Wyższy "podatek Belki" z kwotą wolną od podatku? Polacy są przeciw

Czym jest "podatek Belki"? Które przychody z kapitałów pieniężnych są opodatkowane tym podatkiem?

Przychody z kapitałów pieniężnych (np. z odsetek od lokat bankowych, ze sprzedaży akcji, czy z funduszy inwestycyjnych) zostały opodatkowane od 2002 roku na mocy nowelizacji ustawy o PIT z 21 listopada 2001 roku. Podatek ten jest określany potocznie jako „podatek Belki” (od nazwiska Marka Belki, inicjatora tego podatku, który pełnił funkcję ministra finansów w czasie wprowadzania tego podatku). Jak podaje Instytut Finansów w latach 2005-2021 średnioroczny wpływ budżetowy z tytułu tego podatku pozostawał na poziomie 3,4 mld zł. Od 2016 roku stanowił on nieco mniej, niż 1% ogółu dochodów budżetowych.

Zgodnie z aktualnym stanem prawnym, na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT) - jednym ze źródeł przychodów są kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż wymienione w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c) ustawy o PIT. 

Czym są przychody z kapitałów pieniężnych określa art. 17 ust. 1 ustawy o PIT, zgodnie z którym przychodami tymi są:
1) odsetki od pożyczek;
2) odsetki od wkładów oszczędnościowych i środków na rachunkach bankowych lub w innych formach oszczędzania, przechowywania lub inwestowania, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 2 pkt 5;
3) odsetki (dyskonto) od papierów wartościowych;
4) dywidendy i inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych faktycznie uzyskane z tego udziału, w tym również:
a) dywidendy z akcji złożonych przez członków pracowniczych funduszy emerytalnych na rachunkach ilościowych,
b) oprocentowanie udziałów członkowskich z nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) w spółdzielniach,
c) podział majątku likwidowanej osoby prawnej lub spółki,
d) wartość dokonanych na rzecz wspólników spółek, nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń, określoną według zasad wynikających z art. 11 ust. 2–2b;

5) przychody z tytułu udziału w funduszach kapitałowych, z zastrzeżeniem ust. 1c;

6) przychody z:
a) odpłatnego zbycia udziałów (akcji), udziałów w spółdzielni oraz papierów wartościowych,
b) realizacji praw wynikających z papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi;

7) przychody z odpłatnego zbycia prawa poboru, w tym również ze zbycia prawa poboru akcji nowej emisji przez pracowniczy fundusz emerytalny w imieniu członka funduszu;

8) przychody członków pracowniczych funduszy emerytalnych z tytułu przeniesienia akcji złożonych na rachunkach ilościowych do aktywów tych funduszy;

9) wartość wkładu określoną w statucie lub umowie spółki, a w razie ich braku wartość wkładu określoną w innym dokumencie o podobnym charakterze – w przypadku wniesienia do spółki albo do spółdzielni wkładu niepieniężnego; jeżeli jednak wartość ta jest niższa od wartości rynkowej tego wkładu albo wartość wkładu nie została określona w statucie, umowie albo innym dokumencie o podobnym charakterze, za przychód uważa się wartość rynkową takiego wkładu określoną na dzień przeniesienia własności przedmiotu wkładu niepieniężnego; przepis art. 19 ust. 3 stosuje się odpowiednio;

10) przychody z odpłatnego zbycia pochodnych instrumentów finansowych oraz z realizacji praw z nich wynikających;

11) przychody z odpłatnego zbycia waluty wirtualnej;

12) przychody z tytułu otrzymania składników majątku w związku z likwidacją spółki niebędącej osobą prawną, wystąpieniem wspólnika z takiej spółki lub zmniejszeniem udziału kapitałowego w takiej spółce, w wyniku otrzymania których Rzeczpospolita Polska traci prawo do opodatkowania dochodów ze zbycia tych składników majątku.

"Podatek Belki" jest zasadniczo uregulowany w art. 30a i art. 30b ustawy o PIT. 

