty odpowiadającej 180% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, jeżeli osiągnięte przychody z działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne przekroczyły w tym okresie kwotę 300 000 zł.

W odniesieniu do przychodów ustawa odsyła nas do ustawy z dnia 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym i art. 6 ustawy. Jednak nie uwzględniamy miesięcy, w którym przedsiębiorca miał prawo do zwolnienia z opłacania składki zdrowotnej np. w przypadku przedsiębiorcy którego świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia a uzyskuje dodatkowe przychody z tego tytułu w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury.

Roczne przychody możemy pomniejszyć o  kwoty opłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub odliczone od dochodu oraz o składki zdrowotne.

Możliwość odliczenia składki zdrowotnej od przychodów została jednak ograniczona do 50% wartości składki opłaconej przez przedsiębiorcę. Zatem rocznie możemy maksymalnie odliczyć od przychodów 6.046,86 zł. (zakładając, że cały rok opłacał składkę w najwyższej wysokości).

Odliczenie zapłaconej części składki zdrowotnej będzie… obniżało przychód a zatem obniżało też roczną podstawę do naliczenia składek. ZUS jednak respektuje zapis ustawy z 1 lipca 2022 roku a dokładnie art. 11 ust. 1a ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne  i bez obaw przedsiębiorcy mogą odliczać połowę składki zdrowotnej od ustalonego przez siebie przychodu.

Zatem aby ustalić roczną podstawę do składki zdrowotnej ustalamy przychody na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym. Od tej podstawy mamy prawo odliczyć zapłacone składki na ubezpieczenie społeczne oraz 50% zapłaconej składki zdrowotnej.

Roczne rozliczenie składki zdrowotnej – jak i do kiedy (termin)?

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w poradniku dla płatników składek „ZUS DRA Deklaracja rozliczeniowa. Jak wypełnić i skorygować” wskazuje, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i stosujące ryczałt od przychodów ewidencjonowanych wykazują roczne rozliczenie składki zdrowotnej:
- w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA (jeśli opłacasz składki na własne ubezpieczenia) lub
- w raporcie ZUS RCA (jeśli opłacasz składki także za innych ubezpieczonych) składanych za luty danego roku. 

Ponadto ZUS informuje w ww. poradniku, że: "Pierwsze roczne rozliczenie składki zdrowotnej za 2022 r. wykażesz w dokumentach za luty 2023 r. Dopłatę składki uregulujesz w terminie płatności za luty, czyli nie później niż do 20 marca (pierwszy raz w 2023 r.)."
Jednak jak wynika ze zmienionych przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (art. 81 2ka) rozliczenia dokonać należy w dokumencie rozliczeniowym składanym za miesiąc, w którym upływa termin złożenia zeznania. Zatem rozliczenia rocznego dokonamy w deklaracji za kwiecień 2023 r. natomiast dopłata składki zdrowotnej będzie musiała zostać dokonana do 20 maja 2023 r.

Ryczałt miał się okazać łatwym rozwiązaniem również w zakresie składki zdrowotnej. Jednak polski przedsiębiorca nie może mieć łatwo. Już dzisiaj musi przygotować się na składanie rozliczenia rocznego składki zdrowotnej i być może sowitą jej dopłatę.

Patrycja Majzner, Ekspert z zakresu rachunkowości i podatków, mediator sądowy