Analizowane zagadnienie powstało na tle stanu faktycznego, w którym pracownik (kierowca) dochodził od swego pracodawcy zapłaty ryczałtów za noclegi, które w trakcie podróży służbowych –wykonywanych w związku z transportem międzynarodowym – spędzał w kabinie samochodu ciężarowego. Pracodawca odmawiał zapłaty powołując się na regulamin wynagradzania, w którym to zostało zastrzeżone, iż w przypadku noclegu w kabinie samochodu zwrot kosztów za nocleg kierowcy nie przysługuje.
Zasądzając na rzecz pracownika kwoty tytułem ryczałtu Sąd wskazał, że zgodnie z art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz.U z 2010 , poz.1155), obowiązującej od 3 kwietnia 2010 r. – kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem zadania służbowego ustalane na zasadach określonych w art.775 § 3-5 kodeksu pracy (k.p.). Natomiast przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 775 § 2 k.p. (aktualnie jest to Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznie 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej – dalej zwane Rozporządzeniem) ustalają minimalne standardy wszystkich świadczeń z tytułu podróży służbowych (tj. diet, zwrotu kosztów przejazdu, noclegu, i innych wydatków np. opłaty parkingowe, przejazdy drogami płatnymi, bilety wstępu na targi lub pokazy), które mogą być w umowie o pracę lub przepisach zakładowych uregulowane jedynie sposób bardziej korzystny dla pracownika.
Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 września 2014 r. (I PK 7/14), a także w uchwale z dnia 12 czerwca 2014 r. (II PZP 1/14) stwierdzając, że odesłanie do art. 775 § 3-5 k.p., zawarte w art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, oznacza pośrednie odesłanie do art. 775 § 2 k.p. W konsekwencji więc uznano, że kierowcy - pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu co najmniej według zasad ustalonych w Rozporządzeniu.
Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń
Dalsze rozwinięcie stanowiska Sądu Najwyższego w tej materii znalazło swój wyraz w wyroku z 7 lipca 2016 r. (I PK 211/15). Sąd ten dokonując ujednolicenia wykładni pojęcia „bezpłatny nocleg” wyraził pogląd, że zapewnienie pracownikowi - kierowcy odpowiedniego miejsca do spania w kabinie tego pojazdu podczas wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym, nie stanowi zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu, a więc pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu. W takim bowiem przypadku – jak słusznie zauważył SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 maja 2017 r. (II PK 122/16) – trudno mówić o jakimkolwiek rozdzieleniu czasu pracy od czasu odpoczynku, gdyż pracownik nocuje w samochodzie – miejscu świadczenia swojej pracy. Jest również oczywiste, że warunki takiego noclegu (leżanka w pojeździe) są zdecydowanie gorsze od noclegu w motelu, hotelu czy pensjonacie.
Niemniej ocena powyższego zagadnienia przez Sądy powinna ulec zasadniczej zmianie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 r. (K 11/15), który stanowił, iż art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 k.p. i § 16 ust.1,2 i 4 Rozporządzenia w zakresie w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP.
Jednakże pomimo jednoznacznego brzmienia przywołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, stanowiska prezentowane obecnie przez sądy w tej kwestii nie są jednolite. Przykładowo, w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2017 r (I PK 300/15) przyjęto, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie wyłącza w pełni regulacji z art. 775 k.p. a zatem kierowcy podróżujący na trasach międzynarodowych, mogą domagać się zapłaty ryczałtów za noclegi. Z drugiej strony, w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2017 r. (I PK 77/16) wyrażono pogląd zgoła odmienny, mianowicie stwierdzono, iż przepis art. art. 775 k.p. nie ma zastosowania w stosunku do tego typu kierowców.
W jednym z ostatnich orzeczeń Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 30 maja 2017 r., II PK 122/16) starał się pogodzić te rozbieżne stanowiska. Uznał bowiem, że do czasu uregulowania przez ustawodawcę kwestii noclegu kierowców jeżdżących na trasach międzynarodowych, art. 775 k.p. nadal może być odpowiednio stosowany w tych przypadkach, z tą różnicą, że definicja podróży służbowej kierowców transportu międzynarodowego jest „autonomiczna” (czyli nie taka sama, jak to wynikałoby to z treści art. 775 k.p.).
Reasumując, regulacje wewnątrzzakładowe nie powinny pomijać rekompensaty kosztów noclegów, a tym bardziej stanowić, iż pracownikowi nie przysługuje zwrot jakichkolwiek kosztów noclegu tylko dlatego, że pracownik ma możliwość spania w kabinie samochodu. Innymi słowy, w ocenie Sądu Najwyższego , art. 775 k.p. nadal stanowi oparcie dla takich regulacji w prawie zakładowym bądź w umowie o pracę. Jeśli nie ma takich regulacji w prawie zakładowym albo pracodawca nie uzgodnił ich z pracownikiem w umowie o pracę, to sporną kwestię zdaniem Sąd Najwyższy, może rozstrzygnąć sąd. Orzeczenie sądu może bowiem w tym zakresie zastąpić umowę stron.
Wojciech Ostrowski, radca prawny, wspólnik w Kancelarii Prawnej „Rachelski i Wspólnicy”