Na podstawie art. 30a ust. 1 ustawy o PIT od uzyskanych dochodów (przychodów) pobiera się 19% zryczałtowany podatek dochodowy:

1) z odsetek od pożyczek, z wyjątkiem gdy udzielanie pożyczek jest przedmiotem działalności gospodarczej;

2) z odsetek i dyskonta od papierów wartościowych;

3) z odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku podatnika lub w innych formach oszczędzania, przechowywania lub inwestowania, prowadzonych przez podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 2 pkt 5;

4) z dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych;

5) od dochodu z tytułu udziału w funduszach kapitałowych;

5a) od dochodu z tytułu umów ubezpieczenia, o którym mowa w art. 24 ust. 15a;

6) od kwot wypłacanych po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub spadkobiercy:
a) w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
b) z subkonta, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych;

7) od dochodu członka pracowniczego funduszu emerytalnego z tytułu przeniesienia akcji złożonych na rachunku ilościowym do aktywów tego funduszu;

8) z tytułu zbycia prawa poboru akcji nowej emisji przez pracowniczy fundusz emerytalny w imieniu członka funduszu;

9) od kwot jednorazowo wypłacanych przez otwarty fundusz emerytalny członkowi funduszu, któremu rachunek funduszu otwarto w związku ze śmiercią jego współmałżonka;

9a) od kwot jednorazowo wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z subkonta, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w związku ze śmiercią współmałżonka ubezpieczonego;

10) od dochodu oszczędzającego na indywidualnym koncie emerytalnym z tytułu zwrotu albo częściowego zwrotu, w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych, środków zgromadzonych na tym koncie;

11) od dochodu uczestnika pracowniczego programu emerytalnego z tytułu zwrotu środków zgromadzonych w ramach programu, w rozumieniu przepisów o pracowniczych programach emerytalnych;

11a) od dochodu uczestnika pracowniczego planu kapitałowego uzyskanego w związku z wypłatą dokonaną na podstawie art. 98 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych – w zakresie, w jakim uczestnik pracowniczego planu kapitałowego nie dokonał zwrotu wypłaconych środków w terminie wynikającym z umowy zawartej z wybraną instytucją finansową;

11b) od dochodu uczestnika pracowniczego planu kapitałowego z tytułu wypłaty środków, o których mowa w art. 99 ust. 1 pkt 2 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych – jeżeli wypłata będzie wypłacana w mniejszej ilości rat niż 120 miesięcznych rat, albo z tytułu wypłaty jednorazowej – w przypadku określonym w art. 99 ust. 2 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych;

11c) od dochodu małżonka lub byłego małżonka uczestnika pracowniczego planu kapitałowego z tytułu zwrotu dokonanego na podstawie art. 80 ust. 2 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych;

11d) od dochodu uczestnika pracowniczego planu kapitałowego uzyskanego z tytułu zwrotu zgromadzonych środków dokonanego na podstawie art. 105 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych;

11e) od dochodu małżonka lub byłego małżonka, z tytułu wypłaty 75% środków, które zostały mu przekazane w formie wypłaty transferowej na rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej lub rachunek lokaty terminowej, o których mowa w art. 80 ust. 2 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych, dokonanej po osiągnięciu przez niego 60 roku życia – jeżeli wypłata ta nastąpi w wyniku likwidacji rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej lub rachunku lokaty terminowej albo nastąpi zmiana umowy takiego rachunku;

11f) od dochodu uczestnika pracowniczego planu kapitałowego z tytułu wypłaty 75% środków zgromadzonych na rachunku w pracowniczym planie kapitałowym, które zostały przekazane w formie wypłaty transferowej na rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej lub rachunek lokaty terminowej, o których mowa w art. 102 ust. 3 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych – jeżeli wypłata ta nastąpi w wyniku likwidacji rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej lub rachunku lokaty terminowej albo nastąpi zmiana umowy takiego rachunku;

12) od kwoty wypłaty gwarantowanej, o której mowa w art. 25b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

13) od dochodu z tytułu otrzymania składników majątku w związku z likwidacją spółki niebędącej osobą prawną, wystąpieniem wspólnika z takiej spółki lub zmniejszeniem udziału kapitałowego w takiej spółce, w wyniku otrzymania których Rzeczpospolita Polska traci prawo do opodatkowania dochodów ze zbycia tych składników majątku.

Przy czym zryczałtowany podatek, o którym mowa w ust. 1 pkt 1-4 oraz pkt 6, 8 i 9, pobiera się bez pomniejszania przychodu o koszty uzyskania, z zastrzeżeniem art. 24 ust. 5 pkt 1 i 4, ust. 5a, 5d i 5e (art. 30a ust. 6 ww. ustawy).

