Czy pracownik może skutecznie dochodzić wypłaty premii w części proporcjonalnej do okresu pozostawania w zatrudnieniu?
Wprowadzenie przez pracodawcę przesłanek nabycia prawa do świadczenia lub przesłanek prowadzących do jego pozbawienia albo obniżenia (reduktorów) oznacza, że świadczenie stanowi tzw. premię regulaminową. Premia regulaminowa stanowi składnik wynagrodzenia za pracę. Pracodawca może swobodnie określać zasady przyznawania i wypłaty premii, w zakresie w jakim nie prowadzą one do naruszenia lub obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa pracy.
Pozostawanie w zatrudnieniu przez określony okres (5 lat) stanowi przesłankę premiową uzasadniającą uznanie świadczenia za premię regulaminową. W takim przypadku pracodawca określił zobiektywizowaną i sprawdzalną przesłankę (warunek) nabycia świadczenia. Realizacja przesłanki premiowej pozostawania w zatrudnieniu, będzie miała charakter świadczenia za pracę wykonaną, gdyż w tym przypadku istotną przesłanki nie jest wykonanie konkretnych zadań pracowniczych, ale o spełnienie skonkretyzowanego warunku, od którego zależy nabycie prawa do świadczenia.
W doktrynie i orzecznictwie prawa pracy co do zasady nie jest kwestionowanie wprowadzenie przesłanki pozostawania przez pracowników w zatrudnieniu jako przesłanki uzyskania premii (uchwała SN z dnia 10 czerwca 1983 r., III PZP 25/83; wyrok SN z dnia 23 maja 2014 r., II PK 273/13; wyrok SN z dnia 29 czerwca 2005 r., I PK 272/04).
Niejednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego
Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie jest jednak jednolite co do prawa do dochodzenia proporcjonalnej wysokości świadczenia w przypadku częściowego spełnienia warunków premiowych.
W przypadku przyjęcia, że świadczenie ma charakter premii regulaminowej związanej z wykonywaniem zadań pracowniczych, w konkretnej sprawie może wystąpić ryzyko skutecznego dochodzenia przez pracowników premii proporcjonalnej do okresu zatrudnienia poprzedzającego ustanie stosunku pracy, nawet jeżeli regulamin przyznawania premii nie przewidywał okresu pozostawania w zatrudnieniu jako przesłanki premiowej. W praktyce, spory w zakresie wypłaty pojawiać się mogą również, gdy zatrudnienie pracownika ustanie w trakcie okresu premiowego przed rozliczeniem i wyliczeniem wysokości premii (np. w trakcie roku kalendarzowego w przypadku premii rocznej).
Sąd Najwyższy w niektórych wyrokach przyjmował, że niewykonanie zadania premiowego, zgodnie z obowiązującymi u pracodawcy warunkami premiowania nie stanowi podstawy roszczenia o częściową wypłatę premii (wyrok SN z dnia 27 maja 2010 r., II PK 358/09; postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 2012 r., I PK 3/12).
W innych rozstrzygnięciach Sąd Najwyższy wyrażał odmienne stanowisko, zgodnie z którym wykonanie zadania premiowego po wyznaczonym terminie lub w niepełnym rozmiarze, uzasadnia obniżenie pracownikowi wysokości premii, a nie jej pozbawienie, jeżeli zachowuje ono dla pracodawcy tę samą lub proporcjonalnie zmniejszoną wartość (wyrok SN z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 691/00; wyrok SN z dnia 15 marca 2016 r., II PK 20/15).
Częściowa realizacja przesłanki premii regulaminowej
W świetle powyższego, w konkretnej sprawie roszczenie premiowe może powstać przed realizacją wszystkich przesłanek premiowych, pod warunkiem zachowania dla pracodawcy wartości częściowej realizacji przesłanek. W praktyce występują cele premiowe, których realizacja ma dla pracodawcy sens tylko wtedy, gdy nastąpi w ściśle oznaczonym czasie i skali, a wszelkie spóźnienie terminu lub obniżenie miary wykonania sprawia, że osiągnięty rezultat staje się bezprzedmiotowy. Można sobie jednak wyobrazić zadanie premiowe, którego wykonanie nawet po wyznaczonym terminie lub w niepełnym rozmiarze, zachowuje dla pracodawcy tę samą lub proporcjonalnie zmniejszoną wartość.
Dlatego, ocena czy roszczenie premiowe powstaje dopiero po całkowitym spełnieniu się wszystkich pozytywnych przesłanek, czy też wystarczy ich realizacja częściowa, przy równoczesnej proporcjonalnej redukcji wysokości należnej premii, musi stanowić wypadkową wszystkich okoliczności konkretnego przypadku.
Warto zwrócić uwagę, że za uprawnieniem pracowników do wypłaty częściowej premii przemawia zasada wyrażona w art. 78 § 1 Kodeksu pracy, zgodnie z którą wysokość premii jako składnika wynagrodzenia powinna być ustalana z uwzględnieniem ilości i jakości świadczonej pracy. Przepis ten określa jednocześnie warunki realizacji pracowniczego prawa do otrzymania godziwego wynagrodzenia za pracę, które to prawo zgodnie z art. 13 Kodeksu pracy stanowi podstawową zasadę prawa pracy. Kryterium godziwości odnosi się do wynagrodzenia za pracę w ogólności, a więc zarówno do wynagrodzenia zasadniczego, jak też do innych składników systemu płacowego, nie wyłączając świadczeń premiowych.
Skoro więc częściowe wykonanie zadań premiowych zachowuje dla pracodawcy wartość, to powinno zostać pracownikowi wynagrodzone proporcjonalnie. W przeciwnym razie, pojawić się mogą twierdzenia, że pracodawca staje się bezpodstawnie wzbogacony, gdyż pracownik nie uzyskał od niego stosownego świadczenia wzajemnego, co stanowić może przy tym naruszenie art. 80 kp przewidującego prawo do wynagrodzenia za wykonaną pracę. Brak proporcjonalnej wypłaty premii uznane może zostać również za naruszenie art. 94 pkt 9 Kodeksu pracy, nakazującego pracodawcy stosowanie sprawiedliwych kryteriów oceny wyników pracy pracownika.
Pomimo powyższych argumentów przemawiających za zachowaniem prawa do premii w wysokości proporcjonalnej należy pamiętać, że pracownik nie będzie miał prawa do częściowej premii w każdym przypadku. Nie można zapominać, że ocena tego czy w konkretnej sprawie, na podstawie wyznaczonych i zrealizowanych przesłanek premiowych, pracownik zachowa prawo premii, a przez to może skutecznie żądać od pracodawcy jej wypłaty w wysokości proporcjonalnej, wymaga szczegółowej analizy konkretnej sytuacji.
Magdalena Sudoł, adwokat, Lubasz i Wspólnicy - Kancelaria Radców Prawnych sp. k.