Natomiast na podstawie art. 30b ustawy o PIT od dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych, w tym z realizacji praw wynikających z tych instrumentów, z odpłatnego zbycia udziałów (akcji), z odpłatnego zbycia udziałów w spółdzielni oraz z tytułu objęcia udziałów (akcji) albo wkładów w spółdzielni w zamian za wkład niepieniężny, podatek dochodowy wynosi 19% uzyskanego dochodu.

Także od dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia walut wirtualnych podatek dochodowy wynosi 19% uzyskanego dochodu.

Pomysł zmiany podatku od przychodów z kapitałów pieniężnych

W ostatnim czasie w dyskursie publicznym, w tym w mediach, pojawiały się przekazy wskazujące na potencjalne zmiany w opodatkowaniu przychodów z kapitałów pieniężnych. W rozmaitych analizach i informacjach przewijała się propozycja podwyższenia stawki podatkowej z obecnych 19% do 20% wraz z wprowadzeniem kwoty wolnej od podatku (do 10 tys. zł dochodu). Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów w 2023 roku wskazywał jednak, że potencjalne zmiany w podatku są dopiero na etapie analiz i roboczych konsultacji, a tym samym wszelkie pojawiające się w mediach koncepcje stanowią na razie tylko i wyłącznie spekulacje.

Co Polacy sądzą o zmianach w "podatku Belki"? Badanie Instytutu Finansów

Podatek od dochodów z kapitałów pieniężnych od lat budzi emocje wśród Polaków. Obserwując rozwój dyskursu publicznego na ten temat, jako Instytut Finansów postanowiliśmy zbadać nastroje obywateli względem czysto hipotetycznych korekt w „Podatku Belki”. Zapytać ich, czy chcieliby zmian. Przyjrzeliśmy się przede wszystkim postulowanej w ostatnim czasie w mediach koncepcji podwyżki podatku o jeden punkt procentowy wraz z wprowadzeniem progresji podatkowej – tłumaczy Łukasz Chrobak, Dyrektor Instytutu Finansów.

Co tym samym sądzą Polacy o teoretycznym rozwiązaniu zakładającym podwyżkę podatku i wprowadzenie kwoty wolnej? Z badań wynika, iż społeczeństwo nie podchodzi do tego pomysłu entuzjastycznie. Jedynie 5% respondentów określiło opisane wyżej rozwiązanie jako zdecydowanie pozytywne. Kolejne 9% oceniło ten pomysł raczej pozytywnie. Raczej negatywnie na koncepcję podwyższenia podatku do 20% zareagowało 19% ankietowanych, a zdecydowanie negatywnie – 23%.
Zatem aż 43% respondentów było przeciwnych temu hipotetycznemu rozwiązaniu. 

W badaniu Instytut Finansów podjął także kwestię dochodów Polaków i korelacji zarobków ze zdaniem na temat zmian w podatku.

Najbardziej pozytywnie zaproponowane rozwiązanie oceniły osoby zarabiające pomiędzy 3, a 5 tys. zł brutto miesięcznie. Jednak do oszczędzania lub inwestowania rozwiązanie to zachęciłoby w największym stopniu Polaków o indywidualnych dochodach miesięcznych brutto pomiędzy 7, a 10 tys. zł. – 31% wskazań. Można przypuszczać, że właśnie ta ostatnia grupa ma już możliwość oszczędzania i ich przychody z oszczędności mieszczą się w rozważanej kwocie wolnej od podatku, zatem rozwiązanie to byłoby korzystne dla ich budżetów domowych – komentuje dr Katarzyna Obłąkowska, kierownik Zespołu Analiz Behawioralnych i Badań Społecznych Instytutu Finansów oraz współautorka badania.

Autorzy badania zauważają też, że jedynie 20% respondentów zadeklarowało, że zmiana podatku od zysków kapitałowych zachęciłaby ich do większego zaangażowania w inwestowanie. Największy entuzjazm względem potencjalnego zwiększenia inwestycji wyrażały osoby o dochodach w przedziale 7-10 tys. zł brutto (31 % badanych).

Można przypuszczać, że wskazana grupa, wziąwszy pod uwagę dochody, ma możliwość oszczędzania. Co więcej, ich potencjalne przychody mieściłyby się w ramach kwoty wolnej od podatku przy potencjalnym rozwiązaniu, o które pytaliśmy respondentów – dodaje dr Katarzyna Obłąkowska.

Źródło: Instytut Finansów